دخالت سیاستگذار عامل افت ۲۰درصدی درآمد و کاهش ۵درصدی سود خودرویی‌‌‌ها شد
آژیر دلاری خودروسازان
علت عمده عدم‌تکرار عملکرد خوب 1401 خودروسازان، به عدم‌عرضه خودرو در بورس‌کالا و دخالت‌‌‌های پی در پی سیاستگذار در صنعت خودرو بازمی‌گردد که درنتیجه موجب فزونی هزینه بر درآمد و جهش زیان انباشته خودروسازان شد. بررسی حاشیه سود این صنعت نشان می‌دهد که این رقم در بازه سالانه به‌طور متوسط منفی 6درصد بوده که این حاشیه سودآوری در سال 1401 به منفی 10درصد کاهش یافته است. با این حال در بازه فصلی طی پاییز 1402 حاشیه سود خودرویی‌‌‌ها کمی بهبود یافته و به صفر رسیده است. اما با توجه به رویه تاریخی و عدم‌تغییر نحوه قیمت‌گذاری خودروسازان نمی‌‌‌توان این وضعیت را تکرار‌پذیر دانست.
به‌رغم متوسط رشد 37درصدی درآمد ریالی خودروسازان، فروش و سود دلاری این صنعت با کاهش بالایی طی سال 1401 همراه بوده است. بر این اساس فروش دلاری خودروسازان در بازه سالانه طی سال 1402 با افت 20درصدی و در بازه فصلی طی زمستان 1402 با کاهش 5درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل همراه بوده است. به لحاظ سودآوری دلاری نیز متوسط زیان ناخالص، عملیاتی و خالص خودرویی‌‌‌ها در سال 1401 با یک‌میلیارد دلار افزایش نسبت به میانگین سالانه همراه بوده است. با این حال در بازه فصلی طی پاییز کمی زیان خودروسازان بهبود یافته و به 80میلیون دلار رسیده است. در مجموع بررسی دلاری این صنعت، چه به لحاظ درآمد و چه به لحاظ سود، از فقدان رشد حقیقی در خودروسازان حکایت دارد و مادامی که مسائل کلیدی آنها، به‌خصوص بحث قیمت دستوری برطرف نشود، نمی‌‌‌توان انتظار بهبود این صنعت را داشت.
کاهش یکپارچه تناژ تولید و فروش خودروسازان
در بازه سالانه به‌طور متوسط هر سال یک‌میلیون و 45هزار دستگاه خودرو تولید شده و متوسط تناژ تولیدی خودروسازان در 12سال اخیر در حدود یک‌میلیون و 45هزار ثابت بوده است. با وجود افزایش 27درصدی تولیدات خودروسازان در سال 1401 به دلیل عرضه در بورس‌کالا، طی سال 1402 عملکرد خودروسازان بسیار ضعیف بوده است. طی این سال مجموع تولید خودرو توسط شرکت‌های بورسی، یک‌میلیون و 64هزار دستگاه بوده که نسبت به 1401 افت 10درصدی را تجربه کرده است.
در فصل زمستان میانگین تولید خودروسازان طی چهارسال اخیر 426هزار دستگاه بوده است. با این حال طی زمستان 1402 مجموع تولید این صنعت 270هزار دستگاه به ثبت رسیده که در قیاس با متوسط چهارساله افت 36درصدی را تجربه کرده است. این کاهش در بازه نقطه به نقطه طی اسفندماه نیز تکرار شده است. طی اسفند 1402، مجموع تولید خودروسازان بورسی 84هزار و 441دستگاه خودرو بوده که این عدد در قیاس با اسفند سال قبل 8درصد افت داشته است. بررسی عملکرد هفت‌خودروساز بورسی نشان می‌دهد که در سال 1402، سال بسیار سختی را پشت سر گذاشته‌‌‌اند. از میان خودروسازان بورسی تنها شرکت «خزامیا» توانسته است تولید خود را طی 1402 آن هم به میزان یک‌درصد نسبت به سال گذشته افزایش دهد. عامل اصلی در کاهش تناژ تولیدی خودروسازان را می‌‌‌توان دخالت‌‌‌های بی‌پایان دولت در امر قیمت‌گذاری آنها دانست. از آنجا که قیمت دستوری اجازه نمی‌‌‌دهد شرکت‌ها افزایش بهای تمام‌شده خود را به مصرف‌کننده منتقل کنند، درنتیجه این موضوع موجب کاهش کیفیت خودرو و همین‌طور افت عرضه آن می‌شود که در نهایت هردو پیامد ذکرشده به ضرر مصرف‌کننده خواهد بود.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده در کدال متوسط مقدار فروش خودرو در بازه سالانه یک‌میلیون و 52هزار دستگاه است. در سال 1402 مقدار فروش خودرویی‌‌‌ها یک‌میلیون و 67هزار دستگاه به ثبت رسیده که نسبت به سال گذشته با کاهش 12درصدی همراه بوده است. در بازه فصلی طی زمستان 1402 میزان فروش خودروسازان 289هزار و 758دستگاه به ثبت رسیده که در قیاس با متوسط چهار زمستان گذشته افت 16درصدی را تجربه کرده است. این وضعیت در مقیاس نقطه به نقطه نیز تداوم داشته و مجموع مقدار فروش این صنعت طی دوازدهمین ماه از سال 1402 با کاهش 4درصدی نسبت به اسفند 1401 همراه بوده است.
