از طریق واکاوی آمار رشد پایدار ۱۰ساله برای سودآوری صنعت کشتیرانی مشاهده شد
باد موافق برای کشتیرانی
با گسترش کشتیرانی در سراسر جهان، صنعت بنادر و کشتیرانی از سال 1347 در ایران تاسیس شد و سابقه فعالیت این صنعت در کشورمان به حدود نیم‌قرن می‌رسد و به لحاظ موقعیت جغرافیایی ایران زمینه مناسبی برای فعالیت آن وجود داشته است و با وجود دریای خزر در شمال کشور و خلیج‌فارس و دریای عمان در جنوب، پتانسیل زیادی برای این صنعت وجود دارد. ایران، از ناحیه خلیج‌فارس به دریای عمان راه دارد و از طریق دریای عمان نیز به اقیانوس هند متصل است. به این ترتیب، امکان ترانزیت دریایی از ایران به سراسر جهان به وجود آمده است. این مساله، به هیچ‌‌‌وجه نباید دست‌‌‌کم گرفته شود؛ چرا که اتصال دریایی از چند وجه اهمیت زیادی دارد. ارتباطات دریایی یک کشور از جهات اقتصادی، سیاسی و همچنین روابط بین‌الملل می‌‌‌تواند فواید بسیاری داشته باشد. البته، در کنار فواید ممکنی که به وجود می‌‌‌آید، چالشهای زیادی هم وجود دارد. این موضوع در منطقه خاورمیانه، چند برابر خواهد بود؛ به این دلیل که منطقه خاورمیانه همواره تیتر یک روزنامه‌‌‌های جهان بوده است. البته قضیه یادشده، تنها به نفت و منابع طبیعی مربوط نمی‌شود؛ چرا که نفت و منابع طبیعی جدید کشف‌شده در خاورمیانه ماجرایی مربوط به دوران معاصر است.
این در حالی است که کشف اولین چاه نفتی در منطقه خاورمیانه به سال 1908 بازمی‌گردد. طی تحقیقات میدانی که گئورگ برنارد رینولدز از تاریخ 1901 تا 1911 در مسجدسلیمان انجام داده بود، اولین چاه نفتی خاورمیانه کشف و ثبت شد.
برنارد رینولدز، زمین‌‌‌شناس و مدیر صنعت نفت بریتانیایی بود که در سال 1922 چاه نفتی دیگری را نیز در ونزوئلا کشف کرد. این شخص اغلب با ویلیام ناکس دارسی که کارآفرین انگلیسی بود، ارتباط داشت. ویلیام دارسی همان شخص مشهوری است که از دولت وقت ایران برای استخراج نفت، امتیاز گرفت. با این اوصاف، همواره موضوعات خاورمیانه در بسیاری از رسانه‌‌‌های بین‌المللی انتشار یافته است.
وجود چالشهای این‌چنینی در منطقه خاورمیانه بر صنعت کشتیرانی بی‌‌‌تاثیر نبود؛ چرا که این صنعت همواره با مسائل تجاری و سیاسی درگیر شده و با موضوعات گسترده‌‌‌ای میان کشورها سر و کار داشته است. به همین جهت، فعالیت‌‌‌های اقتصادی انجام‌شده در صنعت بنادر و کشتیرانی به موضوعات سیاسی و بین‌المللی گره خورده، به طوری که مولفه‌‌‌های اقتصادی و تجاری با چالشهای محیطی فراوانی درگیر شده و این موضوع از اهمیت ویژه‌‌‌ای برخوردار است. به‌طور مثال، وجود تنش‌‌‌های بین‌المللی میان کشورهای مختلف، بر هزینه مبادله صنعت کشتیرانی تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم خواهد داشت و این مساله موجب فرار فرصت‌‌‌های سرمایه‌گذاری خواهد شد. به‌خصوص آنکه در موارد قابل‌توجهی، خدمات جانشین برای آن وجود دارد. حمل‌‌‌ونقل‌های ریلی، زمینی و هوایی با وجود اینکه نمی‌‌‌توانند در تمام زمینه‌‌‌ها جانشین مناسبی برای حملونقل دریایی باشند، در موارد زیادی امکان جانشینی آنها وجود دارد. هنگامی که ریسک یا هزینه استفاده از حملونقل دریایی افزایش می‌یابد، تاجران و سرمایه‌گذاران، ترجیح می‌دهند تا حد امکان از سایر شیوه‌‌‌های حملونقل بهره‌‌‌مند شوند. به این ترتیب، مدیریت این صنعت نسبت به دیگر صنایع مربوط به حملونقل، با ریسک‌‌‌های سیستماتیک بیشتری همراه بوده است. ریسک‌‌‌های سیستماتیک برخلاف ریسک‌‌‌های غیرسیستماتیک، از عوامل برون‌‌‌زا متاثر شده و توسط مدیریت بنگاه‌‌‌های اقتصادی قابل کنترل نیستند. از این‌رو، عوامل خارجی بر درآمدزایی و سودآوری صنعت بنادر و کشتیرانی در مقایسه با دیگر شیوه‌‌‌های حملونقل، اثر بیشتری داشته است.
