مسیر سبز
اتوبوسهایی که مردم به تهران اضافه کردند
فرآیند ورود این اتوبوس‌ها با مشکلاتی مواجه بوده است. ابتدا قرار بود تعداد زیادی اتوبوس برقی در سال ۱۴۰۲ وارد ناوگان شوند، اما مشکلات تولید و تامین قطعات باعث تاخیر در تحویل آنها شد. همچنین، زیرساخت‌های لازم برای شارژ این اتوبوس‌ها نیز هنوز به‌طور کامل آماده نیستند. چشم‌انداز آینده این اتوبوس‌ها نیز خوب خواهد بود. بنابراین با توجه به اهمیت کاهش آلودگی هوا در تهران، برنامه‌ریزی برای افزایش تعداد اتوبوس‌های برقی ادامه دارد. انتظار می‌رود با حل مشکلات تولید و تامین زیرساخت‌ها، شاهد رشد قابل توجهی در تعداد این نوع اتوبوس‌ها باشیم.
برای شهری پاک و آینده‌ای پایدار استفاده از اتوبوس‌های الکتریکی به‌ویژه اتوبوس‌های الکتریکی درون‌شهری، به دلیل کاهش موثر آلایندگی و نیز بهره‌وری بالای انرژی، در کنار انواع دیگر خودروهای الکتریکی به‌سرعت در حال گسترش است. همچنین به منظور کاهش هزینه‌های جایگزینی ناوگان اتوبوس شهری سوخت فسیلی با معادل الکتریکی آن، در سال‌های اخیر پروژه‌های برقی‌سازی اتوبوس‌های موجود به‌ویژه در اروپا و آمریکا رونق گرفته است و کشورهایی نظیر آلمان، انگلستان، استرالیا و آمریکا در این حوزه فعالیت می‌کنند. با پیشرفت‌های حاصل‌شده در تکنولوژی باتری و طراحی سناریوهای مناسب، امکان برقی‌سازی اقتصادی اتوبوس‌های موجود فراهم شده که علاوه بر کاهش قابل ملاحظه هزینه برقی‌سازی، طول عمر بالا و هزینه تعمیر و نگهداری پایین اتوبوس برقی‌سازی‌شده را به همراه دارد. در نتیجه با توجه به روندهای بین‌المللی شکل‌گرفته و زمینه مناسب موجود در این حوزه، به نظر می‌رسد در سال‌های پیش‌رو رویکرد برقی‌سازی خودروهای موجود شدت بیشتری گرفته و در برخی کشورها و بازارها، سهم قابل توجهی از بازار رو به رشد خودروهای الکتریکی را به خود اختصاص دهند. در این حوزه نیز اتوبوس‌های شهری به دلیل مزایای خاص اعم از صرفه به مقیاس (هزینه کمتر به دلیل مسافر زیاد جابه‌جاشده) و توجیه‌پذیری اقتصادی بالاتر در بلندمدت، از بقیه خودروها پیشی گرفته‌اند. در کشور ما نیز بخش عمده‌ای از کلان‌شهرها با مشکل آلودگی هوا مواجه هستند که در این میان خودروهای حمل‌ونقل عمومی از جمله اتوبوس‌های شهری به دلیل سن بالای ناوگان نقشی بسزا در این زمینه دارند و با تبدیل آنها به خودروهای پاک، می‌توان بهبود قابل ملاحظه‌ای را در کیفیت هوای شهری ایجاد کرد.
