پتانسیل بالقوه معدن برای پیشرانی اقتصادی
مقررات صادرات سنگ ساختمانی نیاز به تسهیلگری دارد
معدن‌کاری و صنایع وابسته به آن همواره نقش قابل توجهی در توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی با ایجاد اشتغال و تولید ثروت دارد. در حال حاضر معادن و تولید مواد معدنی نقطه آغاز یک زنجیره تامین باارزش در بخش‌های مختلف اقتصادی به ویژه در صنعت و ساختمان به‌شمار می‌رود. معادن در ایجاد اشتغال پایدار، تولید ارزش افزوده و بهبود فضای کسب‌وکار نقش بسزایی دارند. امروزه رشد جمعیت و توسعه کشور و به دنبال آن ضرورت پاسخگویی به نیاز فزاینده مسکن و احداث مجتمع‌های مسکونی، اداری و صنعتی، اهمیت اکتشاف و بهره‌برداری از سنگ‌های ساختمانی، تزیینی و نما را دوچندان کرده است.
ایران کشوری غنی از معادن انواع سنگ‌های ساختمانی است که با برخورداری از حدود سه میلیارد تن ذخایر سنگ‌های تزیینی و ساختمانی شناخته‌شده، جزو کشورهای شناخته‌شده در جهان است. در ایران حدود ۱۳۰۰ معدن سنگ‌های ساختمانی با ظرفیت اسمی سالانه استخراج در حدود ۲۷ میلیون تن وجود دارد. این معادن در جای‌جای ایران وجود دارند که تولیدات داخلی و صادرات خارجی کشور را تامین میکنند. معادن سنگ‌های تزیینی و ساختمانی در ایران دارای تنوع بسیار زیادی در رنگ، طرح و کیفیت هستند. تنوع سنگ‌های معادن ایران شامل انواع سنگ‌های تراورتن، مرمریت، مرمر، اونیکس، گرانیت، چینی، کریستال و لایمستون است که توزیع گروه‌های اصلی آن به‌صورت ۴۴ درصد انواع سنگ مرمریت، ۲۵ درصد سنگ چینی و کریستال، ۲۰ درصد انواع سنگ گرانیت، ۱۰ درصد سنگ تراورتن و یک درصد سنگ مرمر است.
ایران از نظر میزان ذخایر سنگ ساختمانی، در مقام هشتم جهان قرار دارد. سنگ‌های ساختمانی ایرانی به نقاط مختلفی در سراسر جهان صادر می‌شوند. برخی از سنگ‌های منحصربه‌فرد ایرانی نظیر تراورتن آذرشهر شهرتی جهانی داشته و بسیاری از سنگ‌های محبوب و پرکاربرد در جهان، تنها در کشور ما استخراج می‌شوند.
برخی از استان‌های کشورمان در سطح جهانی به تامین بهترین سنگ‌های ساختمانی شهره‌اند. استان اصفهان را می‌توان سرزمین سنگ‌های تراورتن دانست. البته معادن سنگ این استان تنها به تراورتن محدود نمی‌شوند، بلکه این استان سهم قابل قبولی از گرانیت‌های بازار سنگ ایران را نیز تامین می‌کند.
در استان اصفهان چیزی در حدود ۹۰ معدن سنگ تراورتن وجود دارد. این موضوع سبب شده است تعداد واحدهای سنگبری که در این استان در زمینه فرآوری تراورتن فعال‌اند نیز بسیار بالا باشد. پس از اصفهان به ترتیب می‌توان استان‌های مرکزی، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و سپس یزد و زنجان و قزوین و همدان را به عنوان استان‌هایی با فراوانی بالای سنگ تراورتن ایرانی معرفی کرد.
بیشترین میزان گرانیت در کشور را در استان خراسان جنوبی داریم. در این استان چیزی نزدیک به ۸۰ معدن سنگ گرانیت، به‌صورت فعال و نیمه‌فعال قرار دارند. پس از این استان، شاهد حضور پررنگ استان آذربایجان غربی در تامین سنگ گرانیت بازار سنگ ایران و همچنین ویژه صادرات به کشورهایی همچون ترکیه، عراق و ارمنستان هستیم. این استان نیز بیش از ۶۰ معدن گرانیت دارد که ۴۰ درصد از سنگ‌هایی که از آنها استخراج می‌شوند، به‌طور عمده به صادرات اختصاص داده می‌شوند. در کنار این استان‌ها شاهد استخراج حجم بالایی از سنگ گرانیت در استان‌های اصفهان، زنجان، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و یزد هستیم. البته دیگر استان‌های کشور نظیر استان مرکزی، تهران، کرمان، سیستان و بلوچستان و... نیز سهم قابل قبولی در استخراج این سنگ‌ها دارند.
