«دنیای‌اقتصاد» وضعیت یک صنعت ریالی را بررسی می‌کند
رونق حمل دریایی
به دلیل افزایش حجم تولیدات در جهان، تعداد مبادلات و نقل‌‌‌وانتقال این دست از محصولات نیز بیشتر شد. بعد از آنکه تجارت آزاد میان کشورهای مختلف گسترش یافت، صنعت حملونقل نیز نسبت به گذشته توسعه پیدا کرد. در این قسمت منظور از توسعه صنعت حملونقل، حجم و تعداد مبادلات صورت‌گرفته از طریق شرکت‌های خدماتی است. ایران از جهات مختلف جغرافیایی، فرهنگی و اقتصادی همواره یکی از نواحی مهم و استراتژیک برای عبور و مرور تاجران و نظامیان بوده است و چه در دورانی که منطقه خاورمیانه یا جهان، درگیر جنگ بود و چه در دوران صلح، ایران ناحیه مطلوبی برای خارجی‌ها بود. از زمان وجود جاده ابریشم تا لشکرکشی آلمانی‌‌‌ها در جنگ‌‌‌جهانی دوم، ایران این ویژگی اعجاب‌‌‌انگیز را داشت که با استقبال تاجران و امیران مواجه شود. البته، خصوصیت یادشده، تنها به مختصات جغرافیایی محدود نبود. خصیصه اصلی مربوط به ایرانی بودن است که موجب شد همواره از منظرهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی این ناحیه و مختصات جغرافیایی مورد استقبال جهانیان قرار گیرد.
با این اوصاف، صنعت حملونقل در ایران مانند بسیاری از صنایع دیگر، ظرفیت رشد و توسعه زیادی دارد؛ به‌خصوص آنکه این صنعت از بعد دریایی نیز فرصت زیادی برای توسعه دارد. به همین جهت هر سه‌بخش از صنعت حملونقل در ایران قابلیت‌‌‌های بالقوه زیادی داشته و دارد. به عبارت دیگر، صنایع حملونقل دریایی، حملونقل بار زمینی و حملونقل ریلی می‌‌‌توانند آینده درخشانی را برای کشور رقم بزنند. از طریق بررسی آمار و ارقام اقتصادی مربوط به صنعت مذکور، می‌‌‌توان تا حدی عملکرد اقتصادی آن را بررسی کرد. بنابراین، در سال‌های اخیر واکاوی درآمد و سودآوری آنها نشان‌‌‌دهنده روند حرکت این صنایع خواهد بود. در این گزارش، به عملکرد آماری شرکت‌های حملونقل بار زمینی حاضر در بورس تهران پرداخته شده است. در این گزارش، روند مولفه‌‌‌های اقتصادی همچون درآمد، سودآوری و بهای تمام‌شده در بازه‌‌‌های زمانی مختلف بررسی شده است. با این حال، در تمام ارقام اقتصادی که برای بررسی هر صنعت مورد استفاده قرار میگیرد، باید تورم موجود در اقتصاد ایران نیز لحاظ شده باشد. دست‌‌‌کم، هنگام بررسی عملکرد بنگاه‌‌‌های اقتصادی، باید در گوشه‌‌‌ای از ذهن افزایش تدریجی قیمت‌ها را در نظر داشت، به طوری که اعداد اسمی به‌تنهایی معیار ارزیابی قرار داده نشود.
نگاهی به سودآوری صنعت
از منظر سودآوری، صنعت حملونقل بار زمینی در بازه ۱۰ساله، روند عجیبی را شاهد بود. در همین چارچوب، روند سودآوری صنعت مذکور را می‌‌‌توان به دو بخش تقسیم کرد. روند سودآوری این صنعت، از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ نزولی بوده و این روند نزولی، شدت بالایی داشته است. به‌طور مثال، حاشیه سود ناخالص صنعت در سال ۱۳۹۲ به میزان ۲.۷درصد بود که در سال ۱۳۹۵ به رقم منفی ۱۰درصد رسید. شاخص حاشیه سود عملیاتی هم در سال ۱۳۹۲ به میزان منفی ۰.۴درصد بود که در سال ۱۳۹۵ به منفی ۱۷.۵درصد رسید. این شدت از کاهش شاخص‌‌‌های سودآوری صنعت حملونقل بار زمینی، نشان‌‌‌دهنده روند نزولی فاجعه‌‌‌بار این صنعت در پنج‌سال منتهی به ۱۳۹۵ بوده، به طوری که علاوه بر شاخص‌‌‌های یادشده، حاشیه سود خالص نیز از ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ کاهش شدیدی داشته است.
