کتاب «خدای مرده زاد» دین، سیاست و غرب مدرن

کتاب «خدای مرده زاد» با زیر عنوان «دین، سیاست و غرب مدرن» به قلم مارک لیلا اثری درباره رابطه پیچیده بین دین و سیاست در تاریخ تفکر غرب است. درواقع، کتاب مارک لیلا یک بررسی تاریخی است از اینکه چه عواملی منجر به جدایی حوزه‌های دین و سیاست در دنیای مدرن غربی شد، جدایی که اغلب در این جوامع بدیهی تلقی می‌شود. ایده اصلی نویسنده در نوشتار «خدای مرده زاد» این است که تمایز بین دین و سیاست نتیجه طبیعی مدرنیزاسیون یا افزایش عقلانیت نیست، بلکه این نتیجه تحولات تاریخی خاصی در سنت مسیحی است که باعث واکنش غرب علیه الهیات سیاسی شد. الهیات سیاسی، آن‌گونه که مارک لیلا تعریف می‌کند، گفتمانی است که اقتدار سیاسی را مبتنی بر امر الهی تبیین می‌کند.

به‌عبارت‌دیگر لیلا درصدد است تا سکولاریته شدن دنیای غرب مدرن را به خود سنت مسیحی برگرداند و نه تحولات علمی و مرجعیت یافتن عقل در دوران مدرن. در همین راستا لیلا بیان می‌کند که ریشه‌های این واکنش به تنش‌های ذاتی در آموزه‌های مسیحی، به‌ویژه ادعای مرکزی مسیحیان مبنی بر تبدیل‌شدن خدا به انسان از طریق مسیح برمی‌گردد. این ادعا سوالات عمیقی را در مورد ماهیت خدا و رابطه الهی با جهان مطرح می‌کند. نویسنده دو عامل اصلی مفهوم تثلیث، با عناصر الهی و انسانی آن و همچنین تبدیل تاریخی مسیحیت از دینی اخروی به یک امپراتوری دنیوی را دلایل جدایی امر سیاسی از امر الهی معرفی می‌کند. از طرف دیگر مارک لیلا جنگ‌های مذهبی قرن شانزدهم را نقطه عطفی در این سیر تاریخی می‌داند. خشونت و هرج‌ومرجی که این جنگ‌ها به راه انداختند، متفکران را به جست‌وجوی راه‌های جدیدی برای مفهوم‌سازی و سازمان‌دهی زندگی سیاسی سوق داد. نویسنده آثار توماس هابز را مثال می‌زند، که متن اصلی او «لویاتان» گفتمان سیاسی را از استنتاج یک نظم دنیوی از دستور الهی، به استنتاج یک دولت سیاسی از قرارداد اجتماعی تغییر داد. به‌علاوه، باید در نظر داشت که این کتاب صرفا یک روایت تاریخی نیست، بلکه همچنین تحلیلی انتقادی از تلاش مداوم برای تبیین حیات سیاسی تحت اقتدار خداوند است.

مارک لیلا بررسی می‌کند که چگونه این جست‌وجو به تفکر غربی شکل داده است و چگونه بر سیاست جهانی تأثیر می‌گذارد. «خدای مرده زاد» کتابی است که خوانندگان را با یکی از مهم‌ترین فصل‌های تاریخ معاصر آشنا می‌کند و شرح روشنی از نقش دین در شکل‌گیری و تغییر تفکر سیاسی غرب از عصر روشنگری تا پایان جنگ جهانی دوم ارائه می‌دهد. در دو قرن گذشته، از انقلاب‌‌های آمریکا و فرانسه تا فروپاشی کمونیسم شوروی، زندگی سیاسی در غرب حول مسائل مبرم سیاسی چرخیده است. ما دربارۀ جنگ و انقلاب، طبقه و عدالت اجتماعی، نژاد و هویت ملی بحث کرده‌‌ایم. امروز به‌جایی رسیده‌‌ایم که دوباره به جنگ‌‌های قرن شانزدهم مشغول شده‌‌ایم: جنگ بر سر وحی و عقل، خلوصِ جزمی و تساهل، الهام و توافق، وظیفۀ الهی و عفت عمومی. ما گیج و سردرگمیم و آن اندیشه‌‌های الهیاتی را که ذهن انسان‌‌ها را شعله‌‌ور می‌‌کنند و شورهای آخرالزمانی‌ای را به غلیان می‌‌اندازند که جوامع را پشت سرخود نابود می‌‌کنند فهم ناپذیر می‌‌یابیم. فرض ما این بود که ازاین‌پس چنان چیزی ناممکن است، که انسان‌‌ها آموخته‌‌اند مسائل دینی را از مسائل سیاسی جدا کنند، که تعصبْ مُرده است. ما اشتباه می‌‌کردیم.

