ماجراجویی در زمین سرمایه
بهترین فرصت‌های سرمایه‌گذاری در ایران و جهان کداماند؟
خدمات مالی به چه معناست؟
خدمات مالی یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین بخش‌های اقتصاد را تشکیل می‌دهد. در واقع طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های خاص مانند بانکداری، سرمایه‌گذاری و بیمه زیرمجموعه خدمات مالی است. خدمات مالی به فعالیت شرکت‌های خدمات مالی و متخصصان آنها محدود می‌شود، در حالی که محصولات مالی کالاها، حساب‌ها یا سرمایه‌گذاری‌هایی هستند که آنها عرضه می‌دهند. خدمات مالی فرآیندهایی هستند که از طریق آن مصرف‌کنندگان یا کسب‌وکارها به کالاهای مالی دسترسی پیدا می‌کنند. شرکت‌های فعال در حوزه خدمات مالی، پول را مدیریت می‌کنند. به عنوان مثال، یک مشاور مالی دارایی‌ها را مدیریت می‌کند و از طرف مشتری مشاوره می‌دهد. مشاور مستقیماً سرمایه‌گذاری نکرده یا هیچ محصول دیگری را ارائه نمی‌دهد، بلکه جابه‌جایی پول‌ها بین پس‌اندازکنندگان، ناشران اوراق بهادار و سایر ابزارها را تسهیل می‌کند. به هر حال مهم‌ترین وظیفه این صنعت در سرمایه‌گذاری است و نوآوری و خلاقیت در این صنعت می‌تواند نیروی پیشران تولید، پیشرفت کسب‌وکارها و توسعه را رقم بزند. بخش خدمات مالی محرک اصلی اقتصاد یک کشور است، در واقع جریان آزاد سرمایه و نقدینگی را در بازار فراهم می‌کند. وقتی این بخش قدرتمند باشد اقتصاد رشد می‌کند و شرکت‌های این صنعت بهتر می‌توانند ریسک موجود را مدیریت کنند. اما فرصت‌های سرمایه‌گذاری چگونه به وجود می‌آیند و برای جذب سرمایه‌گذار و مهم‌تر از آن، حفظ آن چه باید کرد؟
تعریف سرمایه‌گذاری
انواع سرمایه‌گذاری‌های جدید، مشارکت در توسعه سرمایه‌گذاری‌های قبلی و نیز شراکت در شرکت‌ها یا تملک آنها به وسیله سرمایه‌گذاران غیربومی انواع سرمایه‌گذاری خارجی به شمار می‌آید، از این رو باید توجه کرد که اموری از جمله خرید سهام در بورس از سوی سرمایه‌گذاران خارجی یا انعقاد توافقنامه‌های همکاری با شرکت‌های داخلی با وجود منافع بسیار خوبی که برای کشور دارد اصولاً سرمایه‌گذاری خارجی محسوب نمی‌شود. اما یکی از نقاط برجسته قانون جذب و توسعه سرمایه‌گذاری خارجی در کشور ما حمایت دولت در قالب قانون از سرمایه‌گذارانی است که نسبت به انتقال فناوری به کشور اقدام می‌کنند و این موضوع می‌تواند یکی از نقاط تمایز قانون سرمایه‌گذاری ایران با سایر کشورها باشد. متاسفانه در جذب سرمایه خارجی در کشورمان، صرفاً پروژه‌های جدید (Green Field Investment) به عنوان مقصد سرمایه‌گذاری خارجی در نظر گرفته می‌شود، این در حالی است که در کشورهای پیشرو پروژه‌های در حال فعالیت (Brown Field Investment) در مقایسه با پروژه‌های جدید دارای جذابیت بیشتری بوده و بیشتر مورد توجه سرمایه‌گذاران خارجی قرار می‌گیرد.
