آینده حمل‌ونقل هوشمند
مردم تهران به چه نوع حمل‌ونقلی نیاز دارند؟
از طرفی سیستم حمل‌ونقل عمومی تهران از جمله اتوبوس، مترو و تاکسی به هیچ وجه با توجه به جمعیت تهران و حجم بالای جابه‌جایی جمعیت روزانه، پاسخگوی نیاز شهروندان نیست. بر اساس آمار شهرداری تهران، حدود ۳۴ درصد از مردم تهران از ناوگان حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌کنند. این در حالی است که در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد ناوگان اتوبوسرانی غیرفعال و فرسوده قطعی است و کیفیت ناوگان هم فرسودگی ۸۰درصدی دارد. تنها در این بخش و بر اساس افق سال ۱۴۰۴ نیاز پایتخت به اتوبوس تعداد ۹ هزار دستگاه و یک هزار واگن است که عملیاتی شدن آن زمان‌بر خواهد بود. همچنین حداقل ۱۵۰۰ واگن برای استفاده از ظرفیت بالقوه خطوط راه‌اندازی‌شده و در دست احداث مترو کمبود وجود دارد. سن بالای ناوگان تاکسیرانی نیز با توجه به عمر متوسط ۵/ ۹ سال، موجب فرسودگی بیش از ۶۰ درصد تاکسی‌های پایتخت شده است. ناکارآمدی حمل‌ونقل در تهران در حالی است که در دنیا برای حل معضلات مربوط به حمل‌ونقل، استفاده از سیستم‌های هوشمند و فناوری‌های نوین از سال‌ها پیش در دستور کار قرار گرفته است. کارشناسان در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» و در بررسی این موضوع که مردم تهران به چه نوع حمل‌ونقلی نیاز دارند، می‌گویند، در کنار راه‌حل‌های مبتنی بر توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل همگانی، از جمله راه‌حل‌های کاهش مشکلات حمل‌ونقل در شهرهای توسعه‌یافته، استفاده از رویکرد هوشمندسازی می‌تواند با صرف کمترین هزینه، در کاهش معضلات موثر باشد.
بر اساس مطالعه‌ای از مرکز تحقیقات حمل‌ونقل شهری ایران (۲۰۲۲)، اجرای کامل ITS می‌تواند ۱۵ درصد از زمان سفرهای شهری را کاهش دهد. این سیستم می‌تواند با کاهش ترافیک، افزایش ایمنی و بهبود خدمات حمل‌ونقل عمومی، تاثیر قابل توجهی بر کاهش آلودگی و بهینه‌سازی منابع داشته باشد. در شهرهای سرتاسر جهان، از فناوری‌های هوشمند برای بهبود شبکه‌های حمل‌ونقل، کاهش تراکم ترافیک و بهبود ایمنی برای همه مسافران صرف‌نظر از روش حمل‌ونقل استفاده می‌شود. مدیریت دارایی‌های یک شهر، بهبود کارایی خدمات، کاهش مصرف منابع، کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت زندگی از جمله دستاوردهای بهره‌گیری از سیستم‌های هوشمند در شهرهاست.
مزایای سیستم حمل‌ونقل هوشمند (ITS)
فناوری‌های هوشمند بهبود شبکه‌های حمل‌ونقل، کاهش تراکم ترافیک و بهبود ایمنی برای همه مسافران را به دنبال دارد. این ابزارها علاوه بر صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌های شهروندان، به کاهش آلودگی‌های محیط زیستی کمک کرده است. حمل‌ونقل هوشمند نه‌تنها راهکاری برای ایجاد تجربیات روان‌تر و کارآمدتر، بلکه وسیله‌ای برای افزایش دسترسی و اتصال کلی شهرها، افزایش درآمد برای اپراتورهای حمل‌ونقل و در عین حال کمک به جوامع محلی و فعالیت‌های اقتصادی پررونق است.