عملکرد قابل قبول «خزامیا»
در 13سال گذشته به‌طور میانگین هر سال درآمد فروش خودروسازان 37درصد رشد یافته است. بیشترین رشد درآمدی این صنعت طی سال 1400 رقم خورده که درآمد خودروسازان با رشد 91درصدی همراه بوده است. با وجود عملکرد خوب خودرویی‌‌‌ها در سال 1401 و جهش 79درصدی درآمد آنها، در سال 1402 شتاب رشد درآمدی کاهش یافته است.
بر این اساس طی 1402 مجموع فروش ریالی خودروسازان تنها 34درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته که این عدد از میانگین رشد تاریخی سالانه نیز 3درصد کمتر است. در مقیاس فصلی طی زمستان 1402 مجموع درآمد فروش خودروسازان، با افزایش اندک 27درصدی نسبت به زمستان سال قبل همراه بوده است. در مقیاس نقطه به نقطه نیز این کاهش شتاب درآمدی مشهود بوده است. بر این اساس طی دوازدهمین ماه از سال 1402 مجموع فروش خودروسازان با رشد 5درصدی نسبت به اسفند سال قبل همراه بوده است. عامل اصلی در کاهش شتاب درآمدی این صنعت را می‌‌‌توان قیمت دستوری دانست.
در مقیاس سالانه «خزامیا» با ثبت رشد درآمدی 54درصد بهترین عملکرد را نسبت به سایر خودروسازان بورسی داشته است. عملکرد خودروسازان در سال 1401 چه از لحاظ تناژ تولیدی و چه به لحاظ درآمد و سود بسیار خوب بوده است، اما چون عرضه محصولات این صنعت در بورس‌کالا تداوم نداشت، سال بعد یعنی 1402 به سالی اسف‌بار برای صنعت خودروسازی کشور تبدیل شد.
تداوم تقلیل متغیرهای سودآوری
بررسی روند سودآوری خودروسازان نشان می‌دهد که در بازه سالانه به دلیل نبود توازن بین هزینه و درآمد این صنعت همواره در سال‌های اخیر با زیان بالایی همراه بوده است. آخرین سالی که خودروسازان حاشیه سود مثبت داشته‌‌‌اند، به سال 96 بازمی‌گردد که به‌طور متوسط 2درصد حاشیه سود را در آن سال تجربه کرده‌‌‌اند.
میانگین سه حاشیه سود ناخالص، عملیاتی و خالص این صنعت طی 12سال اخیر منفی 6درصد بوده که این عدد در سال 1401 به منفی 10درصد رسیده است. قیمت دستوری ریشه خودروسازان را خشک کرده و اجازه نفس کشیدن به این صنعت نمی‌‌‌دهد و منافع این رانت گسترده فقط مختص عده محدودی است و در نهایت ضرر آن به مصرف‌کننده می‌‌‌رسد.
متوسط حاشیه سودهای ناخالص، عملیاتی و خالص خودروسازان در بازه فصلی منفی 10درصد بوده است. متوسط حاشیه سود فصلی این صنعت طی بهار 1402 به منفی 5درصد رسیده است، اما در پاییز همان سال خودروسازان توانستند با دریافت مجوز افزایش نرخ کمی وضعیت سود خود را بهبود دهند و میانگین آن را از منفی 16درصد تابستان به صفر درصد برسانند. البته در پاییز 1401 عملکرد خودروسازان به لحاظ سودآوری خوب بوده و در این فصل نیز متوسط حاشیه سود صفر درصدی به ثبت رسیده است.
