«دنیای‌اقتصاد» صنعت حمل و نقل دریایی را بررسی می‌کند
سایه تهدید کرونا و تحریم بر حملونقل دریایی
موضوع حمل ونقل دریایی نیز بیشتر از جنبه تاثیر بر قیمت تمام‌شده کالا در کشورهای در حال توسعه حائز اهمیت است. رکود کسب‌و‌کار و بازارهای جهانی، قیمت سوخت، تحولات منطقه‌ای، مازاد ظرفیت در ناوگان حملونقل دریایی، مشکلات نقل‌وانتقال ارز و تحریم‌هایی که از سوی برخی کشورها علیه اقتصاد ایران اعمال می‌شود نیز شرایط فعالیت در حملونقل به خصوص حملونقل دریایی را دچار چالش می‌کند. با توجه به اهمیت این صنعت در صادرات کشور، به نظر می‌رسد در صورت برقراری گشایش‌ها و توافقات سیاسی و تجاری، شاهد تغییرات مثبت در این صنعت باشیم لذا در سناریوی لغو تحریم‌ها، می‌توان انتظار داشت تحول مثبتی در حملونقل دریایی و تجارت بین‌الملل ایران اتفاق افتد.
طبق آمار وزارت راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران در سال ۹۷، «از جنبه امکانات و زیرساخت»، تعداد بنادر شمالی ۶ و تعداد بنادر جنوبی، ۱۱ مورد است. از جمله بنادر شمالی می‌توان به بندر آستارا، انزلی، امیرآباد، فریدون‌کنار و... و از جمله بنادر جنوبی نیز می‌توان به بندر آبادان، اروندکنار، امام خمینی، بوشهر، تیاب، جاسک و... اشاره کرد. بندر امام خمینی با ظرفیت پذیرش اسکله ۱۵ هزار تن و بندر شهید رجایی نیز با ظرفیت پذیرش ۱۴۰ هزار تن بیشترین ظرفیت‌های پذیرش اسکله بین بنادر را دارند. ظرفیت اسمی بنادر کشور ۲۴۰ میلیون تن و ظرفیت مسافری نیز ۵/ ۲۴ میلیون تن است.
«از جنبه عملکردی»، میزان کل تخلیه و بارگیری کالای نفتی و غیرنفتی در بنادر، در سال ۹۰ به میزان ۱۳۵.۱۵۴ هزار تن بوده که در سال ۹۳ به ۱۴۶.۶۵۳ هزار تن رسیده و مجددا کاهش داشته و در سال ۹۷ به ۱۳۹.۵۶۸ هزار‌تن رسیده که از این میزان ۶۸ درصد مربوط به تخلیه و بارگیری کالای غیرنفتی بودهاست. میزان جابه‌جایی کانتینری نیز در سال ۹۰، ۳.۱۶۵ هزار TEU بودهاست که در سال ۹۷ به ۲.۱۳۷ هزار TEU رسیده‌است. تعداد مسافر جابه‌جا شده نیز، از ۱۰.۲۰۶ هزار نفر در سال ۹۰ به ۱۷،۹۱۹ نفر در سال ۹۷ رسیده‌است.
«از جنبه عملکرد صادرات، واردات و ترانزیت در بنادر»، میزان صادرات کالاهای نفتی و غیرنفتی در بنادر، از ۴۶،۰۶۱ هزار تن در سال ۹۰ به ۶۹،۰۵۹ هزار تن در سال ۹۷ رسیده است که از این میزان ۷۴ درصد مربوط به صادرات کالاهای غیرنفتی است. میزان واردات کالاهای نفتی و غیرنفتی نیز از ۴۳،۹۱۰ هزار تن در سال ۹۰ به ۲۸،۳۸۵ هزار تن در سال ۹۷ رسیده است که از این میزان ۹۵ درصد مربوط به واردات کالاهای غیرنفتی است. میزان ترانزیت کالاهای نفتی و غیرنفتی در سال ۹۰ به مقدار ۴،۱۶۶ هزار تن بوده است که در سال ۹۷ به ۷،۳۶۸ هزار تن رسیده است و از این میزان، ۶۶ درصد مربوط به ترانزیت کالاهای غیرنفتی است.
