از برنج تا پسته در نصف جهان
ارزآوری یک میلیارد دلاری پسته
معمولاً پسته بانام رفسنجان و دامغان شناخته می‌شود. یک محصول باغی پرطرفدار،کم آب بر و ارزآور که گفته می‌شود در ۲۸ استان کشور،قابلیت کشت دارد و عمده آن در کرمان، خراسان رضوی، یزد، فارس، خراسان جنوبی، سمنان، مرکزی، قم، قزوین، سیستان و بلوچستان، تهران و اصفهان تولید می‌شود. به‌طوری‌که ایران توانسته است با دارا بودن حدود ۵۳۴ هزار هکتار باغات پسته و تولید سالیانه بیش از ۳۰۰ هزار تن، جایگاه نخست جهان را در سطح زیر کشت و جایگاه دوم در تولید پسته را به خود تخصیص دهد.
قابل تامل آن‌که پسته با ارزآوری بیش از یک میلیارد دلاری، نیمی از ارزش دلاری صادرات محصولات باغی ایران را مشمول خودکرده است. چین و کشورهای خاور دور، هند، روسیه، کشورهای اروپایی و کشورهای عربی نیز از اصلی‌ترین کشورهای مقصد صادراتی پسته ایرانی هستند.
یک محصول ارزشمند که به‌عنوان کالایی استراتژیک از جایگاه خاصی در بین تولیدات کشاورزی برخوردار و بخش عمده‌ای از صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص می‌دهد.
پسته گزینه مناسب،برای مناطق کم آب است
بنا به گفته مدیرکل دفتر امور میوه‌های سردسیری و خشک وزارت جهاد کشاورزی میزان تولید پسته امسال،نزدیک به ۳۰۰ هزار تن و در مقایسه با دو سال قبل، ۱۵ درصد افزایش داشته است.
در این حال باوجود اعلام این ارقام خوش‌بینانه از سوی برخی منابع خبری،مشکل کمبود آب و تغییر اقلیم و گرمایش کره زمین و گرمازدگی زمستانه و سرمازدگی بهاره به صورتی بوده که کارشناسان حوزه کشاورزی تولید این محصول را با تهدید مواجه دانسته و تاکید می‌کنند هیچ افزایش تولیدی نداشتیم. عدد ۳۰۰ هزار تنی که اعلام‌شده، رکوردی است که هرگز به آن نرسیده‌ایم. به گفته مهدوی اناری عضو هیئت‌امنای انجمن پسته ایران در یک سال پر خسارت همچون امسال این آمار بسیار عجیب است. نوسانات دمایی زمستان ۱۴۰۲ و ابتدای بهار ۱۴۰۳ و قطعی برق چاه‌های کشاورزی در اوج گرمای مستمر ۴۳ درجه‌ای تابستان ۱۴۰۳، موجب شد شرایط از آستانه تحمل درختان پسته فرا رفته و باغداران آسیب‌های بسیاری را متحمل شوند. به همین دلیل در ارقامی مانند فندقی و احمد آقایی بین ۱۰ تا ۲۰ درصد و ارقام کله قوچی واکبری بین ۲۵ تا ۳۵ درصد محصول از بین رفته است.
اما جدای از مشکلات و موانعی که در مسیر کشت پسته قرار دارد اکنون بحث اصلی بر سر استانی است که سال‌های زیادی را با چالش کم‌آبی و خشک‌سالی مواجه و بارها از تغییر الگوی کشت برای این منطقه سخن گفته‌شده است. استان اصفهان از مناطقی است که درچند سال اخیر،کشت محصولات پرآب بر درآن ممنوع اعلام شده، حال پرسش آن است تا چه میزان،این استان، امکان استفاده از محصولی مانند پسته را برای تغییر الگوی کشت خود دارد؟
قابل‌ذکر است کاهش شدید سطح کشت گیاهان پر آب‌بر، حفظ باغات درجه‌یک در همه شهرستان‌ها و اصلاح باغات درجه ۲ و حذف باغات درجه ۳ بدون بازده اقتصادی و جایگزینی آن با ارقام باغی با نیاز آبی کم و مناسب از اهدافی است که برای الگوی کشت در این منطقه عنوان می‌شود.