برشی از متن:

کل الهیات سیاسی به تصویری بستگی دارد که پیوند الهی بین خدا، انسان و جهان را نشان می‌‌دهد. بیش از هزار سال، تصویر مسیحیِ خدای واحدِ سه‌ اقنومی‌‌ای که بر کیهانِ مخلوق حاکم است و انسان‌‌ها را از طریق وحی، اعتقاد درونی و نظم طبیعی هدایت می‌‌کند، تقدیر غرب را شکل داده است. این تصویر شکوهمند بود که به تمدنی شکوهمند و قدرتمند مجال شکوفایی داد. اما ابهامات درونی این تصویر، اختلافات آموزه‌‌ایِ بی‌‌پایانی را بر سر امور روحانی و سیاسی سبب شد که زندگی اروپای قرون‌وسطی را هرچه بیشتر نامتساهل، جزمی، ترسناک و خشونت‌‌آمیز ساخت.

در اواخر قرون‌وسطی، حتی برخی از طرفداران دوآتشۀ کلیسا دریافتند که فسادهای کوریای رم (نهاد اداری مرتبط با پاپ و کلیسای کاتولیک) و جنگ‌‌های منفعت‌جویانه شهریاران مسیحی، مشکلات عمیق‌‌تری را که در شیوۀ شکل‌‌گیری مسیحیت وجود داشت، منعکس می‌‌کرد. بسیار پیش از آنکه مارتین لوتر نودوپنج تز خود را به در کلیسای جامع ویتنبرگ میخ کند، بحثی جدی دربارۀ نیاز به اصلاحات در جریان بود، اصلاح همه‌‌چیز، از آیین عبادت و ترجمۀ کتب مقدس تا قدرت پاپی و روابط کلیسا و دولت. اما جنگ‌‌های مذهبی در قرون شانزدهم و هفدهم، این مسائل را تشدید کردند و آن‌‌ها را بر ساختار عمیق‌‌ترِ مشکل «الهیاتی-سیاسیِ» منحصربه‌‌فرد مسیحیت متمرکز ساختند. خدای مرده زاد، تنش بین الهیات سیاسی مسیحی و فلسفۀ سیاسی مدرن را با عرضه  دوباره بحثی در باب دین و سیاست می‌‌کاود که در طول چهارصد سال گذشته در غرب مطرح بوده است، بحثی که در انگلستانِ قرن هفدهم آغاز شد و در آلمانِ قرن بیستم پایان یافت. این کتاب شامل شرحی است از تاریخِ تحلیلی اما به‌‌شدت نامنسجمِ اندیشه‌‌ها که با متفکران بزرگی آغاز می‌‌شود که آزرده از شورهای آخرالزمانی آن زمان -‌شورهایی که زندگی سیاسیِ اروپا را تباه کرده بودند- بدیل فکریِ مدرن را در برابر الهیات سیاسی در سر پروردند.

چاپ سوم کتاب «خدای مرده زاد: دین، سیاست و غرب مدرن» در ۳۲۶ صفحه از سوی نشر هرمس وارد بازار نشر شده است.

مارک لیلا (متولد 1956) دانشمند سیاسی آمریکایی، مورخ ایده‌ها، روزنامه‌نگار و استاد علوم انسانی در دانشگاه کلمبیا در شهر نیویورک است. او یک لیبرال خود توصیف‌شده است، اما اغلب، هرچند نه همیشه، از آن منظر دیدگاه‌هایی ارائه می‌دهد.او که به‌طور مداوم در بررسی کتاب‌های نیویورک ، نیویورک‌تایمز و نشریات در سراسر جهان مشارکت داشت ، بیشتر به خاطر کتاب‌هایش "لیبرال یک‌بار و آینده: بعد از سیاست هویت" ، ذهن بی‌پروا: روشنفکران در سیاست ، خدای مرده: دین شناخته‌شده است.