چهار عامل بنیادین دنیای اقتصاد
درباره علل تداوم نقش سازمانی و رسانه‌ای دنیای‌اقتصاد و مجموعه‌های رسانه‌ای و ارتباطی مرتبط با آن، تفاسیر زیادی وجود دارد؛ اما اصلی‌ترین دلایل جایگاه‌یابی رسانه‌ای دنیای‌اقتصاد نزد افکار عمومی، گروه‌های تخصصی و نهادهای عمومی جامعه را می‌توان در ۴عامل بنیادین جست‌وجو کرد. هریک از این عوامل نقش مهم، تاثیرگذار و تعیین‌کننده‌ای در بقا و ارتقای تخصصی این رسانه در افکار عمومی و حوزه‌های ارتباط جمعی ایرانی داشته است.
1- فعالیت حرفه‌ای رسانه‌ای
جوامع در حال توسعه، به هر میزان که در فضای حرفه‌ای، نظام‌مند و ساختاری قرار گیرند، از بقای بیشتری برخوردار می‌شوند. ساختار و نیروهای حرفه‌ای در حوزه رسانه‌ای کشورهای در حال گذار از عوام‌زدگی، هیجان و افراط خود را دور می‌سازند. نگاه حرفه‌ای در حوزه رسانه‌ای با ضرورت‌های مخاطب‌یابی، آگاه‌سازی و بهره‌مندی اقتصادی پیوند یافته است. نگاه حرفه‌ای معطوف به کنش ارتباطی سازمان‌یافته و نهادینه شده است. مبنای اصلی کار خود را بر اعتماد‌سازی قرار می‌دهد. اعتماد‌سازی توده‌گرایانه ناپایدار است؛ درحالی‌که دنیای‌اقتصاد از اعتماد حرفه‌ای برخوردار شده است.
اعتماد‌سازی حرفه‌ای نیازمند بهره‌گیری از کارشناسانی است که تلاش دارند زمینه درک متقابل اجتماعی و اقتصادی را به‌وجود آورند. در این رسانه برخی از قوی‌ترین دانشجویان دکترای دانشگاه تهران و صنعتی‌شریف جذب شده‌اند. انگیزه‌های علمی و کنش حرفه‌ای این گروه از دانشجویان حرفه‌ای و تخصصی را باید زیربنای تفکر تخصصی در تولید ادبیاتی دانست که منجر به اعتماد شرکت‌های تجاری، صنعتی، مالی، پولی و مجموعه‌های ارتباطی شده است. تفکر حرفه‌ای در حوزه رسانه‌ای از این جهت اهمیت دارد که واقعیت‌های حوزه اقتصاد جهانی، با ضرورت‌های اقتصادی و صنعتی کشورهای پیرامونی با یکدیگر پیوند می‌یابد. نتیجه این فرآیند، درک متقابل کارگزارانی است که هر یک از آنان نیاز متقابل علمی و تخصصی به یکدیگر دارند.
۲- اثربخشی اجتماعی و تخصصی
دومین عامل تاثیرگذار در بقا و تکامل دنیای‌اقتصاد را می‌تواند نشانه‌هایی از اثربخشی اجتماعی و تخصصی جست‌وجو کرد. سازمان‌ها، نهادها و رسانه‌هایی که از قابلیت حرفه‌ای و تخصصی لازم برخوردارند، عموما از توانمندی موثر برای اثربخشی اجتماعی و تخصصی خود بهره گرفته و این امر منجر به بقا و بازتولید ساختاری می‌شوند. رسانه‌ها عموما به این دلیل و در شرایطی شکل می‌گیرند، بقا می‌یابند یا بازتولید می‌شوند که از قابلیت لازم برای اثرگذاری در محیط اجتماعی و تخصصی برخوردارند. قانون تکامل و بقا بر ضرورت تطبیق‌پذیری ساختاری و اثربخشی اجتماعی تاکید دارد. در چنین شرایطی طبیعی به نظر می‌رسد که اثربخشی اجتماعی به‌عنوان یکی از نشانه‌های بقا و تکامل محسوب شود. نشانه‌های اثربخشی را می‌توان در اعتماد عمومی و کنش تخصصی جست‌وجو کرد. دنیای‌اقتصاد همانند بسیاری دیگر از نشریات تخصصی بین‌المللی از جمله اکونومیست مورد توجه و پذیرش شرکت‌های اقتصادی قرار دارد. ارتباط تنگاتنگ دنیای‌اقتصاد با مجموعه‌های اقتصادی و صنعتی، از این جهت اهمیت دارد که بر ذهنیت آنان در ارتباط سازنده ساخت سیاسی، موج‌های اجتماعی و فرآیندهای نسلی نوظهور تاکید دارد. اثربخشی موضوعی ادراکی است و رابطه متقابل رسانه، مخاطب و نیازهای تخصصی شهروندان اقتصادی و ارتباطی را نیکو می‌سازد.