هنوز گزارش سودآوری سالانه و زمستان صنعت خودرو منتشر نشده است، اما با توجه به تداوم قیمت دستوری تا پایان 1402 می‌‌‌توان در مجموع انتظار گزارش‌های ضعیف در زمستان و 1402 را داشت. از میان هفت خودروساز بورسی، شرکت «خدیزل» بهترین عملکرد را به لحاظ سودآوری داشته است. بر این اساس شرکت یادشده در بازه سالانه و فصلی طی 1401 و پاییز 1402 به‌‌‌ترتیب با ثبت متوسط حاشیه سود 31 و 23درصدی عملکرد درخشانی نسبت به دیگر خودروسازان داشته است. البته شرکت «خزامیا» نیز توانسته است از لحاظ حاشیه سود عملکرد خوبی را به ثبت برساند و طی پاییز 1402 با ثبت میانگین 23درصد عملکرد خوبی داشته است.
سقوط درآمد و سود دلاری خودرویی‌‌‌ها
با توجه به وجود تورم سالانه کشور همواره اعداد و ارقام ریالی می‌‌‌تواند سبب گمراهی شود و رشد حقیقی تورم دررفته یک صنعت را به‌درستی نشان ندهد. بررسی روند سالانه فروش دلاری خودروسازان نشان می‌دهد که هر سال به‌طور متوسط تنها 9درصد به درآمد این صنعت افزوده شده است.
در سال 1401 عملکرد خودروسازان به لحاظ دلاری نیز بسیار خوب بوده و 52درصد جهش یافته است، با وجود این طی سال 1402 با افت 20درصدی فروش دلاری همراه شده‌‌‌اند. این شرکت‌ها با وجود رشد 27درصدی درآمد ریالی زمستان به لحاظ دلاری با کاهش درآمد همراه بوده‌‌‌اند. بر این اساس در بازه فصلی طی زمستان 1402، مجموع فروش دلاری خودروسازان 3میلیارد و 364میلیون دلار به ثبت رسیده که در قیاس با زمستان 1401، 5درصد کاهش یافته است؛ اما در مقیاس نقطه به نقطه طی دوازدهمین‌ماه از سال 1402 با کاهش 23درصدی نسبت به اسفند 1401 همراه بوده و به 917میلیون دلار کاهش یافته است.
تمامی موارد ذکرشده نشان می‌دهد که رشد حقیقی در خودروسازان رقم نخورده است که علت اصلی این موضوع به دخالت‌‌‌های دولت در این صنعت بازمی‌گردد که موجب عدم‌رونق خودروسازان شده است. در بازه سالانه شرکت «خزامیا» عملکرد قابل قبولی را به لحاظ دلاری تجربه کرده و طی سال 1402 با ثبت رشد 9درصدی فروش دلاری خود بهترین عملکرد را در قیاس با شش خودروساز دیگر به ثبت رسانده است.
میانگین زیان ناخالص، عملیاتی و خالص دلاری خودروسازان در بازه سالانه 105میلیون و 757هزار دلار بوده است. در سال 1401 به‌رغم رشد خوب درآمد خودروسازان، به دلیل فزونی هزینه بر درآمد، سودآوری این صنعت با کاهش همراه بوده است. بر این اساس میانگین زیان ناخالص، عملیاتی و خالص خودرویی‌‌‌ها در 1401 به میزان یک‌هزار و 196میلیون دلار به ثبت رسیده که این زیان یک‌میلیارد دلار نسبت به میانگین سالانه افزایش داشته است.
در بازه فصلی متوسط زیان خودروسازان 209میلیون دلار بوده که در پاییز 1402 این زیان به 80میلیون دلار تقلیل یافته که این امر از بهبود 129میلیون دلاری عملکرد دلاری خودروسازان حکایت دارد. با این حال همان‌طور که در بخش حاشیه سود عنوان شد پیش‌بینی می‌شود در گزارش‌های زمستان و سالانه نیز خودروسازان با تقلیل سود دلاری همراه باشند و عملکرد آنها ضعیف بوده باشد. در خلال هفت‌شرکت خودروساز بورسی، «خاور» طی پاییز 1402 با ثبت متوسط سود ناخالص، عملیاتی و خالص 72میلیون و 982هزار دلار بهترین عملکرد را به لحاظ سود از آن خود کرده است.
