تورم اجاره و فقر مستاجر
۲۵درصد مستاجران اصفهانی با پرداخت هزینه‌های مسکن فقیر شدند
اصفهان رتبه پنجم بدون خانه‌ها
براساس گزارش مرکز آمار، سهم هزینه مسکن در سبد هزینه‌ای خانوار شهری کشور در سال ۱۴۰۲ به ۴۲.۴ درصد رسیده است و بیشترین هزینه را برای خانوارها رقم زده است. این در حالی است که بر اساس شاخص‌های جهانی، خانوارهایی که سهم مسکن در سبد هزینه‌های آنها بیش از ۳۰ درصد باشد، دچار فقر مسکن هستند. به این ترتیب سهم هزینه مسکن خانوار شهری در سال ۱۴۰۲ در حدود ۱۲.۴ واحد درصد بیشتر از استاندارد جهانی است. معنای این امر آن است که هزینه‌های مسکن به قدری زیاد است که خانوار مجبور می‌شود سهم سایر بخش‌ها مانند خوراک، سلامت، آموزش و تفریحات را کم کند و در نتیجه سطح رفاه کاهش می‌یابد.
با بررسی سهم مسکن در سبد هزینه خانوار شهری طی سال‌های ۱۳۸۰ الی ۱۴۰۲ می‌توان مشاهده کرد که سهم هزینه مسکن از کل سبد هزینه خانوار از ۲۹.۲ درصد در سال ۱۳۸۰ به ۴۲.۴ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده است. خانوار های شهری در سال ۱۳۸۰ به طور میانگین ۸۹۲ هزار تومان برای مسکن هزینه کردند. این هزینه با رشد ۹۷۱۵ درصدی به ۸۷ میلیون و ۵۵۸ تومان در سال ۱۴۰۲ رسیده است.
در حال حاضر بیشترین جمعیت خانه‌‌‌اولی‌‌‌ها به ترتیب در ۵ استان تهران، فارس، خراسان رضوی، اصفهان و خوزستان ساکن هستند؛ نقاطی که سهم زیادی از این خانوارها در آن، در ۴ کلانشهر تهران، شیراز، مشهد، اصفهان و اهواز سکونت دارند. استان اصفهان رتبه پنجم خانوارهای بدون مسکن را به خود اختصاص داده است. در سال۱۴۰۰ نسبت هزینه خالص مسکن به کل هزینه های خانوار شهری در استان اصفهان ۳۴.۷ درصد بود که این استان را در رتبه ۶کشور و کمتر از متوسط کشور با نرخ ۳۶درصد، قرار داد.
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گزارشی وضعیت فقر مسکن را در کشور بررسی کرده است. بر اساس این گزارش، در سال ۱۴۰۱، حدود ۳۷ درصد از خانوارهای مستاجر کشوربه دلیل «درآمد ناکافی» یا «هزینه اجاره مسکن» دچار فقر مطلق شده باشند.
بنا بر این گزارش، در سال ۱۴۰۱ بیش از ۹۲ درصد این خانوارهای مستاجری که با فقر مطلق دست و پنجه نرم می‌کردند، در مناطق شهری ساکن بوده‌اند. تنها ۸ درصد از خانوارهای مستاجر درگیر فقر مطلق در روستاها زندگی می‌کردند. به همین دلیل، می‌توان این نتیجه را گرفت که «فقر مستاجران» بیشتر معطوف به مناطق شهری است.
رشد ۴۸درصدی مستاجران در ۶سال
در بخشی از گزارش مورد اشاره آمده که در سال ۱۴۰۱، بیش از یک میلیون خانوار مستأجر درگیر فقر در مناطق شهری (۸۲ درصد)، درآمدی کمتر از خط فقر داشته و ۲۳۳ هزار خانوار (۱۸ درصد) با اضافه شدن هزینۀ تأمین مسکن استیجاری به سبد هزینه آنها، درگیر فقر شده‌اند.