پسته هم از همان محصولاتی است که عده‌ای به‌عنوان گزینه موردنظر برای رو آوردن کشاورز از محصول پرآب بر به سمت کم آب‌برها نام می‌برند و گفته می‌شود کشاورزان از آن استقبال داشته‌اند. محصولش به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، شرق آسیا و اروپا هم صادر می‌شود. بنا به گفته رییس زاده مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان،سطح زیر کشت پسته در استان اصفهان بالغ‌بر 14 هزار هکتار است که بخشی از آن نیز در مرحله قبل از باروری قرارگرفته است. این مسوول در گفتگو با دنیای اقتصاد، زمان برداشت پسته را در اصفهان رو به پایان اعلام و ادامه می‌دهد: تولید سالیانه پسته در این استان حدود 7هزار تن است.
وی می‌گوید : اصفهان رتبه هفتم را در تولید پسته کشور دارد اما امسال به دلیل گرمای بی‌سابقه هوا نه‌فقط در اصفهان بلکه کل کشور با کاهش تولید این محصول روبرو بوده‌ایم.
رئیس زاده بیان می‌کند: عمده ارقام پسته تولیدی شامل احمد آقائی، اکبری، کله قوچی و اوحدی است که بیشترین تولید این محصول هم در شهرستان‌های آران و بیدگل، اردستان، نائین، کاشان،برخوارو شاهین‌شهر به انجام می‌رسد. وی در ارتباط با جایگاه صادراتی پسته اصفهان اظهار می‌کند: اغلب تولیدات پسته استان،صادر می‌شود.این‌چنین که پس از فرآوری در داخل استان،میزان اندکی بانام اصفهان و عمده تولید از طریق استان‌هایی مانند رفسنجان و با برند آن مناطق،صادر می‌شود. مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان با اشاره به مزایای کشت پسته در اصفهان می‌گوید: پسته باوجود مصرف آب کمتر و مقاومت به شوری،گزینه بسیار مناسبی برای الگوی کشت کشاورزان اصفهان است.
این مسوول می‌افزاید: با توجه به بحران کم‌آبی در اصفهان، کشاورزان هم استقبال زیادی از جایگزینی کشت پسته با محصولات آب بر داشته و درچند سال اخیر سطح زیر کشت آن افزایش داشته است.
از تغییر الگوی کشت گریزی نیست
به‌رغم ویژگی‌های کشت محصول پسته و تناسبی که با اقلیم اصفهان دارد. اما عده‌ای هم با این دلیل که کشت پسته نیازمند 7 تا 9 سال زمان برای محصول‌دهی است. معتقدند این مدت‌زمان برای یک کشاورزی که محصول دیگری را تولید می‌کرده بسیار طولانی‌مدت است در این زمان شخص کشاورز چگونه معیشت خود را تأمین نماید؟
از نظر این افراد، صحیح‌ترین الگوی کشت،الگویی است که کشاورزان هر منطقه‌ای به دلیل هم‌خوانی با شرایط طبیعی به آن روی آورده‌اند. مثلاً منطقه‌ای که مخصوص برنج‌کاری است هیچ محصول دیگری در آن به‌اندازه برنج نمی‌تواند کشت موفق داشته باشد. همچنین نکته دیگر، شرایط اقلیمی در این سال‌هاست. به‌طوری‌که خشک شدن یک درخت چندساله خسارت سنگینی برای یک کشاورز، محسوب می‌شود. از طرفی هم درختان پسته باوجود مقاومت نسبت به تنش کم‌آبی و شوری آب‌وخاک در مناطق خشک و نیمه‌خشک نیازمند آب و مراقبت‌های ویژه‌ای هستند. اگرچه درخت پسته در برابر کم‌آبی و شرایط شوری آب‌وخاک مقاوم است و خشک نمی‌شود، اما اگر هدف باغدار دستیابی به تولید اقتصادی و مناسب پسته است این هدف به‌هیچ‌وجه با آبیاری کم و عدم به‌کارگیری روش‌های بهینه تغذیه و آبیاری امکان‌پذیر نیست.
اما سخن نهایی آن‌که خشک‌سالی و کم‌آبی مهمان ناخوانده‌ای است که در این سال‌ها وارد کشور و استان شده به همین دلیل،خوب یا بد،کشاورز مجبوراست، به تغییر الگوی کشت روی آورد.قطعاً اجرای این مهم، متناسب با نیاز آبی کشور و امرارمعاش کشاورز، باید هر نوع اظهارات شعارگونه و کلی‌گویی با جدیت بالایی در دستور کار قرار گیرد.
چه‌بسا علی‌رغم اهمیت بالای این مسئله،آنچه تابه‌حال اتفاق افتاده اجرای ناکامل الگوی کشت در کشور و مخالفانی است که با توجیهات و دلایلی تغییر الگوی کشت را بدون بسترسازی‌های لازم و کافی،ناموفق می‌پندارند.