کشورهای سرمایه‌پذیر چگونه سرمایه جذب می‌کنند؟
بسیاری از کشورهای سرمایه‌پذیر در دنیا برای جذب سرمایه‌گذاران رقابت می‌کنند. مولفه‌هایی که سرمایه‌گذاران برای انتخاب مقاصد سرمایه‌گذاری به آن توجه دارند شامل: ۱- بازده سرمایه‌گذاری (ظرفیت بازار)، ۲- منابع انسانی، ۳- منابع انرژی، ۴- ریسک‌های سرمایه‌گذاری می‌شود. متاسفانه با وجود اینکه مزیت‌های رقابتی فراوان در کشور وجود دارد در مقایسه با سایر مقاصد سرمایه‌پذیر در منطقه در فهرست بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی قرار نداریم. به نظر می‌رسد معرفی درستی از ایران به عنوان یک مقصد مهم و دارای مزیت برای سرمایه‌گذاران خارجی صورت نگرفته است. کارشناسان بر این باورند که ظرفیت بازار ایران، مشوق‌های بسیار مانند معافیت‌های صادراتی، زمین گسترده، موقعیت استراتژیک و وجود نیروی جوان و تحصیل‌کرده دلایل کافی برای جذب سرمایه‌های خارجی به شمار می‌روند. این شاخص‌ها به قدری ارزشمند هستند که می‌توانند در فرآیند انتخاب مقاصد سرمایه‌گذاری تاثیر منفی ریسک‌های کشوری را کاهش دهند که موجب شود سرمایه‌گذاران به دلیل ظرفیت بازار، وجود منابع انسانی و نیز منابع انرژی ایران را به عنوان یکی از مقاصد سرمایه‌گذاری انتخاب کنند. مسلماً در حوزه سرمایه‌گذاری خارجی نیازمند تدوین استراتژی مناسب برای جذب این سرمایه‌ها و توسعه تولید و اشتغال هستیم.
تبیین الگوهای صحیح برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی
امروز در دنیا برای انجام هر کاری یک الگوی صحیح و کارآمد تعریف می‌شود. توسعه صادرات و جذب سرمایه‌گذاری از جمله موضوعاتی هستند که با توجه به ماهیت بین‌المللی آن باید در تعریف و اجرای این الگو به یک زبان مشترک در دنیا توجهی خاص مبذول داشت. امروز نیازمند تحول در درون و اتخاذ دیدگاهی برون‌گرا برای دو موضوع مهم کشور یعنی توسعه صادرات و جذب سرمایه‌گذاری خارجی هستیم.
نقش سرمایه‌گذاری خارجی در اقتصاد کشورها
سرمایه‌گذاری خارجی، بهترین ابزار برای افزایش تولید ناخالص داخلی، ایجاد مشاغل جدید، افزایش پرداخت مالیات، بهبود تنوع اقتصادی، ایجاد ثبات سیاسی، افزایش حقوق و دستمزدها، افزایش رقابت، ارتباط با زنجیره جهانی ارزش، برندسازی، آموزش منابع انسانی، ورود فناوری‌های نوین، تحول، بهبود فضای کسب‌وکار و... است. به عنوان مثال سرمایه‌گذاری خارجی در ایرلند باعث افزایش ۲۷درصدی در تولید ناخالص داخلی و در انگلیس موجب جذب ۱۸درصدی منابع انسانی این کشور و تولید اشتغال شده است. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در مقدمه‌ای بر گزارش سرمایه‌گذاری جهانی ۲۰۲۲ از کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد، اظهار داشت که جریان جهانی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال گذشته به سطح قبل از همه‌گیری بهبود یافت و به ۶/ ۱ تریلیون دلار رسید. با این حال، او هشدار داد، عوامل استرس‌زا مانند جنگ در اوکراین و همه‌گیری مداوم کووید ۱۹ این شتاب را تهدید می‌کند.
IPAها مهم‌ترین عامل جذب سرمایه خارجی و توسعه اقتصادی کشورها
IPAها یا آژانس‌های جذب سرمایه خارجی، یکی از ابزارهای مهم در توسعه سرمایه‌گذاری خارجی در دنیا هستند و نقشی اساسی در این زمینه بازی می‌کنند. در کشورها معمولاً در بدنه دولت بخشی با این عنوان وجود دارد و مسوولیت جذب سرمایه خارجی را بر عهده دارد. در سال های اخیر به دلیل رشد رقابت در جذب سرمایه‌های خارجی، علاوه بر IPAهای ملی، بنگاه‌های جذب سرمایه خارجی با ماهیت بخش خصوصی در کشورهای مختلف شکل گرفته و مورد حمایت دولت‌ها هستند. چرا که بازاریابی فرصت‌های سرمایه‌گذاری اصولاً در بخش‌های دولتی دارای بهره‌وری مناسب نیستند و کشورها به این نتیجه رسیده‌اند که باید از ابزارهایی با بهره‌وری بالا در حوزه جذب سرمایه خارجی بهره بگیرند. اگر دولت‌ها بدانند که چگونه از این ابزارها استفاده کنند، نتایج بسیار خوبی عایدشان خواهد شد. IPAهای موفق مانند سنگاپور، مالزی، فنلاند، آلمان، کلمبو، ایرلند و... به خوبی از این ظرفیت بهره گرفته‌اند. همچنین بنگاه‌های جذب سرمایه خارجی غیردولتی که مورد حمایت دولت هستند عملکرد بهتری از IPAهای دولتی داشته‌اند. کوتاه‌ترین زمان برای تحقق و شروع یک سرمایه‌گذاری خارجی یک سال است؛ به عنوان مثال شرکت هیوندایی کره شش سال زمان برد تا برای انتخاب موقعیت برای سرمایه‌گذاری در کشور هدف تصمیم‌گیری کند.