نکته مهم دیگر در این گزارش وزارت تعاون و کار و رفاه اجتماعی این بود که با وجود رتبه پنجم اصفهان در تعداد افراد بدون مسکن اما نرخ محرومیت مسکونی شدید در این استان ۰.۱ درصد و نرخ محرومیت مسکونی ۱۴.۷ درصد محاسبه شده درحالی که این نرخ در استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان نزدیک به ۶۰ درصد است. بنابراین می‌توان گفت در اصفهان با مساله محرومیت در زیرساخت و بخش عمران مسکن به اندازه استان‌های دیگر مواجه نیستیم. اما از سوی دیگر در این استان سهم خانوارهای مستاجر درگیر فقر مطلق استانی به دلیل درآمد ناکافی حدود۷۵درصد و سهم مستاجران درگیر فقر مطلق ناشی از هزینه تامین مسکن حدود۲۵درصد برآورد شده که در مورد اول کمتر و در مورد دوم بیشتر از متوسط کشور است.
آمار‌های این گزارش نشان میدهد خانوارهای دچار محرومیت مسکن به تفکیک مناطق روستایی و شهری، ۴۸ درصد این خانوارها شهری و ۵۲ درصد روستایی هستند. محرومیت مسکن به معنای مشکلات در ساخت، متراژ، آبرسانی و زیرساخت‌های عمرانی مسکن است که در این مورد همواره روستاها دارای آمار بزرگ تری در ایران بوده‌اند.
از سوی دیگر این گزارش تصریح دارد حد فاصل سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱، یعنی در تنها ۶ سال تعداد خانوارهای مستأجر درگیر فقر در کشور رشدی ۴۸ درصدی داشته و این رقم بدون احتساب بحران‌های بزرگ اقتصادی، افزایش قیمت دلار و تورم فزاینده در سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ برآورد شده و این رقم در واقعیت بسیار بزرگ‌تر نیز خواهد بود.
این گزارش، اما ابعاد دیگری از فقر مسکن در ایران را نیز نشان میدهد. در سال ۱۴۰۱، معادل ۱۶ درصد از خانوارهای مستأجر در کشور با جمعیت ۱۵.۱ میلیون نفر، دچار محرومیت مسکن بوده‌اند و واحد‌های مسکونی آنها حداقل یکی از شاخص‌های «آب‌لوله‌کشی، حمام، اسکلت‌بندی مناسب و فضای حداقل ۱۲ مترمربعی» را نداشته است.البته آمار مذکور که مربوط به وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی است را باید در کنار دستکم دو آمار دیگر ارزیابی کرد.در اسفند سال ۱۴۰۲ گزارشی را مرکز آمار منتشر کرد که نشان می‌داد از هر ۴ خانوار ایرانی یکی مستاجر است و البته که تعداد مستاجران در ایران در سال‌های اخیر به شدت افزایش یافته است.
نکته دیگری که باید به آن توجه شود، این است که مستاجران دهک چهارم تا ششم وقتی هزینه‌های تامین مسکن خود را می‌پردازند، به زیر خط فقر سقوط می‌کنند. به این ترتیب بخش مهمی از جامعه امروز ایران هرگونه امکان خانه دار شدن را از دست داده‌اند.
