دسترسی به اطلاعات؛ از حرف تا عمل
در بازار سرمایه ایران نیز به‌منظور تامین و انتشار شفاف و عادلانه اطلاعات مالی شرکت‌های بورسی بستری تحت عنوان «کدال» راهاندازی شده است که به‌عنوان تنها مرجع و تارنمای اطلاعات مالی شرکت‌ها در کشور به فعالیت مشغول است. این سامانه تحت نظر سازمان بورس و اراق بهادار کشور اداره می‌شود. در مواد «۲» و «۷» قانون بازار اوراق بهادار ایران (مصوب آذرماه ۱۳۸۴) به سامان‌دهی، حفظ و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارآی اوراق بهادار به‌منظور پیشگیری از وقوع تخلفات در این بازار اشاره شده است. «در این خصوص سامانه یکپارچه گردآوری، نظارت و انتشار الکترونیکی اطلاعات به‌نشانی WWW.CODAL.IR به‌منظور مکانیزه کردن جمع‌آوری، بررسی و انتشار اطلاعات مالی شرکت‌های ثبت‌شده نزد سازمان و سایر اشخاصی که طبق قانون بازار اوراق بهادار ملزم به گزارش اطلاعات خود هستند، طراحی شده است.»
شرکت‌ها موظف هستند بسته‌‌‌‌های اطلاعاتی خود را که طبق قانون مشخص شده است، برای انتشار به‌موقع به این سامانه ارسال کنند. این اطلاعات شامل گزارش فعالیت ماهانه شرکت‌های بورسی و فرابورسی، صورت‌های مالی حسابرسی‌شده و حسابرسی‌نشده میان‌دوره‌‌‌‌ای تلفیقی و سالانه، آگهی دعوت به مجمع عمومی عادی سالانه، مجمع عمومی فوق‌‌‌‌العاده و کلیه مجامع، اعلام تغییرات مربوط به ترکیب اعضای هیات‌مدیره شرکت‌ها، آگهی افزایش سرمایه شرکت‌ها، تصمیم‌گیری در خصوص تصمیم تقسیم سود سالانه، افشای اطلاعات بااهمیت و زمان‌بندی تقسیم سود نقدی سهام می‌شود.
آماده‌سازی و ثبت گزارش‌ها برعهده ناشران است؛ اما پس از آن، مدیریت دریافت، انتشار و ذخیره آن به سامانه سپرده می‌شود.
مساله مهم این است که سامانه تا چه اندازه در انجام این وظیفه خود موفق عمل کرده و تا چه میزان توانسته است به اهداف اصلی خود که از ابتدا به دنبال آن بود، نزدیک شود. در این سامانه، در خصوص اهداف اصلی طراحی و به‌کارگیری این سامانه به موارد ذیل اشاره شده است:
- تسریع در ارائه اطلاعات ناشران اوراق بهادار و افشای عمومی آن؛
- ایجاد سازوکاری برای تسهیل فرآیند تهیه و افشای اطلاعات؛
- ایجاد سازوکارهای بهینه و مناسب گزارش‌گیری و گزارشگری مبتنی بر اصول جهانی برای فعالان بازار سرمایه؛
- فراهم‌آوردن امکان دسترسی آسان استفاده‌کنندگان به اطلاعیه‌ها؛
- فراهم‌آوردن امکان نظارت موثرتر بر نحوه ارائه و افشای اطلاعات؛
- افزایش شفافیت اطلاعاتی از طریق کاهش دوره زمانی تهیه تا انتشار اطلاعات و افزایش دقت در محاسبات و کنترل‌ها؛
- افزایش هماهنگی واحدهای درون‌سازمانی و برون‌سازمانی و ارتقای سطح اطلاع‌رسانی.
به بیان ساده‌تر، سامانه با اهداف یادشده می‌خواهد به‌منظور دسترسی همه فعالان بازار سهام به اطلاعات مربوط به عملکرد مالی شرکت‌ها شرایطی فراهم شود تا توزیع ناعادلانه اطلاعات یا همان رانت اطلاعات از بین برود.