گام‌های استراتژیک برای راه‌اندازی اتوبوس‌های برقی به تهران
مشکل موجود در سیستم اتوبوسرانی شهری کلان‌شهرهای کشورمان بسیار کلیدی بوده، به‌طوری‌که طی دهه گذشته تعداد محدودی اتوبوس نو به ناوگان اتوبوسرانی شهری کشورمان اضافه شده است و ناوگان موجود نه‌تنها به لحاظ کمی، بلکه از نظر کیفی نیز با استانداردهای بین‌المللی فاصله بسیار دارد. تهران به عنوان بزرگ‌ترین کلان‌شهر ایران از مشکلات عدیده ترافیکی و آلودگی هوا رنج می‌برد. در این طرح معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران با استفاده از سرمایه‌گذاری و مشارکت اقدام به قرارداد خرید اتوبوس برقی برای نوسازی ناوگان اتوبوسرانی خود و کاهش آلودگی هوای شهر کرده است که در همین ارتباط، سامانه اتوبوس برقی با توجه به پتانسیل‌های لازم به عنوان اولین منطقه برای اجرای پروژه انتخاب شد.
از جمله گام‌های استراتژیک برای راه‌اندازی اتوبوس‌های برقی به تهران می‌توان به احصای مشخصات فنی اتوبوس برقی مورد نیاز تهران از سوی کمیته فنی شرکت واحد، برآورد و تامین دیماند برق مورد نیاز پروژه اتوبوس برقی، انتخاب مشاور برای ارائه خدمات در حوزه اتوبوس برقی، انتخاب پیمانکار برای تامین شارژر و تجهیز زیرساخت‌های موردنیاز پست مبدل مانند تابلوهای برق، ترانس‌های قدرت، کابل‌های انتقال نیرو و... و سیستم مانیتورینگ و کنترل ایستگاه‌های شارژ، جانمایی و نصب ایستگاه‌های شارژ اشاره کرد.
گفتنی است که سال ۱۳۹۳، خط تولید انبوه اتوبوس‌های تمام‌برقی ایران با حضور عباس علی‌آبادی، وزیر صنعت، معدن و تجارت، معاونان وی و جمعی از نمایندگان مجلس افتتاح شد. گفته می‌شود این اتوبوس‌ها مطابق با استانداردهای جهانی و فناوری‌های روز تولید شده‌اند و با بالاترین ظرفیت باتری به ناوگان حمل‌ونقل عمومی کشور پیوستند. آن زمان وزیر نیرو اعلام کرده بود که تا پایان سال جاری (۳۰ اسفند ۱۳۹۳) ۱۰۰ دستگاه اتوبوس برقی در کشور ساخته می‌شود، زیرا سیاست وزارت متبوعش برقی‌سازی خودروهاست. در حال حاضر سه مدل خودرو برقی در کشور تولید می‌شود که وارد بازار شدند. در نتیجه هرچقدر تقاضا بیشتر شود به همان نسبت نیز برای پاسخ به تقاضای رو به رشد این خودروها در کشور، واردات نیز افزایش خواهد یافت، زیرا استفاده از خودروهای الکتریکی برای رانندگان ایرانی نیز بسیار مقرون‌به‌صرفه است.
مزیت مهم این خودرو در مقایسه با اتوبوس‌های دیزلی رایج وجود کابین مفصلی با شعاع گردش زیاد، صدای بسیار کم، ظرفیت مسافرگیری بالا و تعمیر و نگهداری آسان و کم‌هزینه بود. اتوبوس برقی اسکودا Tr۱۵ مشهور به ترولی باس «trolley bus»، گنجایش ۱۴۵ تا ۱۸۰ مسافر را داشت. دو پیشرانه از نوع موتور الکتریکی DC با توان ۱۲۰ و ۱۰۰ کیلووات نیروی رانشی اتوبوس را تامین می‌کرد. برق مورد نیاز از طریق دو عدد شاخک، متصل به کابل‌های بالاسری و چند پست اختصاصی تامین می‌شد. اتوبوس SKODA Tr۱۵ در ۱۳ تیپ ساخته شد.