حمل‌ونقل هوشمند به تخصیص بهتر منابع کمک کرده و از مصرف انرژی و هزینه‌های غیرضروری منابع جلوگیری می‌کنند. شهرها و ایالت‌هایی که حمل‌ونقل هوشمند را در اولویت قرار می‌دهند، تجربه زندگی فراگیرتر و عادلانه‌تری را برای همه شهروندان خود فراهم می‌کنند. در مجموع بررسی‌ها نشان می‌دهد حمل‌ونقل هوشمند به نفع دولت‌ها و شهروندان است. کارشناسان بر این باورند که تکمیل پروژه‌های دولت الکترونیک و حمل‌ونقل هوشمند می‌تواند نقشی حیاتی در کاهش مشکلات شهری و بهبود کیفیت زندگی شهروندان ایفا کند.
سیستم حمل‌ونقل هوشمند (ITS) یک برنامه کاربردی پیشرفته است که هدف آن ارائه خدمات نوآورانه مربوط به شیوه‌های مختلف حمل‌ونقل و مدیریت ترافیک است و موجب می‌شود کاربران اطلاعات بهتری داشته باشند و از شبکه‌های حمل‌ونقل ایمن‌تر، هماهنگ‌تر و «هوشمندانه‌تر» استفاده کنند. برخی از این فناوری‌ها عبارت‌اند از؛ تماس با خدمات اضطراری در هنگام وقوع حادثه، استفاده از دوربین‌ها برای اجرای قوانین راهنمایی و رانندگی یا علائمی که تغییرات محدودیت سرعت را بسته به شرایط مشخص می‌کنند. ظهور فناوری‌های به‌هم‌پیوسته مانند اینترنت اشیا (IOT)، وسایل نقلیه الکتریکی، موقعیت جغرافیایی و فناوری تلفن همراه این امکان را فراهم کرده است که نحوه انتقال افراد و کالاها از یک مکان به مکان دیگر، به‌ویژه در مناطق شهری پرتراکم، سازماندهی شود. حمل‌ونقل هوشمند معمولاً شامل مشارکت‌های دولتی و خصوصی است که می‌تواند بر چندین موضوع حمل‌ونقل تاثیر مثبت بگذارد، مانند آلودگی ناشی از انتشار خودرو، ازدحام و اهمیت حمل‌ونقل عمومی برای نیازمندان و سالمندان.
بسیاری از این راه‌حل‌های حمل‌ونقل هوشمند از اینترنت اشیا (IOT) پشتیبانی می‌کنند که امکان جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل حجم عظیمی از داده‌ها را فراهم می‌کند که سپس می‌توان از آن برای بهبود شبکه‌های حمل‌ونقل و به‌کارگیری راه‌حل‌های هوشمند برای مسافران و عابران پیاده استفاده کرد. وسایل نقلیه خودران، چراغ‌های راهنمایی که بر اساس جریان وسیله نقلیه تنظیم می‌شوند، اشتراک‌گذاری دوچرخه و پیاده‌روهای هوشمندی که دسترسی وای‌فای عمومی را فراهم می‌کنند، تنها چند راه‌حل هستند که شهرها را هوشمندتر می‌کنند.
با سیستم حمل‌ونقل هوشمند عملکرد شبکه جاده را می‌توان به صورت لحظه‌ای کنترل و تنظیم کرد. همچنین داده‌هایی که قبلاً از طریق زیرساخت‌های فیزیکی پرهزینه جمع‌آوری شده بودند می‌توانند از طریق منابع داده جدیدتر و غنی‌تری تهیه شوند. همچنین اطلاعاتی که قبلاً از طریق تابلوها، اخبار و روزنامه‌ها در اختیار رانندگان قرار می‌گرفت اکنون به وسیله گوشی‌های هوشمند در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام می‌پذیرد.