بررسی آمار تخلیه و بارگیری سازمان بنادر و دریانوردی در سال ۹۷ نشان می‌دهد، بندر شهید رجایی با بیش از ۷۵ میلیون تن و بندر امام خمینی با بیش از ۴۱ میلیون تن تخلیه و بارگیری بیشترین سهم را از کل ۱۳۹ میلیون‌تن تخلیه و بارگیری داشته‌اند، به این معنی که بیش از ۸۰ درصد تخلیه و بارگیری کل بنادر کشور تنها به این دو بندر اختصاص پیدا کرده‌است. همچنین بندر شهید رجایی با بیش از ۸/ ۱ میلیون TEU تخلیه و بارگیری کانتینری در سال ۹۷، از کل ۱/ ۲ میلیون TEU عملیات کانتینری، سهم حدود ۸۵ درصدی را به خود اختصاص داده‌است.
یکی از مهم‌ترین بخش‌های استفاده از ظرفیت‌های دریا، بنادر تجاری هستند که بسیار به اقتصاد و ایجاد اشتغال به ویژه در نوار ساحلی کمک می‌کنند و در حال حاضر بنادر کشور بالغ بر ۲۱۷ میلیون تن ظرفیت دارند که یک فرصت طلایی محسوب می‌شود. اما طی سال‌های گذشته تنها از ۷۲ درصد این ظرفیت استفاده شده‌است. این در حالی است که در دو سال گذشته بنادر کشور موفق به امضا و تبادل قرارداد و موافقت‌نامه با بخش خصوصی به میزان بیش از ۶ هزار میلیارد تومان شدند.
نگاهی بر آمار مبادلات بازرگانی کشور در شش ماه ابتدایی سال
در شش ماه نخست سال ۱۳۹۹، میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور (به استثنای نفت خام، نفت کوره و نفت سفید و همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی)، بالغ بر ۴۶،۳۱۸ هزار تن و به ارزش ۱۳،۵۶۶ میلیون دلار بودهاست که در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۳۹۸، کاهشی ۹۴/ ۳۳ درصدی در وزن و ۱۳/ ۳۴ درصدی در ارزش دلاری داشته‌است. همچنین میزان واردات کشور در این مدت، با کاهشی ۳۵/ ۱ درصدی در وزن و ۶۶/ ۲۱ درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۳۹۸، به ارقام ۱۶،۵۲۴هزار تن و ۱۶،۷۸۳ میلیون دلار رسیده‌است. طی شش ماه نخست سال۹۹، بیشترین میزان صادرات به مقصد چین با سهم ۲۷ درصد از کل ارزش صادرات، عراق سهم ۹/ ۲۱ درصد، امارات سهم ۲۵/ ۱۴ درصد، افغانستان سهم ۱۳/ ۸ درصد و ترکیه سهم ۳۹/ ۵ درصد داشته‌اند. همچنین در طرف واردات، چین سهم ۵۹/ ۲۵ درصدی از کل ارزش واردات، امارات سهم ۶/ ۲۳ درصدی، ترکیه سهم ۸۱/ ۱۰ درصدی، هند سهم ۵/ ۶ درصدی و آلمان سهم ۹۸/ ۴ درصدی داشته‌است.
طبق آمار سازمان بنادر و دریانوردی از ابتدای فروردین تا پایان شهریور ماه ۱۳۹۹ در مقایسه با مدت مشابه در سال ۱۳۹۸ کاهش ۵/ ۲۲ درصدی کل مجموع فعالیت‌های بندری در بنادر کشور مشهود است که به‌طور میانگین در این سطوح عملیاتی رخ داده است.
