«دنیای‌اقتصاد» بررسی می‌کند
زیر و بم آروماتیک‌ساز‌ها
چه محصولاتی تولید می‌شود؟
پارازایلین، ارتوزایلین، بنزن و تولوئن محصولات تولیدی واحد آروماتیک است. محصول پارازایلین در تولید الیاف مصنوعی، رزین‌ها، پلی‌استرها و پلی‌اکریل‌ها استفاده می‌شود. محصول بنزن در تولید استایرن، مواد اولیه شوینده‌ها، نرم‌کننده‌ها، حشره‌کش‌ها و رنگ‌ها استفاده می‌شود. محصول ارتوزایلین برای ساخت نرم‌کننده‌ها، سموم دفع‌آفات و رنگ به کار می‌رود. ضریب تعیین قیمت تولوئن و زایلین‌ها با نفت براساس داده‌های ۱۵ساله، ۹۵درصد ولی در رابطه با بنزن ۸۰درصد است.
بنزن
بنزن سبک‌ترین آروماتیک است. مهم‌ترین کاربرد آن در تولید استایرن، مواد اولیه لاستیک‌ها و در تولید LAB و مواد اولیه شوینده‌ها است. پیش‌بینی می‌شود میزان تقاضای بنزن به ۴/ ۵۰میلیون تن در سال تا سال ۲۰۲۱ برسد. پنج واحد تولیدکننده بنزن در کشور، پتروشیمی نوری ۳۳۰هزارتن، بوعلی سینا ۱۷۹هزارتن، بندرامام ۲۳۰هزارتن، پتروشیمی تبریز ۵۵هزار تن و پتروشیمی اصفهان ۱۳هزار تن هستند. مصرف‌کنندگان عمده بنزن در کشور، پتروشیمی پارس با مصرف ۴۸۰هزار تن، پتروشیمی تبریز ۷۹هزار تن که بخشی از آن را خود تولید می‌کند، پتروشیمی کارون ۲۸هزارتن، پتروشیمی بیستون ۱۵هزارتن و سرمایه‌گذاری صنایع شیمیایی ایران با ۱۲هزارتن مصرف در سال، هستند. ۴۹درصد از بنزن تولیدی کشور، صرف تولید استایرن می‌شود.
پارازایلین و ارتوزایلین
زایلن‌ها در رتبه دوم میزان تولید و مصرف آروماتیک‌ها بعد از بنزن قرار دارند. زایلن‌های تولیدی، ۸۲درصد به پارازایلین، ۶ درصد به ارتوزایلین و یک درصد به متازایلین و ۱۱درصد مابقی به دیگر ترکیبات تبدیل می‌شود. میانگین هزینه تولید هر تن پارازایلین، با احتساب نفت ۵۳دلار، حدود ۸۰۰دلار است که مناطق مختلف از مزیت رقابت یکسانی در تولید آن برخوردار هستند. در واقع چین بزرگ‌ترین مصرف‌کننده پارازایلین است که به سمت خودکفایی و حتی صادرات به برخی از کشورهای اروپایی می‌رود. آمریکای شمالی چون بیشتر تولید خود در تولوئن را به بالا بردن عدد اکتان بنزین تخصیص می‌دهد، اقدام به واردات پارازایلین می‌کند. پیش‌بینی می‌شود مقدار تقاضا برای مخلوط زایلن تا سال ۲۰۲۱ به ۳/ ۶۴ میلیون تن برسد که سهم پارازایلین ۴/ ۴۶میلیون تن خواهد بود. مجتمع پتروشیمی نوری ۷۵۰ هزار تن در سال، بندر امام با ۱۸۰ هزار تن، بوعلی سینا با ۴۰۰ هزار تن و اصفهان نیز با ۴۴ هزار تن در سال مجموعا ۱۳۷۴ هزار تن در سال ظرفیت اسمی تولید پارازایلین در کشور را شامل می‌شوند. همچنین چهار مجتمع نوری با ۱۰۰ هزار تن، بندر امام با۱۴۰هزار تن، بوعلی سینا با ۳۰ هزار تن و همچنین اصفهان با ۲۲ هزار تن در سال ظرفیت سالانه ۱۵۲ هزار تن ارتوزایلین را در کشور ایجاد کرده‌اند. بزرگ‌ترین مصرف‌کننده پارازایلین در کشور، پتروشیمی تندگویان با ۴۹۸هزارتن مصرف از پتروشیمی بوعلی سینا و بندر امام و بزرگ‌ترین مصرف‌کننده ارتوزایلین پتروشیمی فارابی با ۴۸هزار تن در سال است. بزرگ‌ترین تهدید برای تولید پارازایلین برای ایران در منطقه، عربستان است که آرامکو تا پایان سال ۲۰۲۱ به ظرفیت ۶۲۵هزارتن پارازایلین خواهد رسید. پارازایلین در تولید پلی‌استر کاربرد دارد و پلی‌استرها نیز در صنعت نساجی و به‌عنوان الیاف مصنوعی مورد استفاده قرار می‌گیرند. به همین سبب بازار پلی‌استر ارتباط تنگاتنگی با شرایط اقتصادی هر منطقه دارد. پلی اتیلن ترفتالات از دیگر محصولات این زنجیره بوده که در صنایع بسته‌بندی برای تولید بطری‌های نوشابه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تولوئن
یکی از کاربردهای عمده این ماده، استفاده از آن به‌عنوان حلال در صنایع مختلف از جمله رنگ و رزین است. در منطقه آمریکای شمالی از تولوئن به مقدار قابل توجهی به‌عنوان بالابرنده عدد اکتان بنزین استفاده می‌شود. با توجه به اینکه میزان تقاضای دو آروماتیک بنزن و پارازایلین در قیاس با تولوئن بیشتر است به همین منظور بخش عمده‌ای از تولوئن حدود ۶۵ درصد به بنزن و زایلن و بخش دیگر به تولوئن دی ایزوسیانات(TDI) که در تولید روکش‌ها و پوشش‌ها، درزگیر و چسب‌ها کاربرد دارد، تبدیل می‌شود. ایران نیز در دو مجتمع پتروشیمی اصفهان و تبریز قابلیت تولید تولوئن را دارد. پتروشیمی اصفهان با ظرفیت اسمی ۷۲ هزار تن در سال و همچنین پتروشیمی تبریز نیز با ظرفیت ۲ هزار تن در سال تولیدکنندگان تولوئن در کشور هستند. پتروشیمی کارون، تنها تولیدکننده TDI کشور به ظرفیت اسمی ۴۰ هزار تن در سال است که ۲۵هزار تن تولوئن مورد نیاز خود را نیز از پتروشیمی بندرامام تامین می‌کند. پیش‌بینی می‌شود مقدار تقاضای تولوئن تا سال ۲۰۲۱ به ۴/ ۵۰ میلیون تن در سال برسد. مهم‌ترین منبع تامین تولوئن در جهان، ریفرمت است که ۷۵درصد از تولید جهان بر این اساس تولید می‌شود: ۲۰درصد از بنزین پیرولیز و ۵ درصد مابقی از استایرن و زغال‌سنگ.
