چه جایگاهی در زمینه تولید طلا داریم؟
فلز گرانبها
تولید طلا در جهان
میزان طلای قابل استخراج جهان عدد چندان شفاف و روشنی ندارد. بر اساس محاسباتی که شورای جهانی طلا در سال ۲۰۱۹ انجام داده است فقط ۵۰ هزار تن طلا در معادن دنیا باقی مانده و تاکنون بیش از ۱۸۷ هزار تن طلا استخراج شده است. با این حساب فقط ۲۰ درصد طلای استخراج‌نشده، در جهان وجود دارد. هم‌اکنون روزانه 5/ 2 تا سه تن طلا از معادن در کشورهای مختلف استخراج می‌شود.
از میزان طلای استخراج‌شده، حدود ۴۸ درصد در جواهرسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد، مقدار کمی از آن در صنعت و بقیه به شکل شمش طلا نگهداری می‌شود. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند، نرخ رشد استخراج طلا در 8 تا ۱۰ سال آینده کاهش داشته باشد.
بزرگ‌ترین تولیدکننده طلا در جهان آفریقای جنوبی است و حالا هرچند استخراج طلا در این کشور کاهش داشته است، اما هنوز هیچ کشوری موفق نشده است رکورد تولید طلا در آفریقای جنوبی در دهه ۱۹۷۰ را بشکند که بیش از هزار تن در سال بوده است. در حال حاضر آمریکا، فرانسه، آلمان، ایتالیا و روسیه مالک بزرگ‌ترین ذخایر طلا در جهان به شمار می‌روند. در زمینه استخراج طلا هم بر اساس گزارش موسسهGFMS Gold چین با استخراج 1/ 426 تن در صدر است و بعد از آن استرالیا با ۲۹۵ تن استخراج در رتبه دوم قرار دارد. رتبه‌های سوم تا پنجم هم در اختیار کشورهای روسیه با 7/ 270 تن، آمریکا با ۲۳۰ تن و کانادا با استخراج 3/ 175 تن قرار دارد.
با این حال رشد تولید طلا در جهان در مقاطعی متوقف و هم‌اکنون بسیار کند است.
در همین زمینه شورای جهانی طلا با تاکید بر اینکه میزان حفا‌ری‌ها از سوی معدنچیان طلا افزایش یافته است، اعلام کرد که شاهد رکورد تولید سه‌ماه اول معدن در سال ۲۰۲۴ بوده که نسبت به سال گذشته چهار درصد رشد داشته است. اما تصویر بزرگ‌تر این است که رشد تولید طلا در جهان تقریباً در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ متوقف شده و از آن زمان تاکنون رشد قابل توجهی رخ نداده است.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی اتاق ایران و بر اساس داده‌های انجمن تجارت بین‌المللی، تولید طلا در سال ۲۰۲۳ تنها 5/ 0درصد نسبت به سال گذشته افزایش‌یافته است. در سال ۲۰۲۲، رشد سالانه 35/ 1 درصد بود، سال قبل از آن 7/ 2 درصد بود، درحالی‌که در سال ۲۰۲۰، تولید جهانی طلا اولین کاهش را در یک دهه به ثبت رساند و یک درصد کاهش یافت.
به گفته کارشناسان، پس از ۱۰ سال رشد سریع از حدود سال ۲۰۰۸، صنعت معدن برای گزارش رشد پایدار تولید به تقلا افتاده است. یافتن ذخایر جدید طلا در سرتاسر جهان سخت‌تر شده است، زیرا منابع در بسیاری از مناطق در حال حاضر اکتشاف شده‌اند.
به گفته شورای جهانی طلا، استخراج طلا در مقیاس بزرگ بسیار پرهزینه است و به فرآیند اکتشاف و توسعه قابل‌توجهی نیاز دارد و به‌طور متوسط ۱۰ تا ۲۰ سال طول می‌کشد تا یک معدن برای تولید آماده شود. حتی در طول فرآیند اکتشاف، احتمال پیشرفت اکتشاف به سمت توسعه یک معدن اندک است، به‌طوری‌که تنها حدود ۱۰ درصد از اکتشافات طلای جهانی حاوی فلز کافی برای تضمین استخراج است.
تا به امروز در جهان حدود ۱۸۷ هزار تن طلا استخراج‌شده است که بیشتر این منابع در چین، آفریقای جنوبی و استرالیا بوده است. طبق گزارش سازمان زمین‌شناسی آمریکا، ذخایر طلای قابل حفاری باقی‌مانده در جهان حدود ۵۷ هزار تن تخمین زده می‌شود.