نقشه فقر مسکن اصفهان
در پایگاه اطلاعات رفاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سنجش شاخص‌های فقر مسکن بر اساس داده های هزینه و درآمد خانوار سال ۹۸ تهیه شده است. طبق داده های این پژوهش در سال یاد شده، ۲۸درصد از خانوارهای استان اصفهان دارای حداقل یک محرومیت مسکن و نرخ بد مسکنی بوده‌اند. در این سال همچنین ۰.۷ درصد از خانوارهای ساکن استان اصفهان فقر شدید مسکن داشتند.۳۳درصد از خانوارهای اصفهانی در سال ۹۸ از مسکن مقرون به صرفه برخوردار نبودند به این معنا که در این خانوارها سهم مسکن بیش از ۳۰ درصد هزینه های آنها را تشکیل میدهد. اصفهان در این شاخص در رتبه هشتم کشوری ایستاده است.همچنین۱۸.۶۸ درصد از جمعیت استان اصفهان در خانه های با مصالح بی دوام زندگی می‌کنند که از این نظر اصفهان بالاتر از شاخص متوسط کشوری ایستاده است.این شاخص وضعیت سکونت در بافت فرسوده را نشان میدهد.شاخص های مطرح شده برای رتبه بندی استان ها در فقر مسکن ۷ مورد شامل مصالح به کار رفته، دسترسی به آب آشامیدنی لوله کشی، سرانه زیربنایی واحد مسکونی، شاخص تراکم خانوار در واحد مسکونی، دسترسی به امکانات بهداشتی خانه مثل حمام، شاخص عدم برخورداری از مسکن مقرون به صرفه و شاخص حداقل محرومیت از مسکن است. اصفهان حداقل در یک مورد از این شاخص ها از متوسط کشوری بالاتر ایستاده است.
پژوهشی هم در سال 96با سفارش موسسه آموزش و پژوهش در مدیریت و برنامه‌ریزی ، توسط داود سوری و مجید عینیان انجام شد. داده‌های این پژوهش نشان داد فقرا بیشتر در کلانشهرها متمرکز شده اند. همچنین شهرستان‌های تهران، مشهد، تبریز، زاهدان، اصفهان، اهواز، قم، بهارستان، شیراز و کرمان به عنوان 10 شهر نخست فقیرنشین کشور معرفی شدند.
طبق این پژوهش، نواحی شهری شهرستان مبارکه و نواحی روستایی شهرستان‌های نجف‌آباد، خمینی‌شهر و مبارکه، تیران و کرون وفلاورجان استان اصفهان دارای نرخ سرشمار فقر کمتر از 5.3درصد هستند. بنابراین مناطق فوق در کسب رتبه برتر فقیرنشینی اصفهان نقشی نداشته اند.یافته‌های گزارش فوق نشان داد که جمعیت فقیر و محروم بیشتر در کلانشهرها سکونت دارند، بنابراین باید برای یافتن جمعیت هدف، شهرستان اصفهان را واکاوی کرد.
در سال 99 پژوهش "واکاوی ارتباط بین فقر اجتماعی‌اقتصادی و محرومیت کالبدی‌کارکردی در مناطق پانزده‌گانه شهر اصفهان" توسط همایون نورائی و فائزه شفیع انجام شد.طبق داده‌های این گزارش، رابطه معناداری بین میزان فقر «اجتماعی و اقتصادی» و فقر «کالبدی و کارکردی» در مناطق پانزده‌گانه شهر اصفهان وجود دارد. فقر کالبدی و کارکردی، نداشتن سرپناه، سکونت در بافت های فرسوده و نداشتن خانه های مقرون به صرفه را نشان میدهد. بنابراین می توان گفت بین فقر و نداشتن مسکن و یا پرداخت هزینه‌های کلان برای سکونت رابطه معناداری وجود دارد.
داده‌های پژوهش فوق نشان داد از نظر فقر اجتماعی و اقتصادی، مناطق 14 و 15، مناطقی بسیار محروم و مناطق 1 و 5، مناطقی بسیار برخوردارند. از نظرمحرومیت کالبدی و کارکردی نیز، منطقه 14 بسیار محروم و منطقة 6 بسیار برخوردار است. بنابراین منطقه 14کلانشهر اصفهان که مهاجرپذیرترین و محرومترین ناحیه شهر محسوب می‌شود، بهترین نمونه انطباق نقشه محرومیت و فقر مسکن در اصفهان محسوب می‌شود. می‌توان گفت که نداشتن سرپناه و هزینه‌های سنگین اجاره بها یکی از مهمترین دلایل راندن مردم اصفهان به زیرخط فقر است.
افرادی که در دهک‌های متوسط و محروم جامعه جای دارند، توان استفاده از طرح های رنگارنگ مسکن را هم ندارند.با ادامه این شرایط دور نیست که بیغوله ها در مناطق حاشیه شهر رشد کنند.
