چند پیشنهاد برای مدیریت صفوف
در حالت کلی این قضیه اشکالی ندارد و بعضا تحت عنوان پول هوشمند قابل توجیه است. لکن در برخی موارد مانند صفوف فروش که فروشندگان زیادند یا روزهای بعد از عرضه اولیه که خریداران زیاد هستند این اتفاقی طبیعی است. اما به‌عنوان مثال می‌بینیم فردای عرضه اولیه تنها هشت نفر با اردرهای ۱۰۰ هزار تایی موفق به خرید از صدها نفر شده‌اند یا در صفوف فروش تنها پنج نفر با اردرهای ۱۰۰ هزارتایی موفق به فروش به صدها و هزاران نفر شده‌اند، این سوال پیش می‌آید که چرا اکثر افراد با سفارش‌های بزرگ موفق می‌شوند در ابتدای صف قرار گیرند و افراد با سفارش‌های کوچک کمتر موفق شده‌اند. یک پاسخ خوش‌بینانه این است که شاید این افراد از معاملات الگوریتمی، اینترنت پرسرعت و نرم‌افزارها و روبات‌هایی بهره می‌گیرند که همیشه ابتدای صف قرار می‌گیرند. البته راستی‌آزمایی این قضیه کار ساده‌ای است و کافی است که ناظر محترم بازار، لیست معاملات دو هفته اول بعد از هر عرضه اولیه و خریدارانی که موفق به خرید شده‌اند یا لیست افرادی که در صفوف فشرده فروش، در روزهای اول موفق به فروش شده‌اند درآورده و در صورت اینکه افراد خاصی همیشه موفق به قرارگیری در ابتدای صفوف شده‌اند علت را بررسی کند. پاسخ بدبینانه این است که این افراد از نوعی نفوذ و رانت و دسترسی‌های ویژه برخوردارند یا از طریق معدود افرادی در کارگزاری‌ها یا نویسندگان نرم‌افزارهای معاملاتی توانسته‌اند همیشه اول صف قرار گیرند.
از سوی دیگر این افراد موفق به کسب سودهای بسیار کلانی می‌شوند، زیرا مثلا کسی که در فردای بعد از عرضه اولیه موفق به خرید زیاد شده است و سهم تا چند هفته صف خرید است و به بازدهی‌های بعضا بالای ۱۵۰ درصدی می‌رسد، سود زیادی خواهد برد یا کسی که در صف فروش زود بفروشد و بعد از چند روز دوباره همان سهم را ارزان‌تر بخرد، نیز سود زیادی خواهد برد. حال اگر تعداد افراد بیشتری، با سفارش‌های خرد و کوچک‌تر بتوانند در صف قرار گیرند، سود حاصله هم بین افراد بیشتری تقسیم می‌شود و افراد بیشتری منتفع می‌شوند و سهم‌ها زودتر متعادل می‌شود. از سوی دیگر افرادی با سرمایه‌های خرد هستند که به‌دلیل حضور در روستاهای دورافتاده با اینترنت ضعیف و سیستم‌های با سرعت پایین و عدم دسترسی به اطلاعات آنی، کمتر موفق به قرارگیری در اوایل صفوف می‌شوند. همچنین هر روز صبح ده‌ها هزار نفر قبل از ساعت ۸:۳۰ به امید اینکه شاید موفق شوند در اول صف قرار گیرند پای سیستم‌های خود می‌نشینند تا بلکه رأس ساعت ۸:۳۰ روی سفارش‌های خود کلیک کنند که سبب اتلاف وقت و فشار بر سامانه‌های معاملاتی می‌شود.
راه‌حل
خب راه‌حل چیست؟ در این جا سه راه‌حل برای ایجاد عدالت در صفوف پیشنهاد می‌شود:
۱- راه‌حل اول استفاده از روش book building در صفوف خرید و فروش و آستانه‌های قمیتی یا همان روشی است که در عرضه‌های اولیه استفاده می‌شود. در این روش دیگر اینکه چه کسی زودتر موفق به قرارگیری در ابتدای صف شده است مهم نیست و بر اساس قیمت تعداد سهم بین افرادی با قیمت مشابه، به‌صورت مساوی تقسیم می‌شود. این روش عادلانه‌ترین روش می‌تواند باشد و سفارش‌های افراد با سرمایه خرد و کوچک به همان اندازه سفارش‌های بزرگ انجام می‌شود.
۲- اشکال روش اول می‌تواند این باشد که با محدودیت سفارش زیر ۵۰۰ هزار تومان در تناقض قرار گیرد و ممکن است هسته معاملاتی با مشکلاتی مواجه شود یا تعداد اندکی سهم به افراد برسد یا از ایشان خریداری شود. راه‌حل دوم این است که سفارش‌های افراد به قطعات سفارش‌های کوچک با ارزش کمی بیش از ۵۰۰ هزار تومان تقسیم شود و هر کسی که اولین بلوک سفارشش انجام شد، مابقی سفارشش به‌صورت چرخشی (Round Robin) به انتهای صف منتقل شود و این فرآیند آن‌قدر ادامه می‌یابد تا سفارش‌های افراد کامل شود و یکی‌یکی از صف خارج شوند. این حالت باعث می‌شود که سفارش‌های خرد زودتر تمام شود و افراد با سفارشات درشت هم بخشی از خرید یا فروششان انجام شود.
۳- شاید روش‌های ۱ و ۲ نیاز به تغییراتی در هسته و نرم‌افزار معاملات داشته باشد. اما راه‌حل سوم بسیار ساده و عملیاتی است. در این روش ناظر محترم آستانه بالای حجم سهم‌هایی که صف خرید یا فروش سنگین دارند، را کاهش می‌دهد. مثلا به جای آستانه بالای حجم ۱۰۰ هزار سهم، آستانه حجم را ۱۰ هزار سهم قرار می‌دهد (یا حتی کمتر) و سهامداران با استفاده از گزینه‌هایی مانند تقسیم سفارش‌های بزرگ می‌توانند سفارش‌های بزرگ خود را به چند سفارش کوچک‌تر تقسیم کنند که مثلا با اختلاف زمانی ۳۰۰ میلی ثانیه ارسال می‌شوند. همیشه جای سوال و تعجب بوده است که چرای فردای روز عرضه اولیه، ناظر محترم، اصرار دارد آستانه بالای حجم، ۱۰۰ هزار سهم تعیین شود، در صورتی‌که اگر آن را مثلا هزار سهم تعیین می‌کرد تعداد بیشتری می‌توانستند منتفع شوند و صفوف خرید و فروش سریع‌تر متعادل می‌شدند. همچنین در صفوف سنگین فروش به جای اینکه تعداد انگشت‌شماری سفارش یکصد هزارتایی موفق به فروش شوند، تعداد بیشتری سفارش هزارتایی موفق به فروش می‌شوند که به نفع افراد با سرمایه خرد و کوچک است.
البته توجه شود که روش‌های پیشنهادی فوق فقط در زمانی که صفوف خرید و فروش سنگین وجود دارد و تنها در آستانه‌های قیمتی پیشنهاد شده و در سایر قیمت‌ها که تعداد خریداران و فروشندگان محدود است، قیمت و زمان ارسال سفارش تعیین‌کننده اولویت معامله است. در پایان امیدوارم یکی از پیشنهاد‌های فوق یا راه‌حل مشابهی عملیاتی شود تا هم صفوف بازار زودتر و مناسب‌تر جمع‌آوری شده و هم بهره‌مندی افراد از سود معاملات عادلانه‌تر باشد.
