سرمایه‌گذاران داخلی امنیت سایبری گمرک را با یک‌پنجم هزینه تامین می‌کنند
گمرک در محاصره هکرها
هکرها به گمرک چشم دوخته‌اند
امروزه در عرصه تجارت جهانی، نقش زیرساخت‌های گمرکی و لجستیکی به عنوان شریان‌های حیاتی اقتصاد کشورها بیش از پیش اهمیت یافته است و این اهمیت با گسترش روزافزون تهدیدات سایبری و ضرورت حفاظت از داده‌های حساس تجاری در هم تنیده شده است. گزارش‌های معتبر بین‌المللی نشان می‌دهند که ریسک‌های سایبری در سال ۲۰۲۵ همچنان در صدر فهرست تهدیدات جهانی قرار خواهند داشت، به طوری که امنیت سایبری به یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی سازمان‌ها و نهادهای دولتی تبدیل شده است. در این میان، گمرکات به عنوان دروازه‌های تجاری کشورها، نه تنها باید با چالش‌های سنتی مدیریت و کنترل کالا دست و پنجه نرم کنند، بلکه باید خود را برای مقابله با تهدیدات نوظهور در فضای سایبری نیز آماده سازند.
زمان خداحافظی با کاغذبازی‌های گمرکی فرا رسیده است
در عصر حاضر که فناوری‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و تجزیه و تحلیل داده‌های کلان به سرعت در حال تغییر چشم‌انداز تجارت جهانی هستند، نوسازی و هوشمندسازی زیرساخت‌های گمرکی به یک ضرورت انکارناپذیر تبدیل شده است. بر اساس گزارش‌های موسسات معتبر بین‌المللی، تا سال ۲۰۲۵ بیش از ۹۳ درصد سازمان‌ها انتظار دارند که هوش مصنوعی بر استراتژی‌های عملیاتی آنها تاثیر بگذارد و این موضوع در حوزه گمرک و تجارت بین‌الملل از اهمیت دوچندانی برخوردار است.
سیستم‌های سنتی دیگر قادر به پاسخگویی به نیازهای روزافزون تجارت جهانی نیستند و ضرورت استفاده از فناوری‌های پیشرفته مانند دستگاه‌های ایکس‌ری هوشمند، سیستم‌های خودکار تشخیص کالا و پلتفرم‌های یکپارچه مدیریت اطلاعات بیش از پیش احساس می‌شود. این تحول دیجیتال علاوه بر افزایش کارایی و سرعت عملیات گمرکی، می‌تواند به کاهش چشمگیر هزینه‌ها نیز منجر شود. تجربه کشورهای پیشرو نشان می‌دهد که استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند زمان ترخیص کالا را تا ۷۰ درصد کاهش دهد و همزمان دقت کنترل‌ها را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. با این حال، این تحول دیجیتال باید با در نظر گرفتن ملاحظات امنیتی و حفاظت از داده‌های حساس صورت گیرد.
داده‌های طلایی گمرک در تیررس مهاجمان سایبری
گزارش‌های تخصصی در حوزه امنیت سایبری نشان می‌دهند که تهدیدات سایبری در سال ۲۰۲۵ به مراتب پیچیده‌تر و گسترده‌تر خواهند شد. بر اساس گزارش چشم‌انداز امنیت سایبری گوگل کلاود نشان می‌دهد که بازیگران متعدد بین‌المللی در تلاش برای دستیابی به اهداف خود از طریق جاسوسی سایبری، اختلال و عملیات نفوذ هستند. این گزارش از تهدیدات گسترده سایبری در سطح جهانی خبر می‌دهد که می‌تواند زیرساخت‌های حیاتی کشورها از جمله سیستم‌های گمرکی را هدف قرار دهد. در این میان، سیستم‌های گمرکی به دلیل ماهیت حساس داده‌هایی که در اختیار دارند، یکی از اهداف جذاب برای مهاجمان سایبری محسوب می‌شوند. اطلاعات مربوط به جریان‌های تجاری، شرکت‌های صادرکننده و واردکننده و جزئیات محموله‌های تجاری می‌تواند برای رقبای تجاری و بازیگران خصمانه بسیار ارزشمند باشد.
