سهم اعضای اوپک و غیر‌اوپک از ذخایر جهانی نفت بررسی شد (بخش دوم)
پالایشگاه‌ها در پیچ و خم کیفی‌سازی
ذخیره‌کنندگان نفت در دنیا
ونزوئلا با 9/ 300 میلیارد بشکه بیشترین میزان ذخیره نفت را در جهان دارد. عربستان‌سعودی با 5/ 266 میلیارد بشکه دومین مقدار ذخایر نفتی جهان را در اختیار دارد. با وجود منابع زیاد ونزوئلا، این کشور هنوز از نظر اقتصادی ضعیف عمل می‌کند و مردم آن گرسنه هستند. ونزوئلا و عربستان‌سعودی دارای جمعیتی قابل‌مقایسه هستند، با این وجود اقتصاد عربستان‌سعودی دو‌برابر بزرگ‌تر است.گرچه ونزوئلا بیشترین ذخایر نفتی را در جهان دارد، اما بیشتر نفت آنها دریایی یا در زیر‌زمین است و متراکم در نظر گرفته میشود. قیمت نفت تعیین می‌کند که استخراج آن سودآوری دارد یا خیر، بنابراین هزینه استخراج نفت موجود در ذخایر ونزوئلا بسیار زیاد است. از طرف دیگر، ذخایر نفتی عربستان سعودی نزدیک به سطح و خشکی است.در اعضای غیر‌اوپک نیز کانادا وروسیه بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر نفتی هستند که به ترتیب 170 و 80 میلیارد بشکه ذخیره نفتی دارند.
بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان
آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت در دنیا است و این جایگاه را از سال ۲۰۱۷ تاکنون تصاحب کرده است. آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت‌شیل در دنیا بوده و سرمایه‌گذاری‌های زیادی برای تصاحب این جایگاه انجام داده است، با این حال یک دهه قبل این کشور بزرگ‌ترین واردکننده نفت در دنیا بود و هم‌اکنون در زمره بزرگ‌ترین صادرکنندگان قرار دارد. بنابراین آمریکا در تلاش است تا تعاملات تجاری و اقتصادی خود را به‌طور کلی تغییر دهد و در گستره کشورهای بزرگ اثرگذار در بازار نفت دنیا قرار بگیرد.
هم‌اکنون در ۳۲ ایالت آمریکا نفت تولید میشود ولی تولید در ایالت تگزاس بیش از دیگر ایالت‌ها است. آمارهای ارائه‌شده توسط آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد ۴۱درصد از نفت آمریکا در ایالت تگزاس تولید میشود و به همین دلیل است که اهمیت این ایالت برای اقتصاد آمریکا بسیار زیاد است.از طرف دیگر این کشور یکی از صنعتی‌ترین اقتصادهای دنیا است و بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت هم محسوب میشود. در سال ۲۰۱۹ میلادی آمریکا روزانه 47/ 7 میلیون بشکه نفت مصرف می‌کرد که کمتر از نصف توان تولیدی این کشور است. در سال‌جاری آمریکا در رده بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفتی قرار دارد و با توجه به سرمایه‌گذاری‌هایی که دولت ترامپ در صنعت نفت انجام داد، انتظار می‌رود توان صادراتی آمریکا رشد بیشتری داشته باشد. به هر روی عربستان نیز در میان کشورهایی قرار داشت که بر سیاست کاهش تولید در جریان همه‌گیری کرونا تاکید زیادی کرد. البته پیش از آن هم اوپک سیاست کاهش تولید را برای اثرگذاری بر قیمت اجرا کرده بود. به‌عنوان مثال در سال ۲۰۱۹ میلادی متوسط تولید نفت عربستان در هر روز ۶۰۹ هزار بشکه کمتر از سال ۲۰۱۸ بود و در سال‌جاری هم تولید خود را ۳/ ۳ میلیون بشکه در هر روز کاهش داد تا مانع از سقوط قیمت در بازار جهانی شود.
روسیه سومین تولیدکننده بزرگ نفت در دنیا است که روزانه 49/ 11میلیون بشکه نفت تولید می‌کند و سهم ۱۱ درصدی از کل بازار تولید نفت در دنیا دارد. این کشور در گذشته بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت دنیا بود ولی به‌تدریج جایگاه اول توسط عربستان و سپس توسط آمریکا تصاحب شد. آمارها نشان می‌دهد رشد تولید نفت در این کشور پهناور اروپایی در فاصله سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ میلادی کمتر از یک درصد بوده است و هم‌اکنون شرکت‌های بزرگ نفتی روسیه توافق کردند که به دلیل کاهش تقاضای نفت در دنیا، تولید خود را تقلیل دهند. در 6ماه اول امسال تولید نفت در روسیه ۲۰ درصد نسبت به سال قبل کاهش یافت که این سیاست همسو با سیاست کاهش تولید در اوپک اجرا شد.در حال‌حاضر نیز روسیه پنجمین مصرف‌کننده بزرگ نفت در دنیا است و روزانه 31/ 3 میلیون بشکه نفت مصرف می‌کند. مصرف نفت در روسیه معادل ۴ درصد از کل مصرف دنیا برآورد میشود.