در بازه زمانی پنج‌ساله مذکور حاشیه سود خالص صنعت از ۰.۳درصد به منفی ۱۳.۳درصد رسید. به همین جهت همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، روند سودآوری صنعت حملونقل بار زمینی در بازه ۱۰ساله منتهی به ۱۴۰۱، دو مقطع متفاوتی را پشت سر گذاشته است. در سال ۱۳۹۳، حاشیه سودهای ناخالص، عملیاتی و خالص به ترتیب منفی ۳.۸، منفی ۱.۱درصد و منفی ۱.۷درصد ثبت شد و هر سه شاخص سودآوری به میزان اندکی افزایشی بود، اما تا سال ۱۳۹۶ هر سه شاخص نزولی بودند. شاخص‌‌‌های یادشده به ترتیب، در سال ۱۳۹۴، حدود ۲.۳درصد، منفی ۳درصد و منفی ۰.۸درصد ثبت شدند. در سال ۱۳۹۵ نیز حاشیه سود ناخالص تغییر زیادی نداشت، به طوری که این شاخص سودآوری در این سال به میزان منفی ۲.۹درصد رسید. اما حاشیه سود خالص طی سال مذکور کاهش یافت و به منفی ۴.۷درصد رسید. همچنین، در سال ۱۳۹۵، بیشترین کاهش مربوط به حاشیه سود عملیاتی بود. حاشیه سود عملیاتی در صنعت حملونقل بار زمینی به میزان منفی ۹.۴درصد کاهش داشت. بزرگ‌ترین سقوط در سودآوری این صنعت در سال ۱۳۹۶ اتفاق افتاد. به عبارت دیگر، بیشترین زیاندهی این صنعت در سال ۱۳۹۶ بود. در این راستا، حاشیه سودهای ناخالص، خالص و عملیاتی به ترتیب به ارقام منفی ۱۰درصد، منفی ۱۷.۵درصد و منفی ۱۳.۳درصد ثبت شد. براساس گزارشی که اتاق بازرگانی ایران در تیر ۱۴۰۱ منتشر کرد، به برخی از چالش‌‌‌های این صنعت اشاره شده است.
در این چارچوب، چالش‌‌‌های موجود در ساماندهی صنعت حملونقل بار زمینی عنوان شد. این ساماندهی به دو بخش ساماندهی با برنامه کوتاه‌مدت و ساماندهی با برنامه بلندمدت تقسیم شده است. در بخش مربوط به ساماندهی با برنامه کوتاه‌مدت، سه چالش اصلی مطرح شد. به صورتی که «نبود مرجع هماهنگ‌کننده ترانزیت در کشور»، «خودمالکی ناوگان حملونقل جاده‌‌‌ای» و «اتکای هزینه‌‌‌های جاری سازمان‌های زیربخشی حملونقل به درآمدهای آنها» برای کوتاه‌مدت گزارش شد. همچنین، پنج چالش «نبود نهاد راهبر لجستیک در کشور»، «فرسودگی ناوگان حملونقل»، «وجود موانع در رقابتی شدن حملونقل ریلی و جاده‌‌‌ای»، «حکمرانی نامتوازن در بخش حملونقل کشور» و «ناکافی بودن زیرساخت‌‌‌های شبکه ریلی کشور» طی بلندمدت مطرح بوده است. هر یک از چالش‌‌‌های بیان‌شده می‌‌‌تواند عاملی برای روند نزولی بودن سودآوری این صنعت در پنج‌سال منتهی به ۱۳۹۵ باشد؛ چرا که صنعت حملونقل ایران از دیرباز درگیر این دست مسائل و چالش‌‌‌ها بوده است. در صنایع حاضر در کشور، مسائل و گرفتاری‌‌‌هایی وجود داشته که از سالی به سال دیگر، منتقل شده‌‌‌اند. هرچند چالش‌‌‌هایی هم در طول سال‌ها تا حدی حل شده‌‌‌اند. اما از منظر کلان، موضوعات بنیادین و ریشه‌‌‌ای وجود داشته که حل و فصل آنها به طور مدام به سال‌های آینده موکول شده است. به‌طور مثال، در این صنعت فرسودگی ناوگان حملونقل یک چالش به حساب می‌‌‌آید. البته یکی از چالش‌‌‌های مذکور مربوط به حملونقل ریلی است که در بخشی جداگانه باید بررسی شود. در ادامه، غالب حاشیه سودهای مذکور، از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱، صعودی بوده‌‌‌اند.