صنعت کشتیرانی در مسیر سودآوری
از منظر سودآوری، این صنعت رشد باثباتی را تجربه کرده است. به همین جهت، روند بازدهی صنعت بنادر و کشتیرانی در بازه 10ساله بررسی شد. شاخص‌‌‌های سودآوری صنعت، از سال 1393 تا سال 1402 نشان‌‌‌گر رشدی پایدار بوده است؛ به صورتی که حاشیه سودهای ناخالص، عملیاتی و خالص افزایشی مستمری داشته‌‌‌اند.
در ابتدای دوره 10ساله، یعنی در طول سال 1393، حاشیه سودهای ناخالص، عملیاتی و خالص به ترتیب 25.2درصد، 19.1درصد و 18.4درصد بودند که با جهشی قابل‌‌‌توجه به ارقام بالایی دست یافته‌‌‌اند. همان‌طور که گفته شد، در سال 1393، حاشیه سود ناخالص از دو شاخص دیگر سودآوری بالاتر بوده است. این در حالی است که در سال 1394 حاشیه سودهای عملیاتی و خالص در مقایسه با حاشیه سود ناخالص، افزایش بیشتری داشته‌‌‌اند.
از این جهت، رقم این شاخص‌‌‌ها در سال 1394 در صنعت کشتیرانی به یکدیگر نزدیک‌‌‌تر شد. به عبارت دیگر، از سال 1393 تا 1394 در سودآوری این صنعت روند همگرایی وجود داشته است. بنابراین حاشیه سودهای ناخالص، عملیاتی و خالص به ترتیب 47.2درصد، 41.6درصد، و 45.4درصد بوده‌‌‌اند. اما این جهش در سال بعد، با سقوط همراه شد؛ به طوری که شاخص‌‌‌های سودآوری به ترتیب یادشده، در طول سال 1395 افت شدید 22.8درصد، 18.7درصد و 15.4درصدی را تجربه کردند. نکته اصلی اقتصادی در صنعت بنادر و کشتیرانی این است که از سال 1395 به بعد افزایش پایداری در بازدهی آن وجود داشته است. به این جهت، حاشیه سودهای ناخالص و عملیاتی در سال 1396 تغییری نداشتند. این در حالی است که حاشیه سود خالص صنعت مذکور با افزایش 0.65واحد درصدی نسبت به بازدهی سال قبل، به رقم 15.5درصد رسید. حاشیه سود ناخالص مجددا در سال 1397 در مقایسه با دو حاشیه سود ناخالص و عملیاتی افزایش بیشتری داشت؛ حاشیه سود ناخالص در سال مذکور، به 23درصد رسید. همچنین، حاشیه سود عملیاتی حدود 18.9واحد درصد افزایش یافت. همان‌طور که گفته شد، حاشیه سود خالص با جهش 16.13واحد درصدی نسبت به بازدهی سال 1396، به 18درصد رسید. در سال 1398، حاشیه سودهای ناخالص، عملیاتی و خالص نسبت به سال 1398، به ترتیب 35.8درصد، 36.4درصد و 31.5درصد بود. این روند اوج گرفتن و صعودی بودن صنعت مذکور طی دو سال پی‌‌‌در‌‌‌پی نیز ادامه یافت که نشان‌‌‌دهنده توان و ظرفیت بالای صنعت کشتیرانی برای رشد متداول و پایدار در ایران است، به صورتی که در سال 1399 حاشیه سودهای یادشده، به ارقام 47.1درصد، 45.6درصد و 44.2درصد رسیدند.