سنگ‌های ساختمانی ایرانی با پراکندگی معقولی در استان‌های مختلف کشور یافت می‌شوند. علاوه بر موارد پیش‌گفته، بیشتر معادن سنگ‌های مرمریت و چینی در لرستان واقع شده‌اند. این استان نیز چیزی در حدود ۷۰ معدن سنگ مرمریت و چینی دارد. می‌توان گفت صنعت سنگ ساختمانی ایران حدود ۳۰ درصد از نیاز خود را از این استان تامین می‌کند. سالانه بیش از یک میلیون تن سنگ از معادن این استان استخراج می‌شوند. پس از لرستان، استان‌های مرکزی، یزد، کرمان، خراسان رضوی و هرمزگان دیگر استان‌های غنی از سنگ مرمریت هستند.
همان‌گونه که اشاره شد، برخی از استان‌های کشورمان در سطح جهانی به تامین بهترین سنگ‌های ساختمانی شهره‌اند. این موضوع از جهات زیادی اهمیت بسیار بالایی دارد:
اشتغال‌زایی: صنعت سنگ ساختمانی ایران در حوزه‌های مختلفی امکان ایجاد شغل‌های بسیاری را فراهم کرده است.
معادن مختلف سنگ، سنگبری‌ها، سنگ‌فروشی‌ها و... از جمله فعالان این حوزه هستند که افراد متخصص و غیرمتخصص زیادی را در حوزه شناسایی، فرآوری، حمل‌ونقل و... صاحب شغل کرده‌اند.
صادرات و ارزآوری: یکی از ارکان اساسی هر کشور در رشد اقتصاد، میزان صادرات است. ایران را نمی‌توان یک کشور صادرکننده در حوزه تولیدی و صنعتی دانست. به همین دلیل صادرات ذخایر طبیعی کشور بدل به یکی از نقاط قوت اقتصاد تبدیل شده است. البته این موضوع در عین حال یک نقطه ضعف نیز تلقی می‌شود. به ویژه اینکه بسیاری از سنگ‌های صادراتی به صورت خام ارسال شده و پتانسیل قابل توجهی از ارزآوری و ارزش افزوده را از دست می‌دهند.
تامین نیاز داخلی: وجود انواع مختلف سنگ‌های ساختمانی ایرانی در رنگ‌های متنوع و با سطوح کیفیت متفاوت و با ویژگی‌های منحصربه‌فرد، سبب شده است تا نیاز به واردات در این حوزه تقریباً به صفر برسد. این مسئله سبب گردش مالی در کشور و رونق اقتصاد می‌شود.
سنگ‌های ایرانی در شکل‌های مختلف خام (کوپ) و فرآوری‌شده در اندازه‌های تایل و اسلب صادر می‌شوند. مقصد سنگ‌های صادراتی ایران اغلب محدود به کشورهای همسایه و حاشیه خلیج‌فارس می‌شود. حجم زیادی از این صادرات به کشورهایی نظیر ترکیه، عراق، افغانستان و روسیه انجام می‌شود. البته کشورهای اروپایی نظیر ایتالیا نیز از واردات سنگ‌های کوپ ایرانی و فرآوری آنها و بهره‌مندی از ارزش افزوده آنها استقبال میکنند.
در عین حال و با وجود تمامی پتانسیل‌های پیش‌گفته، عدم توجه به روش‌های نوین و نوآوری حوزه سنگ در استخراج، فرآوری و همچنین بازارسازی، این حوزه را با تهدید جدی روبه‌رو کرده است. اگر بخواهیم دقیق‌تر بیان کنیم، صنعت سنگ ساختمانی ایران، به دلیل عدم استفاده از روش‌های مدرن و فناوری‌های مناسب که به کاهش تولید و بهره‌وری منجر می‌شود، مقیاس تولید نامناسب، بازار، نبود بانک بزرگ و جامع اطلاعات مربوط به تولید، مصرف، واردات، صادرات، عرضه، تقاضا، قیمت، بازیافت، ذخیره، ذخیره معادن با توجه به شرایط موجود، تنگناهای مالی، مشکلات مربوط به منابع انسانی و بهره‌وری پایین و واردات و صادرات و ضعف در برنامه‌ریزی و سازماندهی مناسب برای صادرات و ورود به بازارهای جدید، با مشکل مواجه است. این موارد باعث شده در حوزه سنگ‌های تزیینی، نیمی از سرمایه‌گذاری و ظرفیت ایجادشده بدون‌استفاده بماند. در ایران حدود شش هزار کارخانه سنگبری وجود دارد. ظرفیت اسمی تولید حدود ۱۸۰ میلیون مترمربع است که با احتساب هر تن سنگ با کیل دهی ۱۰ مترمربع، سالانه ۱۸ میلیون تن سنگ کوپ مورد نیاز است. با توجه به تناژ تولید سنگ کوپ، در حال حاضر کارخانه‌ها با ظرفیت حدود ۵۰ درصد فعالیت میکنند.
