وضعیت صنعت حمل‌ونقل ایران در مقایسه با استانداردهای جهانی چگونه است؟
دور از استانداردهای جهانی
بیش از ۹۰ درصد جابه‌جایی مسافران و بیش از ۷۵ درصد حمل‌ونقل کالا در ایران از طریق جاده‌ها انجام می‌شود. این در حالی است که طبق گزارش سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای، فرسودگی ناوگان، نبود زیرساخت‌های مناسب و ضعف در سیستم‌های کنترلی، ایمنی جاده‌های کشور را به‌شدت تحت تاثیر قرار داده است.
احمد رسولی‌نژاد، معاون حمل‌ونقل سازمان راهداری، در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم گفته بود، «ایمنی جاده‌های ایران در مقایسه با کشورهای پیشرفته در سطح پایینی قرار دارد. تنها در سال گذشته بیش از ۱۷ هزار نفر بر اثر تصادفات جاده‌ای جان باختند که این رقم بسیار نگران‌کننده است».
همزمان حمل‌ونقل ریلی به عنوان یکی از روش‌های کارآمد و پایدار، در کشورهای توسعه‌یافته سهم بالایی در جابه‌جایی بار و مسافر دارد. با این حال، در ایران سهم این بخش تنها حدود شش درصد است. کمبود سرمایه‌گذاری و فرسودگی ناوگان از موانع اصلی توسعه این بخش هستند.
محمدرضا مدرس‌خیابانی، مدیرعامل راه‌آهن ایران، نیز گفته، «ایران به دلیل موقعیت استراتژیک خود می‌تواند به هاب ترانزیت منطقه تبدیل شود، اما کمبود خطوط دوخطه و نبود سیستم‌های مدرن کنترل ترافیک، ما را از بهره‌برداری کامل از این ظرفیت‌ها بازمی‌دارد».
آسمان ایران؛ نیازمند پروازهای استاندارد
حمل‌ونقل هوایی ایران به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و فرسودگی ناوگان، از رقابت با استانداردهای جهانی بازمانده است. طبق اعلام سازمان هواپیمایی کشوری، میانگین عمر هواپیماهای ایرانی بیش از ۲۰ سال است، در حالی که این عدد در کشورهای پیشرفته زیر ۱۰ سال است. یکی از کارشناسان حوزه حمل‌ونقل هوایی که نخواست نامش فاش شود، به روزنامه شرق گفته، «نوسازی ناوگان هوایی به بودجه عظیمی نیاز دارد. علاوه بر تحریم‌ها، نبود سرمایه‌گذاری داخلی، کیفیت خدمات را نیز تحت تاثیر قرار داده است».
همچنین ایران با دسترسی به خلیج‌فارس و دریای خزر، پتانسیل‌های بالایی در حمل‌ونقل دریایی دارد. اما به گفته کارشناسان، نبود زیرساخت‌های مدرن و فناوری‌های پیشرفته در بنادر کشور، ایران را از رقابت با بنادر پیشرفته منطقه مانند جبل‌علی در امارات بازداشته است.
علی‌اکبر صفایی، مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی، معتقد است؛ «سرمایه‌گذاری در بنادر کشور طی سال‌های اخیر افزایش یافته است، اما برای رقابت با بنادر جهانی، نیازمند جذب سرمایه‌گذاران خارجی و به‌روزرسانی زیرساخت‌ها هستیم».
چالش‌های پیش‌روی صنعت حمل‌ونقل
در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد ناوگان جاده‌ای و ریلی ایران فرسوده است و نیاز به نوسازی دارد. همزمان ضعف در زیرساخت‌های لجستیک و زنجیره تامین باعث کاهش بهره‌وری شده است. به اضافه اینکه تحریم‌ها تاثیر منفی بر تامین قطعات و جذب سرمایه‌گذاری داشته‌اند.
نقش دولت در بهبود وضعیت
کارشناسان معتقدند، دولت باید برای ارتقای وضعیت حمل‌ونقل در ایران اقدامات جدی انجام دهد. علی شریفی‌راد، تحلیلگر حوزه لجستیک، معتقد است، «حمایت از حمل‌ونقل ریلی، بهبود زیرساخت‌های جاده‌ای و نوسازی ناوگان هوایی و دریایی باید در اولویت برنامه‌های دولت باشد. بدون سرمایه‌گذاری و استفاده از فناوری‌های نوین، امکان رقابت با کشورهای پیشرفته وجود ندارد».