تنظیمات مختلف اتوبوس‌های برقی
اتوبوس برقی نوعی اتوبوس است که به جای سوخت‌های فسیلی مانند بنزین یا گازوئیل، با برق کار می‌کند. اتوبوس‌های برقی به عنوان راهی برای کاهش آلودگی هوا و انتشار گازهای گلخانه‌ای به‌طور فزاینده‌ای محبوب هستند، زیرا هنگام رانندگی هیچ آلایندگی تولید نمی‌کنند. آنها همچنین معمولاً از نظر انرژی کارآمدتر هستند و هزینه‌های عملیاتی کمتری نسبت به اتوبوس‌های سنتی دارند. اتوبوس‌های برقی با باتری‌هایی تغذیه می‌شوند که با وصل کردن آنها به پریز برق یا استفاده از ایستگاه‌های شارژ، شارژ می‌شوند. باتری‌ها الکتریسیته‌ای را ذخیره می‌کنند که موتور الکتریکی را تغذیه می‌کند و اتوبوس را به حرکت درمی‌آورد. برخی از اتوبوس‌های برقی همچنین دارای سیستم ترمز احیاکننده هستند که انرژی را از ترمز گرفته و از آن برای شارژ مجدد باتری‌ها استفاده می‌کنند.
اتوبوس‌های برقی در تنظیمات مختلفی از جمله سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی، اتوبوس‌های مدرسه و اتوبوس‌های شاتل استفاده می‌شوند. آنها به‌طور فزاینده‌ای در شهرهای سراسر جهان به عنوان راهی برای کاهش آلودگی هوا و بهبود پایداری سیستم‌های حمل‌ونقل رایج می‌شوند.
در واقع برد اتوبوس برقی بسته به عوامل مختلفی از جمله اندازه بسته باتری، وزن و اندازه اتوبوس و مسیر و زمینی که اتوبوس در آن حرکت خواهد کرد، می‌تواند متفاوت باشد. به‌طور کلی، اتوبوس‌های برقی با یک‌بار شارژ مسافتی در حدود ۱۰۰ تا ۲۵۰ مایل می‌روند، اگرچه برخی از مدل‌ها می‌توانند فراتر از این حرکت کنند. برخی از اتوبوس‌های برقی مجهز به سیستم‌های شارژ سریع هستند که به آنها اجازه می‌دهد در مدت زمانی کوتاه و معمولاً ظرف چند ساعت شارژ شوند. این به آنها اجازه می‌دهد تا در مسیرهایی با فرکانس خدمات بالا، مانند مناطق شهری، جایی که ممکن است نیاز به شارژ چندین‌بار در روز داشته باشند، فعالیت کنند. اتوبوس‌های برقی دیگر برای مسیرهای طولانی‌تر طراحی شده‌اند و ممکن است بسته‌های باتری بزرگ‌تری داشته باشند که به آنها اجازه می‌دهد فواصل بیشتری را بین شارژ طی کنند.
علاوه بر برد اتوبوس برقی، در نظر گرفتن در دسترس بودن زیرساخت شارژ هنگام برنامه‌ریزی برای استقرار اتوبوس‌های برقی مهم است. این شامل مکان و تعداد ایستگاه‌های شارژ و همچنین ظرفیت برق تجهیزات شارژ می‌شود. برنامه‌ریزی و زیرساخت مناسب می‌تواند اطمینان دهد که اتوبوس‌های برقی از پشتیبانی شارژ لازم برای عملکرد کارآمد و قابل اطمینان برخوردار هستند.
اتوبوس‌های برقی و اثرات آنها بر محیط زیست
روش‌های مختلفی برای شارژ اتوبوس‌های برقی وجود دارد. به‌طور مثال می‌توان به شارژ دوشاخه اشاره کرد که بر اساس آن، اتوبوس‌های برقی را می‌توان با وصل کردن آنها به پریز برق یا ایستگاه شارژ، شارژ کرد. این معمولاً یک‌شبه انجام می‌شود، زمانی که اتوبوس در خدمت نیست. مورد بعدی شارژ سریع است که برخی از اتوبوس‌های برقی به سیستم‌های شارژ سریع مجهز هستند و به آنها اجازه می‌دهد در مدت زمانی کوتاه، معمولاً ظرف چند ساعت، شارژ شوند. این کار را می‌توان در ایستگاه‌های شارژ تعیین‌شده، که ممکن است در انبارهای اتوبوس، مراکز حمل‌ونقل، یا سایر مکان‌های مناسب واقع شوند، انجام داد.