الزامات شهرهای هوشمند
اما حمل‌ونقل هوشمند در بستر شهرهای هوشمند اتفاق می‌افتد. شهرهای هوشمند چه ویژگی‌ها و الزاماتی دارد؟ همگرایی هوش مصنوعی (AI) و برنامه‌ریزی شهری نوید ایجاد شهرهای هوشمندتر، کارآمدتر و پایدارتر را می‌دهد. این ادغام مستلزم ادغام فناوری‌های پیشرفته است که می‌تواند تصمیم‌گیری‌ها را هدایت کند، تخصیص منابع را افزایش دهد، روندها را پیش‌بینی کند، شهروندان را به مشارکت وادار کند و... براساس تعاریف، شهر هوشمند چهارچوبی است که عمدتاً از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات (ICT) برای توسعه، گسترش و ترویج شیوه‌های توسعه پایدار و با هدف رفع چالش‌های رو به رشد شهرنشینی، ایجاد شده است. شهر هوشمند یک رویکرد آینده‌نگرانه برای کاهش موانع ناشی از افزایش روزافزون جمعیت و شهرنشینی سریع است که به نفع دولت‌ها و همچنین توده مردم است. شهرهای هوشمند علاوه بر اهداف کاهش هزینه‌های انرژی و حفاظت از محیط زیست، کیفیت زندگی ساکنان شهرها را بهبود می‌بخشند. شبکه هوشمند با نیازهای کاربران در هر بخش برای جلوگیری از اتلاف انرژی سازگار است. با اتصال به شبکه هوشمند، ساختمان‌های متصل از کاربردهای هر یک مطلع می‌شوند. همچنین سیستم جمع‌آوری داده‌های آنها مبتنی بر فناوری‌های مناسبی است که در زندگی روزمره با استفاده از حسگرهای مناسب عمل می‌کند. در عمل، حرکت از ساختمان هوشمند به شهر هوشمند پیچیده است. این رویکرد مستلزم مشارکت بسیاری از بازیگران در سطوح مختلف است. در دنیا مدیریت مستقیم آن به متخصصان برنامه‌ریزی شهری (شرکت‌های طراحی، سازندگان و...) واگذار شده است که قادر به طراحی هر ساختمان هوشمند مورد نیاز هستند. شهروندان اولین حلقه‌های این زنجیره طولانی از شایستگی‌ها هستند. شهرهای هوشمند از فناوری‌های نوآورانه استفاده می‌کنند تا صرفه‌جویی قابل توجهی در مصرف انرژی، آسایش بیشتر برای ساکنان شهرها و سازگاری با محیط زیست داشته باشند.
بنابراین، ساختمان هوشمند و اینترنت اشیا برای اطمینان از جمع‌آوری کارآمد داده‌ها از طریق تجهیزات مجهز به حسگرهای پیچیده‌تر، ضروری است. هوش مصنوعی همچنین می‌تواند به شهرها در واکنش به اثرات تغییرات آب‌و‌هوایی کمک کند. مدل‌سازی، ارزیابی ریسک و سیستم‌های هشدار اولیه که با هوش مصنوعی طراحی شده‌اند به افزایش انعطاف‌پذیری در برابر رویدادهای شدید آب‌و‌هوایی کمک می‌کنند. ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند ارتباط میان برنامه‌ریزان شهری و جامعه را تسهیل کنند. کاربردهای واقعیت مجازی (VR) یا واقعیت افزوده (AR) می‌توانند به ساکنان در تجسم تغییرات پیشنهادی و ارائه بازخورد کمک کنند و روند برنامه‌ریزی مشارکتی‌تری را ترویج دهند. با این حال، قبل از اینکه هوش مصنوعی بتواند به‌طور یکپارچه در برنامه‌ریزی شهری ادغام شود، موانعی وجود دارد که باید بر آنها غلبه کرد. یک چالش مهم در کمبود داده نهفته است. کاربرد موفقیت‌آمیز هوش مصنوعی در برنامه‌ریزی شهری بر داده‌های دقیق و جامع متکی است که شامل عواملی مانند تراکم جمعیت، جریان ترافیک و کاربری زمین می‌شود. با این حال، به دست آوردن چنین داده‌هایی می‌تواند به دلیل مسائل مربوط به حریم خصوصی یا مجموعه داده‌های ناقص چالش‌برانگیز باشد.