به گفته کارشناسان، جدا از فرآیند کشف، سخت‌تر شدن و زمان‌بر شدن دستیابی به مجوزهای دولتی، استخراج معدن را دشوارتر کرده است. تضمین مجوزها و دریافت مجوزهای موردنیاز قبل از شروع فعالیت شرکت‌های معدنی می‌تواند چندین سال طول بکشد.
علاوه بر این، بسیاری از پروژه‌های معدنی برای مناطق دورافتاده که به زیرساخت‌هایی مانند جاده، برق و آب نیاز دارند، برنامه‌ریزی شده‌اند که به هزینه‌های اضافی در ساخت این معادن و تامین مالی عملیات منجر می‌شود. یافتن طلا، مجوز دادن به آن، تامین مالی و بهره‌برداری از آن هر روز در جهان فرآیندی سخت‌تر می‌شود.
روند رشد قیمت طلا پس از صعود به بالاترین حد خود در ماه‌های اخیر که به دلیل افزایش شدید تقاضا به‌ویژه از سوی چین تقویت‌شده بود، اکنون کندتر شده است.
ایران چهل‌و‌ششمین تولیدکننده بزرگ طلا
در این میان، بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، ایران چهل‌و‌ششمین تولیدکننده طلا در جهان به شمار می‌آید و 2/ 0 درصد از تولید جهانی طلا را به خود اختصاص می‌دهد.
آمارهای مختلفی در ارتباط با جایگاه ایران از لحاظ مصرف و تولید طلا وجود دارد و ارقام منتشرشده وزارت صنعت، معدن و تجارت حاکی از آن است که جمهوری اسلامی ایران در میان بیش از صد کشور جهان، رتبه چهل‌و‌ششم را از آن خود کرده و در عین حال در آسیا جایگاه دوازدهم را دارد.
در حال حاضر ۲۴ معدن طلای فعال در کشور وجود دارد. طبق گزارش وزارت صمت هم‌اکنون سالانه حدود ۱۰ تا ۱۲ تن طلا در کشور استخراج می‌شود که نسبت به سال ۹۱ رشد ۱۴برابری داشته است. بر اساس اطلاعات این گزارش، هم‌اکنون ۳۲۰ تن ذخایر طلا در ایران قرار دارد که باید امیدوار بود به ۴۰۰ تن هم برسد.
بر اساس آمار سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معادن، دو هزار منطقه مستعد طلا در کشور شناسایی شده است که ۳۷ طرح از آن مطالعات تفصیلی را گذرانده است. این ۳۷ طرح هزار نقطه را پوشش می‌دهند.
بر اساس گزارش ایمیدرو سالانه حدود 10تن طلا در کشور تولید می‌شود و هدف‌گذاری و چشم‌انداز سال ۱۴۰۹ تولید ۲۵ تن طلاست.
بر اساس این گزارش برنامه‌های منسجمی برای شناسایی و اکتشاف معادن طلا در نظر گرفته شده است؛ به عنوان مثال معدن طلای هیرد در استان خراسان جنوبی هرچند ۱۵ سال پیش شناسایی شد، اما اکتشاف کامل نشده بود و تاکنون ۱۰۰ کیلو طلا در این معدن تولید شده که با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است و برای هدف‌گذاری شناسایی و اکتشاف معادن طلا نزدیک به ۸۰۰ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری لازم است. در این گزارش همچنین به مذاکره با روسیه و چین برای واردات دانش فنی اشاره شده و توضیح داده شده است که ۲۰۰ پروانه اکتشاف از زمان آغاز به کار دولت سیزدهم صادر شده است و شمار این پروانه‌ها نسبت به سنوات گذشته دو برابر افزایش یافته است. صدور پروانه‌ها به گواهی‌های اکتشاف منجر می‌شود که نزدیک به ۱۸ ماه زمان‌بر است.
چالش‌های تولید طلا در ایران
با تمام این اوصاف تولید طلا در ایران گرفتار چالش‌های متعددی است. برای اینکه میزان تولید فعلی طلا حفظ شود، لازم است که میزان ذخایر جدید اکتشافی از سطح برداشت سالانه بیشتر باشد تا بتوان شرایط تولید را به حالت پایدار نگه داشت، اما مسئله اینجاست که ماشین‌آلات معدنی در ایران مستهلک و تولید داخلی ماشین‌آلات معدنی محدود است و از طرفی محدودیت‌هایی در مورد واردات ماشین‌آلات معدنی وجود دارد. این مسئله مشکلات عدیده‌ای را برای استمرار تولید در معادن متوسط و بزرگ ایجاد کرده است. یکی دیگر از گرفتاری‌های این بخش تولید مواد ناریه است که با توجه به افزایش تناژ معدن‌کاری کل کشور با محدودیت‌هایی مواجه است. همچنین در بخش فرآوری و استحصال طلا از کانسنگ از برخی مواد مصرفی از جمله سیانید سدیم و کربن فعال استفاده می‌شود که سیانید سدیم تولید داخل عیار پایین حدود ۴۰ تا ۶۰درصدی دارد، در حالی که در دنیا این ماده با عیار بالای ۹۸ درصد مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین تامین کربن فعال یکی دیگر از چالش‌های معدن‌کاری طلا به حساب می‌آید. بخشی از این ماده در کشور تولید می‌شود که بعضاً کیفیت و تناژ لازم برای مصرف کل کشور را ندارد.