شارژ بالای سر از دیگر روش‌هاست. بر اساس آن، برخی از اتوبوس‌های برقی مجهز به پانتوگراف هستند که بازوهای مکانیکی هستند که از سقف اتوبوس برای اتصال به خطوط برق هوایی امتداد می‌یابند. هنگامی که اتوبوس در ایستگاه شارژ تعیین‌شده متوقف می‌شود، پانتوگراف را می‌توان برای اتصال به خطوط برق بالا برد و به اتوبوس اجازه می‌دهد در حین سرویس شارژ شود. روش دیگر شارژ بی‌سیم است. برخی از اتوبوس‌های برقی مجهز به سیستم‌های شارژ بی‌سیم هستند که از فناوری شارژ القایی برای انتقال برق از پد شارژ به اتوبوس بدون نیاز به تماس فیزیکی استفاده می‌کنند. این نوع شارژ را می‌توان در زمانی که اتوبوس در ایستگاه شارژ تعیین‌شده متوقف شده است انجام داد. به هر حال، برای شارژ اتوبوس برقی، داشتن منبع قابل اعتماد برق و زیرساخت شارژ مناسب مانند ایستگاه‌های شارژ یا خطوط برق بسیار مهم است. برنامه‌ریزی و زیرساخت مناسب می‌تواند اطمینان دهد که اتوبوس‌های برقی از پشتیبانی شارژ لازم برای عملکرد موثر و قابل اطمینان برخوردار هستند.
به هرحال، امروزه آلودگی هوا یکی از پیچیده‌ترین معضلات جوامع بشری است که حمل‌ونقل نقش مهمی در آن دارد. مصرف بالای سوخت‌های فسیلی که به افزایش قیمت نفت، انتشار گازهای گلخانه‌ای و گرم شدن زمین منجر می‌شود، کلان‌شهرها را به استفاده از فناوری‌های مدرن در بخش حمل‌ونقل شهری تشویق کرده است. در این مقاله با استفاده از روش اسنادی و تحلیلی، اتوبوس‌های برقی و اثرات آنها بر محیط زیست مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعات نشان داده است که وسایل نقلیه الکتریکی به‌شدت با محیط سازگار هستند. میزان کاهش آلاینده با توجه به منبع برق برای منبع خورشیدی ۸۰ تا ۹۰ درصد، گاز طبیعی ۲۵ تا ۵۰ درصد و برای زغال‌سنگ ۱۰ درصد است. اندازه‌گیری سطوح آلودگی صوتی اتوبوس‌های برقی و دیزلی در سرعت ثابت محیط‌های شهری تفاوت ۵ تا ۹ دسی‌بل را در مقایسه‌های لگاریتمی نشان می‌دهد. اتوبوس‌های برقی انرژی پاکی دارند و می‌توانند جایگزین مناسبی برای وسایل نقلیه حمل‌ونقل دیزلی برای کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی باشند. صرف‌نظر از این مزایا، هزینه طول عمر (۱۲ سال) اتوبوس برقی ۵/ ۱۲ درصد کمتر از هزینه اتوبوس است.
پتانسیل عظیم برای شکل دادن به آینده تحرک شهری
انتقال از اتوبوس‌های دیزلی سنتی به جایگزین‌های الکتریکی نشان‌دهنده گامی مهم در جهت کاهش انتشار کربن و تقویت اکوسیستم شهری پایدارتر است. با این حال، پیامدهای این تغییر بسیار فراتر از ملاحظات محیطی صرف است. اتوبوس‌های برقی پتانسیل عظیمی برای شکل دادن به آینده تحرک شهری دارند و برای پرورش شهرهای سالم‌تر و قابل زندگی‌تر ضروری هستند. با نیاز مبرم به رسیدگی به مسائل کیفیت هوای شهری و حمایت از حمل‌ونقل عمومی کم‌آلاینده، تغییر به سمت اتوبوس‌های برقی به یک جزء حیاتی در بهبود نتایج زیست‌محیطی و بهداشت عمومی تبدیل شده است. از مزایای اتوبوس‌های برقی می‌توان به کاهش آلودگی هوا، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای شهری و ارتقای گزینه‌های حمل‌ونقل کم‌آلاینده اشاره کرد. این اتوبوس‌ها به فناوری‌های بدون دوده مجهز هستند که به مبارزه با ذرات مضر و انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک می‌کنند و در نتیجه به محیط‌های شهری پاک‌تر و سالم‌تر می‌انجامند.
