بازار داغ ویلا سازی در روستا
زمین‌های طرح ملی مسکن چگونه تامین می‌شود؟
پرده اول: مرگ زمین
در سال‌های اخیر سهم کشاورزی از کیک اقتصاد اصفهان کاهش‌یافته، بطوریکه نه‌تنها اشتغال روستاییان را تحت‌الشعاع قرار داده که نرخ فلاکت و فقر را هم افزایش داده است. بماند که امنیت غذایی استان و به‌تبع آن کشور را هم متاثر کرده است.
طبق آمارهای موجود تغییرات سهم اشتغال روستاییان اصفهان در بخش کشاورزی در فصل پاییز ۱۴۰۲ نسبت به پاییز۱۴۰۱ کاهش۲.۲درصدی داشته و با این افول سهم اشتغال روستاییان اصفهان در بخش کشاورزی در پاییز سال گذشته به ۲۳.۸درصد کاهش‌یافته و این در حالیست که نرخ در متوسط کشور ۴۰.۳درصد ثبت‌شده است. بنابراین اصفهان ازنظر افت اشتغال روستاییان به رتبه ۲۷کشور سقوط کرد و در رده چهار استان مانده به آخر جدول ایستاد. در سال گذشته شاخص فلاکت روستاها در کشور۵۱.۷واحد بود که این نرخ در اصفهان حدود۵۵ واحد ثبت شد. بدین ترتیب استان‌های خراسان رضوی، همدان و اصفهان بیشترین افت در نرخ فلاکت را در پاییز سال گذشته نسبت به مدت مشابه سال۱۴۰۱ تجربه کردند. نرخ سقوط این شاخص در اصفهان ظرف مدت یادشده بیش از ۵.۵واحد بود و از این نظر در جایگاه نهم کشور قرار گرفت.
شیوع فقر به معضلات اقتصادی دامن می‌زند که با حذف زاینده‌رود و کمبود آب در روستاها و زمین‌های کشاورزی استان، بدیهی‌ترین اتفاق ممکن فروش زمین‌های کشاورزی و تغییر کاربری آن‌ها به باغ ویلا است. داده‌ها نشان می‌دهد که به ازای خروج هر هکتار زمین کشاورزی از مدار تولید، رقمی معادل۸_۷تن از تولید محصولات کشاورزی کاسته می.شود. در مقابل حذف هر۳-۲ هکتار زمین کشاورزی حداقل یک اشتغال سالم در بخش کشاورزی حذف می‌شود که برای جبران آن باید در سایر بخش‌ها سرمایه‌گذاری انجام شود .طبق داده‌های سازمان جهاد کشاورزی اصفهان، طی ۳۰سال گذشته حدود ۷۰هزار هکتار از اراضی زراعی اصفهان نابود و از چرخه تولید کشاورزی خارج‌شده و باید توجه داشت که فقط پنج درصد از اراضی استان دارای پتانسیل کشاورزی بوده و بنابراین پایان این ذخیره ارزشمند نزدیک است .
پژوهش پیامدهای اقتصادی تغییرات کاربری اراضی روستاهای پیرا شهری در روستاهای دهستان جی شهرستان اصفهان که توسط سما امینی و همکاران انجام شد نشان داد که در سال۱۳۹۴ نسبت به سال۱۳۸۰ اراضی کشاورزی ۸.۹ درصد و مرتعی ۹.۱۰ درصد کاهش‌یافته و در عوض ساخت‌وسازهای مسکونی ۱۰.۵٦ درصد افزایش داشته است. همچنین تغییر کاربری اراضی کشاورزی، رابطه مستقیمی با تغییر عملکرد اقتصادی در بخش‌های مربوط به زمین و مسکن در روستاهای موردمطالعه داشته و به هر میزان که عملکرد روستاها تغییر نموده، می‌توان شاهد تغییرات بیشتری در کاربری اراضی کشاورزی بود. در حالی مسوولان استان از قلع‌وقمع ویلاها به‌عنوان جلوگیری از تغییر کاربری یاد می‌کنند که سرنوشت زمین‌های تخریب‌شده مشخص نیست! بیشتر این باغ‌ها و باغچه‌ها به شهرنشینان فروخته‌شده و پس از قلع‌وقمع، زمینی که به علت تخریب و استفاده از مصالح کشاورزی، قدرت باروری خود را ازدست‌داده، نمی‌تواند به چرخه کشت بازگردد. مجازات تغییر کاربری، تخریب باغ یا ویلای ساخته‌شده و جریمه نقدی مالک است! بنابراین دولت و مراجع ذی‌ربط از این قلع‌وقمع سود می‌برند و این در حالیست که زیان محیط‌زیست و از دست رفتن زمین کشاورزی قابل جبران نیست.