در این شرایط، استفاده از تجهیزات و سیستم‌های خارجی، به‌ویژه از کشورهایی که سابقه فعالیت‌های مخرب سایبری دارند، می‌تواند ریسک‌های جدی امنیتی به همراه داشته باشد. به عنوان مثال، هزینه واردات هر دستگاه ایکس‌ری از چین حدود ۵ میلیون دلار است، در حالی که نمونه‌های مشابه ساخت داخل با یک پنجم این قیمت قابل تولید هستند. اما مسئله فراتر از صرفه اقتصادی است؛ استفاده از تجهیزات خارجی می‌تواند به معنای در اختیار قرار دادن اطلاعات حساس تجاری به تولیدکنندگان این تجهیزات باشد. این موضوع می‌تواند به شناسایی الگوهای تجاری، مسیرهای حمل و نقل، و شرکای تجاری کشور منجر شود که از منظر امنیت اقتصادی و تجاری بسیار حساس است.
علاوه بر این، تحقیقات نشان می‌دهد که باج‌افزارها « Ransomware» و اخاذی چندوجهی همچنان مخرب‌ترین نوع جرایم سایبری در سطح جهان خواهند بود. تاثیر این حملات فراتر از قربانی اولیه گسترش می‌یابد و می‌تواند منجر به اختلال در خدمات حیاتی شود. در سیستم‌های گمرکی، یک حمله باج‌افزاری موفق می‌تواند به توقف کامل عملیات ترخیص کالا منجر شود که خسارات اقتصادی جبران‌ناپذیری به همراه خواهد داشت. بنابراین، ضروری است که سیستم‌های گمرکی نه تنها از نظر کارایی و سرعت بهینه‌سازی شوند، بلکه باید از نظر امنیتی نیز در بالاترین سطح استانداردهای جهانی قرار داشته باشند.
سرمایه‌گذاران داخلی پشت درهای بسته گمرک
یکی از چالش‌های اساسی در مسیر نوسازی و هوشمندسازی زیرساخت‌های گمرکی، تامین منابع مالی مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته است. بخش خصوصی طی سال‌های متمادی علاقه‌مندی خود را برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گمرکی، از جمله نصب و راه‌اندازی سیستم‌های ایکس‌ری و سامانه‌های پیشرفته کنترل ورود و خروج کالا نشان داده است. این علاقه‌مندی می‌تواند فرصت ارزشمندی برای نوسازی سیستم‌های گمرکی بدون تحمیل بار مالی سنگین بر بودجه عمومی کشور باشد. با این حال، عدم حمایت کافی دولت و وجود موانع بوروکراتیک متعدد، مانع از شکل‌گیری مشارکت موثر بخش خصوصی در این حوزه شده است.
طبق گزارش‌های بین‌المللی، تا سال ۲۰۲۶، حدود ۹۳ درصد مدیران انتظار دارند که هوش مصنوعی بر استراتژی مکانی سازمان‌های آنها تاثیر بگذارد و ۹۶ درصد معتقدند که حریم خصوصی داده‌ها، امنیت و مقررات تعیین خواهد کرد که عملیات را کجا مستقر کنند. این آمار نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های هوشمند و امن، یک انتخاب نیست بلکه یک ضرورت است. در این راستا، توانمندی‌های داخلی در تولید تجهیزات پیشرفته گمرکی می‌تواند به عنوان یک مزیت رقابتی عمل کند. شرکت‌های داخلی قادرند تجهیزات مشابه خارجی را با یک پنجم قیمت تولید کنند که این امر نه تنها به صرفه‌جویی ارزی قابل توجهی منجر می‌شود، بلکه امنیت داده‌های حساس تجاری را نیز تضمین می‌کند.
تجربه کشورهای پیشرو نشان می‌دهد که مشارکت بخش خصوصی در نوسازی زیرساخت‌های گمرکی می‌تواند به افزایش کارایی، کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت خدمات منجر شود. به عنوان مثال، در کشورهایی که از مدل مشارکت عمومی-خصوصی در مدیریت زیرساخت‌های گمرکی استفاده کرده‌اند، زمان ترخیص کالا به طور میانگین ۴۰ درصد کاهش یافته و میزان کشف تخلفات تا ۶۰ درصد افزایش پیدا کرده است. با این حال، موفقیت این مدل مستلزم ایجاد چارچوب‌های قانونی شفاف، تضمین امنیت سرمایه‌گذاری و حمایت دولت از بخش خصوصی است.