انواع پیچیدگی
یکی از عواملی که در نحوه عملکرد یک پالایشگاه، میزان ارزش‌افزوده فرآورده‌های پالایشی و میزان سوددهی آن تاثیر دارد، درجه پیچیدگی یا قابلیت تولید فرآورده‌های سبک و با ارزش‌افزوده بالاتر توسط آن پالایشگاه است که شامل موارد زیر میشود.
1. ساده (Topping): در این نوع پالایشگاه نفت‌خام توسط تقطیر اتمسفری، تنها به اجزای تشکیل‌دهنده‌اش تبدیل میشود. محصول آن نفتا است و بنزین تولید نمی‌کند.
2. متوسط (Hydroskimming): این نوع پالایشگاه به واحد تقطیر اتمسفری و واحد تغییر‌شکل نفتا (Reforming) مجهز است. از نوع ساده پیچیده‌تر است و بنزین تولید می‌کند اما مقدار زیادی سوخت کم‌ارزش که تقاضا برای آن کم است، نیز تولید می‌کند.
3. پیچیده (Cracking): علاوه بر واحدهای ذکر شده در انواع یک و 2، این نوع شامل واحد تقطیر خلأ و واحد شکست کاتالیستی (FCC) نیز است. نسبت به نوع 2 نیز یک درجه پیچیدگی بیشتری دارد. در این حالت تولید نفت‌کوره در آن کاهش یافته و تبدیل آن به فرآورده‌های تقطیر سبک و میان‌تقطیر انجام میشود.
4. بسیار پیچیده (Coking): این پالایشگاه مجهز به فرآیند Delayed Coking است که قبل از فرآیند شکست کاتالیستی انجام میشود. درجه بالای تبدیل نفت کوره به فرآورده‌های تقطیر و کک نفت باعث میشود نسبت به انواع قبلی بالاترین پیچیدگی را داشته باشد.برای نشان دادن میزان پیچیدگی یک پالایشگاه، از ضریب پیچیدگی نلسون استفاده می‌کنند که این ضریب برای پالایشگاه (متوسط)، در حدود 2، برای پالایشگاه (پیچیده) تا 5 و برای نوع (بسیار پیچیده) بالاتر از 9 تعیین شده است.ضریب پیچیدگی پالایشگاه، اطلاعاتی راجع به پیچیدگی پالایشگاه، هزینه‌های جایگزینی و توانایی ارزش‌افزوده یک پالایشگاه در اختیار قرار می‌دهد؛ ضمن اینکه می‌توان براساس آن پالایشگاه‌های مختلف را طبقه‌بندی کرد.
طرحی به نام کیفی‌سازی
در حال حاضر طرح کیفی‌سازی اکثر پالایشگاه‌ها رشد بیش از 80 درصدی داشته است. به نظر می‌رسد با حمایت‌های شرکت ملی نفت و تامین نقدینگی موردنیاز در آینده نزدیک شاهد بهره‌برداری کامل این طرح مهم در صنعت پالایشگاه باشیم. کیفی‌سازی پالایشگاه‌ها سال‌هاست دغدغه شرکت ملی پالایش و پخش بوده و با اجرای مصوباتی در حال تسریع بیشتر این پروژه‌ها بوده است، هر چند تحریم‌ها تاثیر بسیار زیادی روی پیشرفت این پروژه‌ها داشت.امروزه عمده آلودگی مناطق شهری به سبب آلایندگی بالای پالایشگاه‌ها است. بر این اساس باید محصولات تولیدی را به کیفیت بالا برای عرضه به دنیا برسانیم و پروژه‌های بهبود کیفیت را در پالایشگاه‌ها اجرا کنیم تا بازار آنها را از دست ندهیم. با اجرای طرح‌های کیفی‌سازی، پالایشگاه اراک به میانگین جهانی خواهد رسید و به یکی از پالایشگاه‌های پیشرفته تبدیل خواهد شد.همچنین در این بین پالایشگاه لاوان با توجه به ضعف ساختاری موجود پس از طرح کیفی‌سازی رشد بیشتری نسبت به گروه خواهد داشت و به بالای 5 واحد خواهد رسید.