پرده دوم: دو دهه بی‌توجهی
بحث دیروز و امروز نیست که برای اولین بار سروصدای خبرنگاران شرق اصفهان از میان پارتی‌های شبانه و مختلط ویلاهای غیرمجاز، یک دهه قبل به اعتراض بلند شد. اقتصاد خانوارها ازدست‌رفته بود و حالا به علت حضور فرهنگ‌های بیگانه، پای آسیب‌های اجتماعی هم به محیط خانوادگی‌شان بازشده بود.برای اولین بار سال۹۳ مدیر وقت جهاد کشاورزی شهرستان اصفهان از برخورد قانونی با ویلا سازی های غیرمجاز در شرق اصفهان و براآن جنوبی خبر داد. مرادمند همان سال‌ها اخطارهایش داد:"روند ساخت باغ ویلا در مناطق براان جنوبی و شمالی طی سال‌های اخیر وجود داشته است و متاسفانه شاهد شدت بیشتری در ساخت‌وسازهای غیرمجاز در روستای کبوتر آباد هستیم و هر زمان که قصد برخورد جدی با این بی‌نظمی‌ها را داشتیم با تجمع مردم روبرو می‌شدیم.وضعیت برخی باغ ویلاها به‌گونه‌ای است که زمین‌ها به قطعات کوچک تبدیل‌شده و شکل باغ را به‌طورکلی ازدست‌داده است و اگر این روند ادامه پیدا کند دود آن به چشم کل منطقه و بخش کشاورزی و ترویج بیغوله‌نشینی می‌رود."
اگر قرار باشد میلیون‌ها خانوار ساکن در شهرها، هریک برحسب توان مالی خود، محدوده‌ای از روستاها را به‌عنوان باغ، خانه باغ، ویلا یا خانه دوم تصرف کنند، بی‌تردید نه دیگر نشانی از روستا برجای خواهد ماند و نه این محدوده‌های حصارکشی شده، کارکرد تفریحی خواهند داشت؛ چراکه همه روستاهای استان از جاذبه‌های طبیعی لازم برای فعالیت‌های تفریحی و گردشگری برخوردار نیستند و جاذبه‌های فرهنگی روستاها مثل شکل و فرم معماری، آداب‌ورسوم، شیوه زندگی سنتی، لباس‌های محلی، غذاهای محلی و حتی زبان‌ها و گویش‌های محلی نیز تحت تأثیر ارتباطات بیش‌ازحد روستاییان با شهرنشینان، مصرف رسانه‌ای و بی‌توجهی مسئولان فرهنگی، تحت تأثیر یکسان‌سازی فرهنگی در حال نابودی است.
پرده سوم: مساله ای به نام طرح هادی
برای کنترل هجوم شهرنشینان مرفه به بافت روستا و جلوگیری از نابودی بافت سنتی روستا که فرهنگ آن منطقه را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، شاید بتوان به طرح‌های هادی روستاها دل‌خوش کرد که آن‌هم معضلات خاص خود را دارد.