۳- تطبیق‌پذیری حرفه‌ای و بازتولید رسانه‌ای
در عصر و دوران ظهور جامعه شبکه‌ای، رسانه از فضای سنتی خود خارج شده و ماهیت شبکه‌ای پیدا کرده است. شبکه ارتباط در هم‌تنیده فکر، ساختار اجتماعی، تحرک اقتصادی و دگرگونی‌های سازمانی را منعکس می‌سازد. هرگونه اشتباه در سیاستگذاری و کنشگری حوزه رسانه و احزاب سیاسی در جامعه توده‌ای، منجر به حاشیه‌ای شدن نیروهایی می‌شود که از انگیزه و کنشگری لازم برای ایفای نقش اجتماعی برخوردارند. در جامعه‌ای که بسیاری از احزاب حرفه‌ای، کارگزاران سیاسی و نخبگان حکومتی به‌دلیل اشتباهات تاکتیکی، در فضای حاشیه‌ای قرار می‌گیرند، امکان حذف و نادیده گرفته‌شدن مجموعه‌های رسانه‌ای نیز امکان‌پذیر و شاید اجتناب‌ناپذیر باشد.
مهم‌ترین پرسشی که وجود دارد آن است که در چه شرایطی چنین نیروهای اجتماعی و رسانه‌ای قادر خواهند بود تا هویت خود را حفظ کنند. چگونگی و علت اصلی هرگونه بقا و نقش‌یابی را باید در تطبیق‌پذیری و بازتولید قابلیت‌های کنش حرفه‌ای جست‌وجو کرد. مجموعه رسانه‌ای دنیای‌اقتصاد توانست خود را با تحولات تکنولوژیک تطبیق دهد. موج سوم انقلاب تکنولوژیک را می‌توان یکی از عوامل افول، ظهور یا بازتولید قابلیت‌های حرفه‌ای دنیای‌اقتصاد دانست.
موج‌های انقلاب تکنولوژیک عامل دگردیسی فرآیند و تحولاتی است که در ساخت اجتماعی یا دگرگونی‌های ارتباطی حاصل می‌شود. دنیای‌اقتصاد، خود را در فضای جامعه توده‌ای قرار نداد، قواعد ساختاری این جامعه را درک کرد؛ اما کنش ارتباطی خود را با موج‌های انقلاب تکنولوژیک تطبیق داد. الگویی که بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی از جمله بلومبرگ، آن را در پیش گرفتند، دنیای‌اقتصاد نیز آن را آزمون کرد.
۴- مخاطب‌یابی و آینده‌نگری حرفه‌ای
رسانه بدون قالب‌های مفهومی و هنجاری قادر به بقای اجتماعی، هنجاری و ساختاری نخواهد بود. موج سوم انقلاب تکنولوژیک تاثیر خود را در تغییرات فرهنگی، ادراکی و مطالبات عمومی شهروندان به جا گذاشته است. اقتصاد شبکه‌ای یکی از ویژگی‌های اصلی دوران موجود است که ارتباط در هم تنیده اقتصاد، فرهنگ، سیاست و رسانه را امکان‌پذیر می‌سازد. دنیای‌اقتصاد توانست زمینه‌های لازم را برای کنش ارتباطی شهروندانی به‌وجود آورد که تمایل به شناخت محیطی و درک انگاره‌های تخصصی داشتند.
نگاه حرفه‌ای به موضوعات اجتماعی، اقتصادی و راهبردی در قالب‌های ادراکی دنیای‌اقتصاد شکل گرفته و گسترش یافت. نگاه حرفه‌ای مخاطبان خاص خود را شکل می‌دهد. در شرایط موجود، بخش قابل توجهی از مخاطبان دنیای‌اقتصاد را گروه‌های حرفه‌ای اقتصادی، تکنوکرات‌ها و بوروکرات‌هایی تشکیل می‌دهند که ارتباط با مفاهیم و مقالات دنیای‌اقتصاد را برای اهداف و منافع خود سودمند می‌دانند. علت اصلی چنین فرآیندی را آینده‌نگری تخصصی و نگاه علمی به موضوعات اقتصادی، رسانه‌ای و ارتباطی بوده است. اگر رسانه نتواند زمینه پیوند جامعه، آینده، تحولات هنجاری و اقتصاد را فراهم آورد، طبعا جایگاه خود را در افکار عمومی از دست خواهد داد. کنش ارتباطی در جهت کسب سود بیشتر در دنیای آینده را می‌توان زیرساخت مخاطب‌یابی شهروندان و گروه‌های تخصصی، در ارتباط با چگونگی پیوند آنان به دنیای‌اقتصاد دانست.
استاد دانشگاه تهران