با انتقال به اتوبوس‌های برقی، شهرها می‌توانند به‌طور موثر با چالش‌های مربوط به کیفیت هوا و سلامت عمومی مقابله کنند و میلیون‌ها نفر را که روزانه به حمل‌ونقل عمومی متکی هستند، تحت تاثیر قرار دهند. علاوه بر این، پذیرش اتوبوس‌های برقی با تلاش‌های جهانی برای مبارزه با تغییرات آب‌وهوایی و ترویج راه‌حل‌های حمل‌ونقل پایدار هماهنگ است. این وسایل نقلیه نه‌تنها سطح آلودگی صوتی را در مناطق شهری کاهش می‌دهند، بلکه جایگزینی سازگار با محیط زیست برای اتوبوس‌های سنتی دیزلی نیز ارائه می‌دهند. تاکید بر حمل‌ونقل عمومی کم‌انتشار نشان‌دهنده تغییر به سمت شیوه‌های حمل‌ونقل پایدارتر و کارآمدتر است که هم برای محیط زیست و هم برای سلامت عمومی مفید است. از آنجا که شهرها همچنان هوای پاک‌تر و کاهش آلاینده‌ها را در اولویت قرار می‌دهند، مزایای اتوبوس‌های برقی در دستیابی به این اهداف را نمی‌توان نادیده گرفت. همچنین بر مزایای اتوبوس‌های برقی در بهبود نتایج زیست‌محیطی و سلامت عمومی و مزیت قابل توجه آنها در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در مقایسه با اتوبوس‌های دیزلی تاکید می‌شود.
در ۴۰ ماه اخیر، مدیریت شهری تهران توانسته تحولی چشمگیر و امیدبخش در حوزه حمل‌ونقل عمومی و ناوگان اتوبوسرانی شهر ایجاد کند. طی این مدت، ۱۲۱۶ اتوبوس جدید به شبکه حمل‌ونقل عمومی پایتخت اضافه شده و ۵۵۹ اتوبوس نیز بازسازی اساسی شده‌اند، اقدامی که ضمن بهبود کیفیت خدمات، به کاهش آلودگی هوا و افزایش رضایت شهروندان کمک کرده است. این دستاوردها در شرایطی محقق شده‌اند که پیش از این، شهرداری با مشکلات جدی در تأمین و نگهداری ناوگان اتوبوسرانی مواجه بود و تعداد اتوبوس‌های عملیاتی تهران به دلیل خروج از رده کاهش یافته بود.
اکنون، اتوبوس‌های جدیدی در شهر مشاهده می‌شوند که روی آنها نوشته شده: «این یکی از اتوبوس‌های جدید تهرانه که با پول عوارض شما خریداری شده است»، پیامی که بارقه‌ای از امید را در دل شهروندان ایجاد کرده و نشان‌دهنده عزم جدی مدیریت شهری برای بهبود وضعیت حمل‌ونقل عمومی است. علاوه بر این، مسئولان وعده داده‌اند که ناوگان اتوبوسرانی شهر به زودی شاهد ورود اتوبوس‌های برقی مدرن خواهد بود و تهران تا پایان این دوره به یکی از پیشگامان استفاده از اتوبوس‌های برقی در کشور تبدیل خواهد شد. این تغییرات، نقطه عطفی در بهبود کیفیت زندگی شهری و کاهش مشکلات ترافیکی و زیست‌محیطی محسوب می‌شود.
