صورت‌های مالی ۶شرکت بیمه حاضر در بورس ایران بررسی شد

مدیریت پرتفوی؛ پاشنه آشیل شرکت‌های بیمه

جواد داداشی/ تحلیلگر بازار سرمایه صنعت بیمه با دارا بودن حدود ۲‌درصد از کل سهم بازار بورس ایران، جزو صنایع کوچک این بازار محسوب می‌شود. تحلیل بنیادی شرکت‌های بیمه به دلیل تفاوت‌های شکلی و ماهوی صورت‌های مالی و همچنین اثر بااهمیت برآوردهای حسابداری در سرفصل‌های مختلف این گزارش‌ها که ناشی از ماهیت فعالیت این شرکت‌هاست، نیازمند اتخاذ روش‌های متفاوت‌‌‌تر و گاه پیچیده‌تر در مقایسه با شرکت‌های تولیدی و سایر صنایع است. در این جستار تلاش شده است با تحلیل صورت‌های مالی ۶شرکت بیمه حاضر در بورس‌ایران که درمجموع ۷۵‌درصد ارزش این صنعت در این بازار را به خود اختصاص داده‌اند، این نگاه متفاوت در تحلیل بنیادی شرکت‌های صنعت بیمه به‌طور خلاصه تبیین شود.

بیمه در ایران و فاصله آن با شاخص‌‌‌های جهانی

میزان توسعه‌یافتگی کشورها را می‌‌‌توان با شاخص‌‌‌های متعددی بررسی کرد. بررسی‌‌‌های آماری نشان می‌دهد که ضریب نفوذ بیمه در کشورهای مختلف با سطح توسعه‌یافتگی آنها رابطه مستقیم دارد.

متاسفانه نفود بیمه در کشور ما با میانگین جهانی فاصله زیادی دارد که این موضوع، بر وجود ظرفیت‌های بالقوه برای رشد کمی و کیفی این صنعت دلالت دارد. متوسط جهانی نسبت حق بیمه به تولید ناخالص داخلی نزدیک به 7‌درصد و این میزان برای کشور ما کمتر از 2‌درصد است. سرانه حق بیمه در جهان از 656دلار در سال 2012 به 874دلار در 2021 رسیده که رشد 33درصدی را نشان می‌دهد. این میزان برای کشور ما از 141دلار در سال 2012 به 323دلار در سال 2021 رسیده است و رشد 129درصدی را نشان می‌دهد. این موضوع روند رو به رشد سرانه بیمه در کشور ما و کم‌شدن فاصله با میانگین جهانی را نشان می‌دهد؛ اما همچنان فاصله معناداری با متوسط جهانی دارد.

عوامل موثر بر سود‌آوری شرکت‌های بیمه

به‌طور کلی دو عامل نقش تعیین‌کننده‌ای در سودآوری شرکت‌های بیمه دارند. عامل اول مربوط به عملیات بیمه‌‌‌‌‌‌ای است. به دلیل ماهیت این عملیات عموما شرکت‌های بیمه از محل فعالیت بیمه‌‌‌ای سوددهی ندارند و صورت‌های مالی این شرکت‌ها حاکی از تلاش آنها برای به حداقل رساندن زیان از محل این فعالیت‌هاست. در واقع دلیل اصلی ایجاد و ادامه فعالیت شرکت‌های بیمه، مربوط به عامل دوم یعنی فعالیت‌های سرمایه‌گذاری است. این شرکت‌ها با جمع‌‌‌آوری وجوه و مدیریت و سرمایه‌گذاری آن در دارایی‌‌‌ها و بازارهای مختلف سعی در کسب بازدهی مناسب دارند تا نه‌تنها زیان احتمالی فعالیت‌های بیمه‌‌‌ای خود را پوشش دهند، بلکه بازدهی مناسبی را نصیب سهامداران خود کنند. در چنین وضعیتی به حداقل رساندن زیان از محل فعالیت‌های بیمه‌‌‌ای با مدیریت ریسک و ایجاد پرتفوی کم‌ریسک در محصولات بیمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از یک‌سو و ایجاد پرتفوی سرمایه‌گذاری با بازدهی بالا از سوی دیگر، از اهمیت زیادی برخوردار است.