با وجود این، سوددهی بسیار بالایی برای بازدهی صنعت حملونقل دریایی، در سال 1400 محقق شد. در همین راستا، حاشیه سودهای ناخالص، عملیاتی و خالص در سال 1400 به ترتیب 54درصد، 57.7درصد و 52.3درصد به ثبت رسید.
در همین سال، حاشیه سود ناخالص در بازه زمانی مذکور، بیشترین مقدار را تجربه کرد. با این حال، هر سه شاخص برای سال 1401 کاهش نسبتا کمی را تجربه کردند. اما در آخرین مقطع زمانی طی دوره 10ساله یادشده، شاخص‌‌‌های سودآوری صنعت بنادر و کشتیرانی افزایش داشت، به طوری که حاشیه سود عملیاتی در سال 1402 بیشترین مقدار خود را تجربه کرد. در واقع، حاشیه سود عملیاتی در سال 1402 به 60.5درصد رسید. در بازه زمانی 10ساله، نخستین بار بود که یکی از شاخص‌‌‌های سودآوری این صنعت بالاتر از 60درصد قرار گرفت. در سال 1402، حاشیه سود خالص نیز با 54.8درصد بالاترین رقم 10ساله را به خود شاهد بود. حاشیه سود ناخالص نیز در سال 1402 به 53.9درصد رسید. به همین جهت، سال 1402 نقطه اوج بازدهی صنعت کشتیرانی بود. با این اوصاف، در بازده 10ساله منتهی به 1402 روند رشد پایداری برای صنعت بنادر و کشتیرانی ثبت شد.
با توجه به وجود چالشهای متعدد و متنوع برای این صنعت، همواره رشد پایداری برای آن رقم خورد. بر همین اساس، صنعت حملونقل دریایی می‌‌‌تواند نمونه مناسبی برای بررسی تجربه رشد پایدار در شرایط پرریسک و پرچالش باشد.
درآمد هفت‌ماهه صنعت
واکاوی ارقام مربوط به درآمد صنعت نشان می‌دهد که طی هفتماه ابتدایی سال 1402، روند پرنوسانی داشته است. اما میانگین رشد درآمدی صنعت بنادر و کشتیرانی در هفتماه مذکور، حدود 10.32درصد ثبت شد. در اردیبهشت 1402 در قیاس با فروردین 1402، درآمد این صنعت به میزان 13.91درصد افزایش داشت. همچنین، درآمد این صنعت طی خرداد 1402 در مقایسه با اردیبهشت همان سال، 13.52درصد بیشتر شد. به همین جهت، در اردیبهشت و خرداد 1402 رشد درآمدی یکسانی وجود داشته است. این در حالی است که رشد درآمد تیرماه 1402 در مقایسه با اردیبهشت و خرداد، تقریبا نصف شد، به طوری که افزایش درآمد صنعت کشتیرانی در تیر 1402 نسبت به خرداد، به میزان 6.88درصد ثبت شد. اما درآمد این صنعت در مرداد 1402 تغییر زیادی نداشت و تنها 0.45درصد رشد درآمدی به ثبت رسید. در هفتماه ابتدایی سال مذکور، بیشترین میزان رشد درآمدی مربوط به شهریور 1402 بود، به طوری که رشد درآمدی شهریور 1402 نسبت به مرداد همان سال، به میزان 54.54درصد به ثبت رسید. لازم به ذکر است که درآمد این صنعت خدماتی، به فصل‌‌‌های مختلف بستگی دارد. به طور طبیعی حجم ترانزیت دریایی در فصل‌‌‌های مختلف دچار تغییر خواهد شد. به‌عنوان مثال، تقاضای برخی از کالاها در داخل کشور در فصل‌‌‌های مختلف دچار تغییر می‌شود که این امر موجب تغییر حجم ترانزیتی خواهد شد.