سایر محصولات جانبی تولیدی که در پتروشیمی نوری و بوعلی سینا یکسان است، عبارتند از برش سنگین و سبک. برش سنگین در تولید گازوئیل کاربرد دارد، ظرفیت پتروشیمی نوری ۹/ ۱میلیون تن و پتروشیمی بوعلی ۴۸۸هزارتن است. برش سبک هم خوراک واحدهای الفینی است که ظرفیت‌ها به ترتیب ۳۸۰و ۳۵۰هزار تن در سال است.
شرکت پتروشیمی نوری
شرکت پتروشیمی نوری عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده مواد آروماتیکی جهان با ظرفیت ۵/ ۴ میلیون تن در سال دارای دو نوع محصول اصلی و میانی است که پارازایلین، ارتوزایلین و بنزن محصولات اصلی و برش سنگین، آروماتیک سنگین، رافینیت، برش سبک، گاز مایع و پنتان، محصولات فرعی آن را تشکیل می‌دهد. محصولات فرعی این مجتمع نیز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین خوراک‌های واحدهای الفینی و قابل استفاده در صنایع پالایشگاهی نفت است. خوراک مجتمع پتروشیمی نوری، میعانات گازی و بنزین‌پیرولیز است که از پارس جنوبی و پتروشیمی جم تامین می‌شود. شرکت پتروشیمی نوری، مالک پتروشیمی هنگام است که، ظرفیت تولید ۱/ ۱ میلیون تن اوره را در سال خواهد داشت و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۱۳۹۹ افتتاح شود، در سال اول ۴۰۰میلیارد تومان و در سال بعد ۱۴۰۰میلیارد تومان سودخالص داشته باشد که در بخش سایر درآمدهای غیرعملیاتی پتروشیمی نوری، خود را نشان خواهد داد.
شرکت پتروشیمی بوعلی سینا
شرکت پتروشیمی بوعلی سینا ظرفیت ۷/ ۱میلیون تن در سال را دارد. خوراک مصرفی آن، نفتای سبک و سنگین و بنزین پیرولیز است؛ که از شرکت ملی نفت، شرکت پالایش نفت آبادان و پتروشیمی امیرکبیر تامین می‌شود و طی فرآیندهای موجود در واحدهای عملیاتی مختلف به محصولات با ارزش و سودآور آروماتیکی نظیر پارازایلین و ارتوزایلین و بنزن تبدیل می‌شود. در حال حاضر ظرفیت اسمی تولید مجتمع معادل یک میلیون و ۷۴۱هزار تن در سال بوده که شامل پارازایلین، بنزن، ارتوزایلین، آروماتیک سنگین، برش سبک و سنگین، برش پنتان، رافینیت و گاز مایع است. سرویس‌های جانبی مورد نیاز شامل آب بدون املاح، برق، بخار و... توسط مجتمع فجر تامین می‌شود. پتروشیمی بوعلی در ابتدای سال ۴/ ۱۱درصدی پتروشیمی تندگویان خریداری کرده است که امسال، ۱۰۰میلیارد نومان و سال بعد ۱۵۰میلیارد تومن سود حاصل از سرمایه‌گذاری از این محل شناسایی خواهد کرد و ۲۶۵۰میلیارد تومان، طلب از هلدینگ خلیج‌فارس دارد که از طریق پتروشیمی تندگویان، بندرامام و بازرگانی پتروشیمی تسویه خواهد شد و نکته مهمی برای شرکت است. در گزارش ارزش‌گذاری شرکت، سود امسال ۴۴۰تومان به ازای هر سهم و سال بعد۳۰۰تومان و سال ۱۴۰۱ با فرض بهره‌برداری از واحد پارازایلین، ۷۰۶تومان به ازای هر سهم می‌سازد. ظرفیت تولید پتروشیمی بندر امام در کل ۸/ ۲میلیون تن و پتروشیمی اصفهان ۲۳۸هزار تن است.