تعداد زیادی از کشورهای دنیا به دلیل نداشتن تنوع معادن سنگ، فقط به تولید یک نوع سنگ ساختمانی در معادن خود بسنده میکنند. به عنوان مثال برزیل کشوری است که فقط دارای معادن سنگ گرانیت است یا ایتالیا تنها معدن سنگ مرمریت را در حوزه خود دارد اما در این میان ایران می‌تواند با مدیریت دقیق و بازاریابی داده‌محور سهم عظیمی از بازار جهانی سنگ را به خود اختصاص دهد. همچنین باید توجه کرد صنعت سنگ ایران با سرمایه‌گذاری نزدیک به ۱۰۰ درصد بخش خصوصی و با اشتغال مستقیم و غیرمستقیم بالغ بر ۴۰۰ هزار نفر که بخش عمده‌ای از آنها در مناطق روستایی و محروم کشور مشغول به فعالیت هستند، سهم شایسته‌ای در توسعه اقتصاد بخش خصوصی و غیردولتی در صنعت و معدن ایران دارد. اما تحریم‌های گسترده جهانی که در نتیجه بر روابط و تعاملات سیاسی کشور با سایر کشورهای جهان سایه افکنده، موجی از مشکلات اقتصادی را برای صادرکنندگان آن به وجود آورده است. همچنین وجود مشکلاتی در زمینه حمل‌ونقل، پراکندگی حوزه‌های معادن در کشور، فرسودگی ماشین‌آلات معدن‌کاری و عدم استفاده از تکنولوژی‌های روز جهان در کنار مشکلات گمرکی، صادرات ایران را تا حدود زیادی متوقف کرده است. صادرات سنگ‌های برش‌خورده یا اسلب در کشورمان، اغلب به کشورهای همسایه از جمله عراق، هند، چین، ترکیه و کشورهای حوزه خلیج‌فارس صورت می‌گیرد. تجارت حوزه سنگ در دنیا در حدود ۲۵ میلیارد دلار است که بیشترین سهم آن متعلق به صادرات چین با پنج میلیارد دلار بوده و ترکیه در همسایگی ایران نیز در سال گذشته یک میلیارد دلار صادرات سنگ داشته است. در این میان ایران سهم ناچیزی در حدود ۱۸۰ میلیون دلار صادرات سنگ داشته است.
در شرایط اقتصادی فعلی حاکم بر کشور، از آنجا که در حال حاضر رکود عمیقی بر بازار ساختمان داخل حاکم است، مهم‌ترین راهکار توسعه این صنعت که ظرفیت بالایی در رشد و ایجاد اشتغال دارد، توسعه صادرات است.
توسعه صادرات محصولات این صنعت با توسعه همزمان تولید و صادرات دو بخش سنگ کوپ و سنگ‌های فرآوری‌شده محقق می‌شود. توجه به نکات زیر در این زمینه بسیار ضروری است:
در بسیاری از بازارهای هدف، تعرفه واردات سنگ فرآوری‌شده بالاست و امکان صادرات سنگ فرآوری‌شده به آن کشورها (با توجه به قیمت تمام‌شده در ایران) تقریباً غیرممکن است. تنها راه ورود به بازار و ایجاد برندینگ سنگ تزیینی ایران در این کشورها، صادرات کوپ سنگ است. در غیر این صورت سهم صنعت سنگ کشور در این‌گونه بازارها از دست خواهد رفت و کشورهای رقیب از جمله ترکیه جایگزین ایران خواهند شد.
قیمت تمام‌شده سنگ فرآوری‌شده در ایران به دلیل مشکلات ساختاری کارخانه‌های سنگبری، نبود توان رقابتی، نرخ بهره بالا، نرخ بیمه بالاتر از نرم جهانی، نرخ بالای مالیات بر ارزش افزوده، حمل‌ونقل گران، بهره‌وری پایین، نداشتن آموزش در واحدهای فرآوری و ضعف مدیریت، از همه کشورهای رقیب بالاتر است. از سوی دیگر بخش عمده‌ای از سنگ فرآوری‌شده کشور که صادر می‌شود نیز به بازارهایی که استانداردهای سخت‌گیرانه کیفی ندارند صادر می‌شود.