-کاهش ۷/ ۲۲ درصدی عملیات کالاهای کانتینری بر اساس TEU
-کاهش ۷/ ۱۵ درصدی عملیات جنرال کارگو، کاهش ۳/ ۲۸ درصدی فله خشک و مایع
-کاهش ۳/ ۹ درصدی عملیات فرآورده‌های نفتی
بر اساس این آمارها اثرات تحریم‌ها در شش ماه اول سال ۱۳۹۹ درخصوص حجم عملیات تخلیه و بارگیری کالاهای کانتینری مشهود است. حجم عملیات تخلیه و بارگیری کالاهای مذکور شامل کالاهای اساسی گندم، جو، ذرت، سویا، برنج، شکر، روغن خوراکی، فرآورده‌های گوشتی، مواد غذایی، محصولات کشاورزی، کالاهای ساختمانی و مواد معدنی، کود و مواد شیمیایی، کالاهای فلزی، ماشین‌آلات و وسایل نقلیه، قطعات یدکی و ابزارآلات، منسوجات، کاغذ، چوب و فرآورده‌های نفتی است. حجم کالاهای اشاره شده در مجموع حدود ۱/ ۶۱ میلیون تن می‌رسد که فرآورده‌های نفتی حدود ۴/ ۳۵ درصد، جنرال کارگو، فله خشک و مایع حدود ۳/ ۵۱ درصد و کالاهای کانتینری حدود ۳/ ۱۳ درصد است. کالاهای ساختمانی و مواد معدنی در حدود ۱۶ درصد بیشترین حجم عملیات بندری را شامل می‌شود.
تاثیر بحران کرونا بر حملونقل دریایی در جهان
بیش از ۸۰ درصد تجارت دنیا از طریق دریا انجام می‌شود، بنابراین با توجه به اینکه حملونقل دریایی کاملا وابسته به تجارت بین‌المللی است، بروز هرگونه مشکل در تجارت جهانی مشکلات فراوانی را برای این بخش به‌وجود خواهد آورد. مطابق با داده‌های آنکتاد، در سال ۲۰۲۰ حجم صادرات ۹ درصد و حجم واردات ۸/ ۸ درصد کاهش داشته‌است که مهم‌ترین علت آن ناشی از بحران جهانی کرونا بودهاست. در بیشتر کشورها، حجم این معاملات محدود به فرآورده‌های خوراکی، کالاهای پزشکی و بهداشتی شده و واردات سایر اقلام به حالت تعلیق یا تعطیل درآمد، لذا شاهد افت حجم معاملات تجاری در اقلامی چون مواد خام و اولیه، کالاهای نیم‌ساخته و ساخته‌شده، خودرو و قطعات یدکی و لاستیک و پلاستیک، فولاد، نفت و فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی بودیم. با کاهش معاملات بین‌المللی حجم تقاضا برای حمل نیز متعاقبا کاهش یافته و ناوگان‌های تجاری فعال در این عرصه با مقدار کمتری از کالا مواجه شدند. یونان با سهم ۷۷/ ۱۷ درصدی، ژاپن با سهم ۳۸/ ۱۱ درصدی، چین با سهم ۱۵/ ۱۱ درصدی و سنگاپور با سهم ۷/ ۶ درصدی، بیشترین وزن در ظرفیت ناوگان جهانی را دارند. بروز آثار این بحران را می‌توان در لغو سفارش‌های جدید ساخت کشتی‌ها، کاهش و تعلیق ساخت کانتینرهای جدید، افزایش تعداد کشتی‌های معطل در لنگرگاه‌ها برای جمع شدن بار، کاهش قیمت کشتی‌ها و تقلیل نرخ اجاره آنها، تعویق تحویل‌دهی کشتی‌های جدید، لغو قراردادهای اجاره کشتی‌ها و کانتینرها و... ملاحظه کرد.
یررسی روند ۵ ساله شاخص بالتیک نشان‌دهنده اطلاعات مهمی است. این شاخص معیاری برای ارزیابی قیمت حملونقل دریایی محموله‌های فله‌ای خشک از مواد خام مانند سنگ‌آهن، زغال‌سنگ، سیمان و غلات است. این شاخص ترکیبی از سه زیرشاخه شاخصی شامل شاخص کشتی‌های کیپ سایز، شاخص کشتی‌های پانامکس و شاخص کشتی‌های سوپرا مکس است. کاهش بی‌سابقه شاخص بالتیک در پی شیوع ویروس کرونا در نمودار قابل مشاهده‌است.