طبق اعلام بنیاد مسکن استان اصفهان،همه روستاهای استان دارای طرح هادی هستند و هیچ روستایی وجود ندارد که ما ندانیم در کدام منطقه باید مدرسه یا مسکن بسازیم و یا معابر آن‌چه عرضی دارند و به چه نوع باید پیاده‌روسازی شود.به گفته محمود فقیهی نیا، معاون عمرانی سازمان بنیاد مسکن استان، بیش از ۱۵۰ روستای استان تعیین محدوده شدند. استان اصفهان ۹۳۵ روستای بالای بیست خانوار دارد که طرح‌های هادی همه این روستاها تهیه‌شده، همچنین استان اصفهان دو هزار و ۵۶۲ روستای زیر بیست خانوار دارد که از این میزان ۳۵۶ روستا دارای جمعیت هستند که ۱۵۲ روستا تعیین محدوده شده و تکلیف طرح هادی آن‌ها مشخص‌شده است. در این میان اتفاق دیگری هم افتاده که تغییر کاربری قانونی زمین‌ها را موجب شده است. به گفته فقیهی‌نیا در روستاها برای پایین آوردن قیمت مسکن، برخی از اراضی ملی تحت اختیار سازمان منابع طبیعی پس از قرار گرفتن در طرح هادی، به بنیاد مسکن واگذارشده و پس از تفکیک به مردم واگذار می‌شود.
پرده آخر: نهضت ملی مسکن و شهرهای کاریکاتوری
ظاهرا پای نهضت ملی مسکن به روستاها هم بازشده و ازآنجاکه دولت برای این طرح دچار کمبود زمین شده، تصمیم گرفته تا زمین‌های روستا را در قالب پروژه۹۹ساله به متقاضیان واگذار کند. فقیهی نیا می‌گوید:"ما نهضت ملی روستاها را از سال گذشته شروع کردیم و در این مدت هزار و ۸۳۳ هکتار زمین در ۱۶۹ روستا شناسایی‌شده است که از این میزان برای ۸۰۳ هکتار در ۸۷ روستا در شورای مسکن استان مصوبه گرفتیم و همچنین کمیته تسریع بنیاد مسکن نیز برای ۷۳۳ هکتار در ۵۱ روستا مصوبات صادر کرده است و در این راستا ۱۷ هزار و ۲۳۲ پلاک را در سامانه راه و شهرسازی ثبت کرده‌ایم و یک‌سوم تا یک‌دوم این زمین‌ها را در اختیار روستاهای زمین تملک شده می‌گذاریم و ثبت‌نام آن آغازشده و زمین در قالب پروژه ۹۹ ساله واگذار می‌شود."
مهر سال گذشته نیز الحاق اراضی به محدوده طرح‌های هادی روستایی جهت طرح نهضت ملی مسکن شهرستان‌های کوهپایه،اصفهان،شهرضا، شاهین‌شهر و میمه،گلپایگان و آران و بیدگل و...انجام شد. هرچند هدف این طرح را احیای روستاها اعلام کرده‌اند ولی با هجوم فرهنگ‌های مختلف به روستاها با تفکرهای مختلف و رواج ساخت ویلا با سبک‌های مختلف به‌غیراز معضل تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی و منابع طبیعی و الحاق آن‌ها به روستاها، تفکر روستانشینی و فرهنگ آن مناطق ازدست‌رفته و در آینده نه‌چندان دور با کاریکاتوری از جوامع شهرنشین مواجه می‌شویم که فرهنگ روستایی را از یاد برده است؛ روستاهایی که پتانسیل جذب گردشگر و تبدیل‌شدن به قطب اقتصادی روستا رادارند درعین‌حال که می‌توانند به فعالیت کشاورزی هم ادامه دهند. از شروط این طرح، ثبت‌نام در طرح ملی مسکن، تمایل برای سکونت در روستا و یا مهاجرت از شهر به روستا بوده و شرط سابقه مالکیت متقاضی و همسر او و همچنین شرط بومی بودن در روستای محل سکونت، از این طرح حذف‌شده است. امکان اخذ وام‌های بانکی ارزان‌قیمت به جهت کمک به ساخت‌وساز در این زمین‌ها فراهم است. مسوولان گویا برای جنبه گردشگری روستاها نیز فکر کرده‌اند. فروردین سال جاری، معاون امور مسکن شهری بنیاد مسکن اصفهان اعلام کرد که در استان اصفهان ۱۲ روستای دارای بافت باارزش و ۹ روستا باهدف گردشگری داریم که به شکل ویژه به آن‌ها پرداخته می‌شود تا بافت آن به شکل سنتی حفظ شود. به نظر می‌رسد زمان آن فرارسیده که با روستانشینی، فرهنگ روستایی، اقتصاد روستا و گردشگری روستایی باید خداحافظی کرد و امنیت غذایی را هم به واردات سپرد.