ربات‌ها به کمک مرزبانان گمرکی می‌آیند
گزارش‌های بین‌المللی از جمله گزارش IBM نشان می‌دهند که تا سال ۲۰۲۵، هوش مصنوعی به عنوان یک عنصر زیربنایی در تمام جنبه‌های فناوری نقش خواهد داشت و مانند برق و اینترنت، به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره تبدیل خواهد شد. در حوزه گمرکی نیز، هوش مصنوعی می‌تواند تحولی اساسی در نحوه مدیریت و کنترل فرآیندها ایجاد کند. بر اساس این گزارش‌ها، حدود ۸۷ درصد مدیران انتظار دارند که مشاغل به جای جایگزینی، توسط هوش مصنوعی تقویت شوند و این موضوع در حوزه گمرک می‌تواند به معنای افزایش چشمگیر کارایی و دقت عملیات باشد.
در زمینه کنترل و نظارت گمرکی، سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند با تحلیل همزمان داده‌های متنوع از منابع مختلف، الگوهای مشکوک را شناسایی کرده و احتمال تخلف را پیش‌بینی کنند. به عنوان مثال، سیستم‌های ایکس‌ری هوشمند مجهز به هوش مصنوعی قادرند با دقتی بسیار بالاتر از روش‌های سنتی، محتوای محموله‌ها را تحلیل کرده و موارد مشکوک را شناسایی کنند. این فناوری همچنین می‌تواند با تحلیل الگوهای تجاری و سوابق شرکت‌ها، ریسک محموله‌ها را ارزیابی کرده و فرآیند بازرسی را هدفمندتر سازد. با این حال، پیاده‌سازی موفق هوش مصنوعی در سیستم‌های گمرکی با چالش‌هایی نیز همراه است. طبق گزارش‌ها، حدود ۳۵ درصد نیروی کار جهانی نیاز به بازآموزی در زمینه فناوری‌های نوین دارند و این موضوع در حوزه گمرک نیز صادق است.
کارکنان گمرک باید با نحوه کار با سیستم‌های هوشمند آشنا شوند و مهارت‌های لازم برای تفسیر و استفاده از داده‌های تولید شده توسط این سیستم‌ها را کسب کنند. علاوه بر این، تنها ۲۲ درصد سازمان‌ها برنامه‌های توسعه حرفه‌ای مرتبط با هوش مصنوعی را یکپارچه کرده‌اند که این موضوع نشان‌دهنده شکاف قابل توجه در آمادگی سازمان‌ها برای پذیرش این فناوری است. مزیت رقابتی استفاده از هوش مصنوعی در گمرکات می‌تواند بسیار چشمگیر باشد. کشورهایی که موفق به پیاده‌سازی موفق این فناوری شوند، می‌توانند ضمن افزایش دقت و سرعت عملیات گمرکی، هزینه‌های عملیاتی را کاهش داده و رضایت ذینفعان را افزایش دهند. همچنین، استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند به کاهش قابل توجه قاچاق کالا و تخلفات گمرکی منجر شود که این امر علاوه بر افزایش درآمدهای دولت، به بهبود امنیت اقتصادی کشور نیز کمک می‌کند. این بخش جدید به خوبی نشان می‌دهد که آینده سیستم‌های گمرکی به طور اجتناب‌ناپذیری با هوش مصنوعی گره خورده است و کشورهایی که در این مسیر پیشگام باشند، می‌توانند از مزایای رقابتی قابل توجهی بهره‌مند شوند.
راه گریز از وابستگی
با توجه به روند رو به رشد تهدیدات سایبری و اهمیت روزافزون حفاظت از داده‌های تجاری، ضروری است که رویکردی جامع و چندوجهی برای ارتقای امنیت و کارایی سیستم‌های گمرکی اتخاذ شود. بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، تا سال ۲۰۲۵، سازمان‌ها باید یک رویکرد پیشگیرانه و جامع به امنیت سایبری اتخاذ کنند که شامل پیاده‌سازی راهکارهای امنیت بومی، اجرای کنترل‌های قوی هویت و دسترسی و آماده‌سازی برای عصر رمزنگاری پسا کوانتومی است. در حوزه گمرکی، این رویکرد باید با در نظر گرفتن حساسیت‌های خاص این حوزه و اهمیت استراتژیک داده‌های تجاری طراحی و اجرا شود.
یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها در این زمینه، تقویت توانمندی‌های داخلی در تولید تجهیزات و سیستم‌های پیشرفته گمرکی است. تجربه نشان داده است که وابستگی به تجهیزات خارجی، به‌ویژه در حوزه‌های حساس مانند سیستم‌های ایکس‌ری و سامانه‌های کنترل محموله، می‌تواند ریسک‌های امنیتی جدی به همراه داشته باشد. شرکت‌های داخلی با توانایی تولید این تجهیزات با یک پنجم قیمت نمونه‌های خارجی، نه تنها می‌توانند به صرفه‌جویی ارزی قابل توجهی کمک کنند، بلکه امنیت داده‌های حساس تجاری را نیز تضمین می‌کنند. علاوه بر این، توسعه فناوری‌های بومی می‌تواند به ایجاد اشتغال در حوزه‌های فناوری پیشرفته و تقویت اکوسیستم نوآوری کشور کمک کند. در کنار تقویت توانمندی‌های فنی، ایجاد چارچوب‌های قانونی و نظارتی مناسب برای حمایت از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی نیز ضروری است.
تجربه کشورهای موفق نشان می‌دهد که مشارکت بخش خصوصی در توسعه و مدیریت زیرساخت‌های گمرکی می‌تواند به افزایش کارایی و بهبود کیفیت خدمات منجر شود. با این حال، این مشارکت باید در چارچوب قوانین شفاف و با تضمین‌های لازم برای حفظ امنیت ملی و منافع عمومی صورت گیرد. دولت می‌تواند با ارائه مشوق‌های مالی، تسهیل فرآیندهای اداری و ایجاد سازوکارهای حمایتی، زمینه را برای مشارکت فعال‌تر بخش خصوصی فراهم کند.
یا همین امروز یا هیچ‌وقت
در آستانه سال ۲۰۲۵، اهمیت امنیت سایبری و حفاظت از داده‌های حساس به یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی سازمان‌ها و نهادهای دولتی تبدیل شده است. گزارش‌های معتبر بین‌المللی نشان می‌دهند که تهدیدات سایبری نه تنها پیچیده‌تر شده‌اند، بلکه تاثیرات مخرب آنها نیز گسترده‌تر شده است. در این میان، سیستم‌های گمرکی به دلیل نقش حیاتی خود در تجارت بین‌الملل و حجم عظیم داده‌های حساسی که در اختیار دارند، نیازمند توجه ویژه در زمینه امنیت سایبری هستند. تجربه سال‌های اخیر نشان داده است که وابستگی به تجهیزات و سیستم‌های خارجی می‌تواند ریسک‌های امنیتی جدی به همراه داشته باشد. در شرایطی که شرکت‌های داخلی قادر به تولید تجهیزات پیشرفته گمرکی با کیفیت مطلوب و قیمت رقابتی هستند، حمایت از توانمندی‌های داخلی نه تنها یک انتخاب اقتصادی، بلکه یک ضرورت امنیتی محسوب می‌شود. استفاده از تجهیزات داخلی علاوه بر صرفه‌جویی ارزی قابل توجه، می‌تواند امنیت داده‌های حساس تجاری را نیز تضمین کند و از دسترسی بازیگران خارجی به اطلاعات استراتژیک تجاری کشور جلوگیری نماید. نکته کلیدی دیگر، ضرورت مشارکت فعال بخش خصوصی در نوسازی و هوشمندسازی زیرساخت‌های گمرکی است.
تجربه جهانی نشان می‌دهد که مشارکت بخش خصوصی می‌تواند به افزایش کارایی، کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت خدمات منجر شود. با این حال، موفقیت این مشارکت مستلزم ایجاد چارچوب‌های قانونی شفاف، تضمین امنیت سرمایه‌گذاری و حمایت دولت است. در شرایط کنونی که بخش خصوصی آمادگی خود را برای سرمایه‌گذاری در این حوزه اعلام کرده است، فراهم کردن بستر مناسب برای این مشارکت می‌تواند نقطه عطفی در مسیر نوسازی سیستم‌های گمرکی کشور باشد. در نهایت، باید توجه داشت که موفقیت در این مسیر مستلزم اتخاذ رویکردی یکپارچه و هماهنگ است که در آن امنیت سایبری، کارایی عملیاتی و توسعه توانمندی‌های داخلی به صورت همزمان مورد توجه قرار گیرند.
با توجه به روند فزاینده حملات سایبری و اهمیت روزافزون حفاظت از داده‌های تجاری، تأخیر در نوسازی و ایمن‌سازی سیستم‌های گمرکی می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. بنابراین، ضروری است که تمامی ذینفعان، اعم از دولت، بخش خصوصی و نهادهای نظارتی، با درک اهمیت موضوع، همکاری لازم را برای پیشبرد این مسیر حیاتی به عمل آورند.