در بررسی عامل اول از شاخص ضریب خسارت استفاده می‌شود. این عامل بیانگر میزان خسارت پرداختی در مقابل حق بیمه‌‌‌های دریافتی پس از تعدیلات ناشی از ذخایر بیمه‌‌‌ای و خسارت است. میزان اندک این نسبت بیانگر مدیریت بهینه ریسک پرداخت خسارت در شرکت‌های بیمه است. براساس آخرین آمارهای بیمه‌مرکزی تا پایان سال 1400 میانگین این نسبت در شرکت‌های بیمه رقمی نزدیک به 83‌درصد را نشان می‌دهد. بیمه زندگی خاورمیانه و بیمه میهن به ترتیب کمترین و بیشترین ضریب خسارت را در سال 1400 به خود اختصاص دادند.

محصولات بیمه‌‌‌ای ریسک‌‌‌های متفاوتی دارند. به‌طور تاریخی بیمه‌‌‌های درمان و شخص ثالث با توجه ضریب خسارت بالا و همچنین سهم بالا در سبد محصولات شرکت‌های بیمه عامل تعیین‌کننده‌ای در سود و زیان فعالیت بیمه‌‌‌ای این شرکت‌ها محسوب می‌شوند.

با توجه به الزامات قانونی که بیمه‌مرکزی به شرکت‌های بیمه‌‌‌ای تکلیف می‌کند، محصولات بیمه‌‌‌ای با ریسک بالا سهم عمده‌‌‌ای در سبد محصولات این شرکت‌ها دارند.

زیان‌دهی فعالیت‌‌‌های بیمه‌ای

در ابتدا به نقش سود و زیان «فعالیت‌‌‌های بیمه‌‌‌ای» و «درآمد سرمایه‌گذاری» در سود و زیان خالص این شرکت‌ها می‌‌‌پردازیم.

بیمه‌های البرز و پاسارگاد در سال 1400 نه‌تنها از محل فعالیت‌‌‌های بیمه‌‌‌ای زیان نداشته‌اند، بلکه کسب سود کرده‌اند و این روند در 9ماهه 1401 بهبود یافته است. در مقابل، بیمه‌های آسیا و سامان در سال 1400 از این محل زیان‌‌‌ده بوده‌اند و در 9ماهه 1400 این زیان تشدید شده است. بیمه کوثر روند زیان‌‌‌دهی از محل فعالیت‌های بیمه‌‌‌ای را در 9ماهه 1401 بهبود بخشیده و بیمه پارسیان زیان‌‌‌دهی سال 1400 خود را در 9ماهه 1401 به سود‌‌‌دهی تبدیل کرده است.  براساس ضریب خسارت سال 1400 محصولات بیمه‌‌‌ای به سه‌دسته تقسیم شده‌اند. دسته اول که می‌توان عنوان کرد دسته پرریسک به شمار می‌رود، شامل بیمه‌های شخص ثالث، درمان، حوادث، کشتی و زندگی غیر‌اندوخته‌‌‌دار است. دسته دوم دارای ریسک متوسط و شامل بیمه‌های بدنه خودرو، آتش‌سوزی، مسوولیت و زندگی اندوخته‌‌‌دار است. آخرین دسته‌‌‌ای که می‌‌‌توان به آن اشاره کرد، دسته کم‌ریسک و شامل بیمه‌های باربری، مهندسی، هواپیما، نفت و انرژی و سایر محصولات است.