معادن سنگ تزیینی کشور در شرایطی بحرانی قرار گرفته‌اند، به گونه‌ای که از ۲۱۱۲ معدن دارای پروانه، حدود ۴۰ درصد از معادن به دلیل مشکلات اقتصادی و نداشتن بازار متوقف شده و از ظرفیت ۳۰ میلیون تن معادن، فقط ۱۳ میلیون تن استخراج می‌شود. با توجه به اینکه بازار داخلی کشور، کشش بیشتری برای جذب سنگ فرآوری‌شده ندارد و همچنین سهم کشور در بازارهای جهانی قابل توجه نیست، ضروری است اقدامات اساسی در راستای افزایش صادرات سنگ‌های کوپ و فرآوری صورت گیرد.
در عین حال، با مدیریت راهبردی و برخورداری از تکنولوژی روز دنیا می‌توان ظرفیت استخراج و تولید سنگ‌های فرآوری‌شده را افزایش داد، به‌طوری که بیش از نیمی از کارخانه‌های داخلی بتوانند با رعایت استانداردهای کمی و کیفی جهانی در این زمینه صادرات داشته باشند. ماشین‌آلات و تجهیزات از دو جهت قیمت و کیفیت، نقش اساسی در عملکرد معادن و واحدهای فرآوری سنگ بر عهده دارند. قیمت ماشین‌آلات و تجهیزات به عنوان یک عامل موثر در مرحله سرمایه‌گذاری، تاثیر عمده‌ای بر میزان سرمایه‌گذاری دارد. در اکثر واحدهای تولیدی سنگ ساختمانی کشور، ماشین‌آلات سن بالایی دارند.
به عبارت دیگر ماشین‌آلات و تجهیزات مستهلک شده و نیاز به جایگزینی دارند. شایان ذکر است برخی از واحدهای بزرگ که توان مالی کافی دارند، از تجهیزات مدرن و به‌روز استفاده میکنند. متاسفانه به دلیل محدودیت‌های تامین سرمایه، سرمایه‌گذاران همواره سعی در تامین ماشین‌آلات و تجهیزات با قیمت پایین میکنند. با توجه به توسعه صنعت سنگ در کشور و توسعه صنایع ماشین‌سازی داخلی در سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری‌هایی برای ساخت ماشین‌آلات و تجهیزات مورد نیاز صنعت سنگ در کشور صورت گرفته که با بهره‌برداری از آنها در حال حاضر بخشی از ماشین‌آلات مورد نیاز این بخش در داخل کشور تامین می‌شود.
در جهت تولید بیشتر مواد معدنی، نیاز به استخراج بیشتری از ذخایر معدنی وجود دارد که این امر باعث کاهش ذخایر معادن فعلی می‌شود. از این‌رو باید برنامه‌ریزی همزمان با استخراج اصولی، در مورد شناسایی، پی‌جویی و اکتشاف اقدام شود. در ایران سرمایه‌گذاری قابل توجهی در بخش اکتشاف صورت نگرفته و در واقع سرمایه‌های این بخش بیشتر از طریق بودجه تامین شده، نه از محل جذب سرمایه‌گذاری. لازمه حصول به چشم‌انداز توسعه‌ای و صادراتی این بخش و ایجاد امکان ارزآوری مناسب و درخور این صنعت، در گرو افزایش بهره‌وری، اصلاح شاخص‌ها در بخش‌های مختلف زنجیره سنگ‌های تزیینی از اکتشاف، استخراج و فرآوری محصول و مهم‌تر از همه بازارسازی و بازاریابی سنگ است.
شرکت معدن فرآور امداد (امکو)، با سابقه بیش از ۳۰ سال فعالیت تخصصی در حوزه معدن‌کاری سنگ ساختمانی و با در اختیار داشتن زنجیره کامل مهندسی و تولید در حوزه تخصصی معدن‌کاری سنگ ساختمانی، با درک صحیح و بهنگام از وضعیت بخش معدن و صنایع معدنی کشور و اهمیت بسزای آن در اقتصاد ملی، تلاش دارد نقش موثری را در مسیر اعتلای این بخش تخصصی ایفا کند. ما به پشتوانه ساختار منسجم اداری، تشکیلاتی و با دارا بودن هیات‌مدیره قوی و تیم متخصص مدیریتی در حوزه معدن و صنایع معدنی، آمادگی کامل داریم که در تمام مراحل و زنجیره عملیاتی این بخش، از پی‌جویی و اکتشاف ذخایر معدنی سنگ ساختمانی تا طراحی و استخراج این معادن و فرآوری سنگ و نیز مدیریت بازرگانی محصولات، به شایستگی ایفای نقش کنیم. ما به واقع ایمان داریم که بخش معدن ایران، قادر است اقتصاد کشور را از وابستگی به نفت نجات دهد و در افق اقتصادی نو، پیشران اصلی اقتصاد کشور لقب گیرد.