گذشته از این، فعالان معدنی می‌گویند که تولیدکنندگان طلا با چالش‌های متعددی برای صادرات این فلز ارزشمند روبه‌رو هستند. امکان صادرات شمش طلای تولیدی معادن ایران از سال ۱۳۹۵ و پس از آن در سال ۱۳۹۸ با قید شرایطی با توجه به مصوبه شورای پول و اعتبار فراهم شد، اما به دلیل بوروکراسی پیچیده این قانون عملاً با محدودیت‌هایی همراه است. به عنوان مثال تولیدکنندگان نمی‌توانند محصول خود را با قیمت رقابتی در بازار داخلی بفروشند و به همین دلیل از عرضه طلا در بورس کالا استقبال نمی‌شود. همچنین با توجه به تحریم بودن طلای تولید ایران برای صادرات، اگر امکان فروش قانونی برای تولیدکنندگان فراهم باشد هیچ تولیدکننده‌ای ریسک این موضوع را به گردن نمی‌گیرد.
مسئله دیگر اینکه سه دستگاه وزارت صمت، بانک مرکزی و گمرک همزمان متولی صادرات طلای تولیدی معادن ایران هستند که این مسئله باعث به وجود آمدن بوروکراسی پیچیده شده است و عملاً شروع به صادرات تا اتمام آن نزدیک به شش ماه زمان می‌برد. مسئله دیگر این است که متولیان به صادرات شمش طلای تولیدی معادن نگاه درستی ندارند و لازم است این موضوع کاملاً تبیین شود که طلای تولیدی معادن با سایر محصولات تولیدی و صنعتی تفاوتی ندارد و بزرگ‌ترین تولیدکنندگان طلا در دنیا لزوماً خود بزرگ‌ترین خریداران طلا نیستند و این طلا با طلای ذخایر بانک‌های مرکزی جهان متفاوت است.
تولیدکنندگان طلا همچنین می‌گویند که نبود کارخانه‌های تولید شمش طلا با استاندارد جهانی یکی دیگر از گرفتاری‌های اصلی آنان است.
آنها توضیح می‌دهند که نبود کارخانه‌های ریفاینری استاندارد طلا در ایران، تحریم و همچنین نبود تولید حداقل سالانه طلا در ایران باعث شده است نیاز به صادرات شمش طلا در ایران برای معادن مضاعف باشد. توجه به این امر ضروری است که راه‌های سنتی تولید شمش 99/ 99 یا ۹۹ در ایران در محصول تولیدی معادن با توجه به اینکه طلای معدنی عموماً با فلزات گرانبها دیگر همراه است باعث از بین رفتن فلزات همراه و همچنین از دست دادن طلا در فرآیند غیرایزوله ذوب خواهد شد. همچنین در شرایطی که بازار کافی برای محصولات تولیدی معادن ایران وجود دارد و با توجه به تولید نشدن شمش استاندارد، بانک مرکزی ایران قادر به خرید طلا از معدن‌کاران ایرانی نیست و به دلیل شرایط خاص بازار طلای ایران از جمله نبود شفافیت معاملات طلا عملاً تولیدکنندگان ایرانی نمی‌توانند محصولات خود را در بازار ایران به‌صورت رسمی بفروشند و اقدام به فروش محصول خود به‌صورت غیررسمی می‌کنند که تبعات زیادی برای آنها به دنبال دارد.
آنها همچنین توضیح می‌دهند که با توجه به هزینه‌بر و طولانی بودن اکتشاف طلا در حال حاضر لازم است دولت حمایت‌های بیشتری نسبت به سایر معادن از اکتشافات طلا به عمل آورد. چراکه در غیر این صورت شاهد برداشت‌های غیرمجاز و افزایش تعارضات معارضان محلی با تولیدکنندگان خواهیم بود که این امر می‌تواند در میان‌مدت علاوه بر بی‌انگیزه شدن سرمایه‌گذاران برای توسعه معادن باعث تعطیلی واحدهای فعال شود.