توزیع اطلاعات متقارن در جهان امروز که زیربنای اقتصادها را اطلاعات تشکیل می‌دهد، بسیار اهمیت یافته است؛ به‌خصوص در علم ارتباطات که نظریه‌‌‌‌هایی در زمینه حفظ ارتباطات جهانی متقابل و متقارن از سوی عالمان آن تئوریزه شده است. بحث بسیار مهم در خصوص حفظ اطلاعات همگانی یا اطلاعات برای همگان تنها در زمینه تولید و توزیع آن نیست، بلکه مصرف هم ضلع بسیار بااهمیتی محسوب می‌شود. همان‌طور که در اهداف راهاندازی کدال گفته شد، جای شکی نیست که این سامانه در حوزه توزیع و نشر اطلاعات درست و به‌موقع کمک شایانی به بازار سرمایه کرده است.
کارشناسان بورسی برای انجام تحلیل‌های بنیادی خود دسترسی خوبی به آرشیو غنی این سامانه دارند؛ موضوعی که باعث شده است تا برخی از تحلیلگران و سایت‌های مربوطه در حوزه پیش‌بینی سوددهی شرکت‌ها سوابق قابل ملاحظه‌ای از خود به جا بگذارند. اما همان‌طور که گفته شد، تولید و توزیع تنها دو بعد از مثلث گردش اطلاعات متقارن محسوب می‌شود و ضلع سوم آن مصرف است. البته تنها درنگی کوتاه، ما را به این نکته می‌رساند که این سه‌وجه ابدا از یکدیگر جدا نیستند و بسیاری از وجوه، ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. به‌عنوان مثال، فرض کنید که همگان به اطلاعات دسترسی رایگان دارند؛ این امر به حوزه توزیع مرتبط می‌شود؛ اما تنها زمانی می‌توانند آن را مصرف کنند که آن اطلاعات در ابتدا (در حوزه تولید) به صورت خوانا و باکیفیت ساخته شده باشد.
در اینجا هم نوک پیکان به سوی تولید باکیفیتی است که هر مصرف‌کننده با سواد متوسط جامعه بتواند از آن بهره ببرد. در حالی که تنها با نگاهی گذرا به این سامانه، به‌ویژه در بخش افشای اطلاعات بااهمیت مشخص می‌شود که برخی از این اطلاعیه‌ها تنها به‌منظور رفع تکلیف و به صورت بسیار بی‌کیفیت بارگذاری شده‌اند.
علاوه بر این، در بسیاری از مسائل حقوقی هم تنها به بارگذاری اوراق دادگاه اکتفا می‌شود؛ متونی که فهم آنها تنها از عهده وکلای دادگستری برمی‌آید، در حالی که مخاطبان هدف سامانه کدال، جامعه بورسی هستند. بنابراین باید گفت که اگر گردش اطلاعات مالی در حوزه مصرف یعنی آخرین مرحله یک ارتباط، لنگ بزند، اهدافی که در زمینه اطلاعات همگانی ارائه شده است، محقق نخواهد شد.
به نظر می‌رسد ناظران باید در مورد تعیین مخاطبان هدف و بازنویسی اطلاعات برای این گروه از مخاطبان همت بیشتری به خرج دهند. همچنین لازم است سختگیری یکپارچه‌ای روی ناشران به عمل آید تا در ارائه جزئیات اطلاعات هم همسان عمل کنند. به نظر می‌رسد ناشران وقتی با سختگیری ناظران مواجه می‌شوند، متون دقیق‌تری تولید می‌کنند؛ اما بعد از مدتی کم‌کم از جزئیات مهم آن می‌کاهند، به طوری که در یک رویداد افشاگری حتی عنوان دقیق موضوع را هم نمی‌نویسند، در حالی که باید میزان تاثیرگذاری آن اتفاق را بر روندهای نقدی شرکت تا حدی روشن کنند.