به اعتقاد آنها؛ سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی برای توسعه زیرساخت‌ها و نوسازی ناوگان، به‌کارگیری سیستم‌های هوشمند در حمل‌ونقل برای کاهش هزینه‌ها و افزایش ایمنی، ایجاد مراکز تخصصی لجستیک برای بهینه‌سازی زنجیره تامین و افزایش سهم حمل‌ونقل ریلی و دریایی برای کاهش ترافیک و آلودگی هوا از راه‌حل‌های قطعی برای کمک به این صنعت است.
صنعت حمل‌ونقل در دنیا و خاورمیانه
با وجود شرایط نه‌چندان مناسب در ایران، امارات متحده عربی و عربستان سعودی، در دهه‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های کلانی در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل انجام داده‌اند. این تلاش‌ها موجب ایجاد بنادر، فرودگاه‌ها و شبکه‌های حمل‌ونقل پیشرفتهای شده است که نقش مهمی در تسهیل تجارت جهانی و منطقه‌ای ایفا می‌کنند.
امارات متحده عربی با بنادری مانند جبل‌علی در دوبی و خلیفه در ابوظبی، به هاب‌های مهم حمل‌ونقل دریایی تبدیل شده است. بندر جبل‌علی با جابه‌جایی ۴۷/14 میلیون TEU در سال ۲۰۲۳، یکی از بزرگ‌ترین بنادر منطقه محسوب می‌شود.
عربستان سعودی نیز با بنادری مانند ملک عبدالله در جده و ملک عبدالعزیز در دمام، جایگاه مهمی در حمل‌ونقل دریایی دارد. بندر ملک عبدالله در سال ۲۰۲۱ در صدر رده‌بندی شاخص جهانی عملکرد بنادر کانتینری قرار گرفت.
همچنین فرودگاه‌های بین‌المللی دوبی و دوحه به عنوان هاب‌های هوایی منطقه، با ارائه خدمات پیشرفته و اتصال به مقاصد متعدد جهانی، نقش مهمی در تسهیل حمل‌ونقل هوایی ایفا می‌کنند.
پیشرفتهای بزرگ دنیا
صنعت حمل‌ونقل جهانی در سال‌های اخیر شاهد تحولات چشمگیری بوده است که نه‌تنها کارایی و ایمنی را افزایش داده، بلکه به کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی نیز کمک کرده است.
1- وسایل نقلیه خودران و هوشمند: خودروهای بدون سرنشین که بدون دخالت انسان حرکت می‌کنند، با استفاده از سنسورها، دوربین‌ها و هوش مصنوعی، محیط اطراف را شناسایی کرده و مسیرهای مناسب را انتخاب می‌کنند. این فناوری‌ها می‌توانند به کاهش تصادفات و بهبود جریان ترافیک کمک کنند. با این حال، چالش‌هایی مانند عملکرد در شرایط جوی نامساعد همچنان وجود دارد.
2- تاکسی‌های هوایی برقی: تاکسی‌های هوایی برقی به عنوان راهکاری برای کاهش ترافیک شهری و تسریع جابه‌جایی‌ها معرفی شده‌اند. این وسایل نقلیه که با انرژی الکتریکی کار می‌کنند، می‌توانند در کاهش آلودگی هوا و صرفه‌جویی در زمان موثر باشند. در سال ۲۰۲۳، پیشرفتهای قابل توجهی در توسعه این تاکسی‌ها صورت گرفته است.
3- بزرگراه‌های هوشمند: بزرگراه‌های هوشمند با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، امکان مدیریت بهتر ترافیک، کاهش تصادفات و بهبود کارایی حمل‌ونقل را فراهم می‌کنند. این بزرگراه‌ها با بهره‌گیری از حسگرها و ارتباطات بی‌سیم، اطلاعات لحظه‌ای را در اختیار رانندگان و مراکز کنترل ترافیک قرار می‌دهند.
۴- هایپرلوپ: هایپرلوپ به عنوان یکی از نوآورانه‌ترین روش‌های حمل‌ونقل، امکان جابه‌جایی با سرعت‌های بسیار بالا را فراهم می‌کند. در سال‌های اخیر، کشورهای مختلفی از جمله چین، آزمایش‌های موفقی در این زمینه انجام داده‌اند. این فناوری می‌تواند انقلابی در حمل‌ونقل بین‌شهری ایجاد کند.