در سال ۱۳۹۷، حاشیه سودهای ناخالص، عملیاتی و خالص به ترتیب به ارقام منفی ۵.۹درصد، منفی ۱۳.۶درصد و منفی ۶.۹درصد دست یافتند. با این اوصاف، هر سه شاخص یادشده در سال ۱۳۹۷ در مقایسه با سال ۱۳۹۸ افزایشی بودند. در همین راستا، در سال ۱۳۹۸ نیز سه شاخص بررسی‌شده، افزایش داشته‌‌‌اند، به گونه‌‌‌ای که در سال ۱۳۹۸، حاشیه سودهای ناخالص، عملیاتی و خالص به ترتیب، ارقام ۲درصد، منفی ۲.۱درصد و ۱.۲درصد را تجربه کردند. بنابراین می‌‌‌توان گفت که صنعت حملونقل بار زمینی طی سال ۱۳۹۸ کمی از رکود و زیاندهی خارج شد. به این منظور تنها حاشیه سود عملیاتی زیانی معادل منفی ۲.۱درصد را ثبت کرد. اما سال ۱۳۹۹، برای سودآوری این صنعت سال عجیبی بود؛ همان‌طور که برای کل بورس، سال ۱۳۹۹ سالی عجیب و متفاوت به شمار می‌‌‌رود. در این سال، حاشیه سود ناخالص، زیانی به میزان منفی ۲.۸درصد را از خود به نمایش گذاشت. به این جهت، حاشیه سود ناخالص صنعت برای سال مذکور نسبت به سال ۱۳۹۸ به رقم ۴.۸درصد کاهش داشته است. همین‌طور، حاشیه سود عملیاتی برای سال ۱۳۹۹ در قیاس با سال ۱۳۹۸ به منفی ۵.۹درصد رسید. از این‌رو، حاشیه سود عملیاتی از ۱۳۹۹ نسبت به ۱۳۹۸ به میزان ۳.۸درصد افت داشته است. اما موضوع عجیب برای این صنعت این بود که حاشیه سود خالص برای ۱۳۹۹ در مقایسه با ۱۳۹۸ به ۱۳درصد افزایش یافت و به رقم ۱۴.۲درصد رسید. با این تفاسیر، افزایش بسیار شدید حاشیه سود خالص و افت زیر ۵درصدی حاشیه سودهای ناخالص و عملیاتی رخ داد. این ماجرا در سال ۱۳۹۹ که بورس افت وحشتناکی را پشت سر گذاشت، روند مثبتی برای صنعت حملونقل بار زمینی شمرده خواهد شد. در ادامه کار، سودآوری صنعت مذکور طی سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ توانست خیز مناسبی بردارد. در این راستا تنها حاشیه سود خالص بود که در سال ۱۴۰۰ کاهش داشت. این شاخص سوددهی طی سال ۱۴۰۰ رقمی به میزان ۳.۸درصد را تجربه کرد. اما در همین سال، حاشیه سودهای ناخالص و عملیاتی به ترتیب ارقام ۷درصد و ۳.۸درصد را ثبت کردند. بر این اساس، با نزدیک شدن این ارقام به یکدیگر، توازن در رشد سودآوری به وقوع پیوست. در سال ۱۴۰۱، حاشیه سودهای ناخالص، عملیاتی و خالص به ترتیب ارقام ۸.۹درصد، ۵.۱درصد، ۷.۹درصد را ثبت کردند.
در مجموع، این مساله که صنعت حملونقل از منظر سودآوری توانست در بازه ۱۰ساله روند نزولی را به روند متوازن صعودی تبدیل کند، دستاورد مثبتی برای این صنعت به حساب می‌‌‌آید. در مورد سایر شاخص‌‌‌های صنعت حملونقل، می‌‌‌توان آمار و ارقام متفاوتی را مشاهده کرد. از این قضیه باید برای تشریح عملکرد در بازه زمانی هشت‌ماه سال ۱۴۰۲ بهره گرفت. از این جهت، بهای تمام‌شده شاخصی است که نشان‌‌‌دهنده تغییرات هزینه صنعت است.