در بررسی عامل دوم اثرگذار بر سود‌آوری شرکت‌های بورسی، بیمه کوثر با کسب بازدهی 31درصدی در 9ماهه 1401 بهترین عملکرد را به خود اختصاص داده است. با نگاهی به ترکیب پرتفوی این شرکت، می‌‌‌توان علت این موفقیت را تخصیص بیش از 80‌درصد منابع سرمایه‌گذاری خود به سهام شرکت‌های مختلف دانست. به‌وضوح می‌‌‌توان ارتباط بین مدیریت صحیح پرتفوی سرمایه‌گذاری و سود‌آوری شرکت‌های بیمه را مشاهده کرد. بیمه‌های پاسارگاد و البرز به‌رغم سودآوری قابل قبول در بخش فعالیت‌‌‌های بیمه‌‌‌ای، در بخش سرمایه‌گذاری با بازدهی 13 درصدی در 9ماهه 1401 عملکرد نسبتا ضعیفی را رقم زده‌‌‌اند. در سوی دیگر، بیمه‌های آسیا و سامان مانند فعالیت‌‌‌های بیمه‌‌‌ای خود در بخش سرمایه‌گذاری نیز بازدهی کمی به دست آورده‌‌‌اند. به نظر می‌رسد تغییر جهت زیان‌‌‌دهی فعالیت‌‌‌های بیمه‌‌‌ای به سوددهی در بیمه پارسیان، همچنین بازده سرمایه‌گذاری نسبتا بالا نشان‌دهنده تغییرات اساسی در استراتژی‌‌‌های کسب سود این شرکت بیمه‌‌‌ای است. ذکر این نکته ضروری است که با توجه به انعطاف شرکت‌های بیمه‌‌‌ای در تعیین مقادیر ذخایر، همچنین تغییرات بااهمیت در درآمد سرمایه‌گذاری در پایان سال مالی، تحلیل دقیق شرکت‌های این صنعت منوط به ارائه صورت‌های مالی سالانه حسابرسی شده است.

ریسک‌‌‌ها و فرصت‌‌‌ها در یک قاب

در انواع بیمه‌های درمانی، خودرو و آتش‌سوزی، با توجه به روند فزاینده تورم، داروها و کالاها تقریبا به‌صورت مداوم در معرض افزایش قیمت هستند؛ اما حق بیمه دریافتی به‌نسبت آنها با تاخیر افزایش می‌یابد. این موضوع از مهم‌ترین عوامل کاهش سود فعالیت‌های بیمه‌ای است. در مورد بیمه عمر، با توجه به منفی بودن نرخ بهره حقیقی اقتصاد (تفاضل تورم از نرخ بهره بدون ریسک) و همچنین فقدان اطلاعات کافی و شفاف، جذابیت این سرمایه‌گذاری برای بسیاری از مردم مورد سوال است. بنابراین حتی بسیاری از افراد ریسک‌گریز سرمایه‌گذاری در بانک و صندوق‌های درآمد ثابت را به دلیل کوتاه‌مدت بودن و نقدشوندگی ترجیح می‌دهند. همچنین با توجه به اختصاص بخش مهمی از پرتفوی سرمایه‌گذاری بیمه‌ای‌ها به بازار سرمایه، نوسانات این بازار نقش مهمی در میزان شناسایی سود دارد.  

به عنوان فرصت‌های پیش‌روی صنعت بیمه در ایران، نو‌آوری و طراحی محصولات جدید بیمه‌ای کارگشا خواهد بود. همچنین گسترش بیمه الکترونیک به‌عنوان راهکاری کلیدی که باعث کاهش نیاز به شعب فیزیکی و کاهش قابل‌توجهی در هزینه‌های بیمه‌ای می‌شود بسیار قابل‌توجه است، از همین رو سرمایه‌گذاری بیشتر و سریع‌‌‌تر شرکت‌ها در انواع ابزارهای تجارت الکترونیک می‌تواند به برگ برنده آنها تبدیل شود. هرگونه کاهش ریسک سیاسی و کاهش تحریم‌ها و گسترش شبکه ریلی، موجب افزایش چشمگیر در صدور انواع بیمه‌های باربری، تجاری و حمل‌ونقل در بازار داخلی می‌شود. البته جذب بیمه‌گذار خارجی و به عبارت دیگر «صادرات خدمات» برای صنعت بیمه ایران، امری است که پیچیدگی‌های بیشتری مانند رفع موانع بانکی و تربیت نیروی انسانی متخصص و مشرف بر ریسک‌های بازارهای خارجی را دارد و باید در چشم‌اندازی دورتر از میان‌مدت بررسی شود.