نقش مشوق‌های دولتی در جذب سرمایه
بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد مشوق‌های دولتی در کشور، یکی از بهترین راهکارها برای جذب سرمایه‌های خارجی است. معافیت‌های مالیاتی بسیار خوبی برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف از سوی دولت ارائه می‌شود که می‌تواند به عنوان یکی از ابزارهای مناسب برای جذب سرمایه های خارجی به شمار بیاید. در مذاکره با سرمایه‌گذاران خارجی یا سایر IPAها هنگامی که با آنها در مورد معافیت‌ها از جمله معافیت مالیاتی صددرصدی صادرات از ایران یا معافیت در حوزه‌های کشاورزی صحبت می‌شود، تعجب آنها برانگیخته می‌شود. اما متاسفانه نتوانسته‌ایم با الگوی مناسب این‌گونه مشوق‌ها را که ابزارهای مهمی برای جذب سرمایه خارجی هستند به سرمایه‌گذاران معرفی کنیم.
راهکارهایی برای جذب سرمایه
در حالی که کشور به شدت از کمبود سرمایه‌گذاری رنج می‌برد بخش خصوصی که متولی اصلی این مهم است به حاشیه رانده شده و ایفاگر نقش خود نیست. در ادامه به راهکارهایی اشاره می‌شود که می‌تواند مساله را روشن کند و راهگشا باشد. ۱- دولت در حوزه جذب سرمایه خارجی به تنهایی نمی‌تواند نقش داشته باشد و باید همگام با سایر کشورهای پیشرو این وظیفه را با همکاری بخش خصوصی در کشور متبلور کند.
۲- دولت باید بداند که جذب سرمایه یک فعالیت هزینه‌بر است و مانند فرآیند بازاریابی (در حوزه سرمایه‌گذاری در حقیقت، بازاریابی فرصت‌های سرمایه‌گذاری به شمار می‌آید)، وجود کارشناسان خبره در این حوزه ضروری است تا معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری، مشوق‌ها، معافیت‌ها و ارائه نقاط تمایز در مقایسه با سایر مقاصد سرمایه‌گذاری که اصولاً رقبا بر سر آن با ما در حال رقابت هستند و به دلیل عدم فعالیت جدی ایران در این حوزه بسیار موفق بوده‌اند باید به شکل صحیح صورت گیرد.
۳- این وظیفه مهم و خطیر با استفاده از الگوی صحیح ضمن همکاری نزدیک باید به بخش‌های صاحب صلاحیت واگذار شود. بخش‌هایی که دارای صلاحیت هستند نیز باید با کمک مدیران مسلط و مشاوران خبره با توجه به گستردگی ایران و فرصت‌های سرمایه‌گذاری آن، نسبت به تدوین استراتژی و برنامه عملیاتی برای جذب سرمایه‌گذار اقدام کنند. دولت نیز باید وظیفه نظارتی و حمایتی خود را به خوبی اعمال کند.
۴- هماهنگی میان بخش دولتی و خصوصی در راه‌اندازی IPAها، نقش اساسی دارد. وجود یک رابطه ضعیف و شکننده، برای توسعه این فعالیت، بسیار مخرب بوده و مشکلات بزرگ‌تر در این حوزه ایجاد خواهد کرد.
۵- دولت باید برای پروژه‌های ملی یا اصطلاحاً مگاپروژه‌ها (Mega Projects) الگوهای صحیح طراحی کند؛ به عنوان مثال چنانچه فرصت سرمایه‌گذاری در ساخت و بهره‌برداری سامانه‌های بزرگ حمل‌ونقل کشور با همان الگوهای قدیمی معرفی شود، به طور حتم سرمایه‌گذاران خارجی انگیزه‌ای برای ورود به این عرصه نخواهند داشت و فعالیت‌های بنگاه‌های جذب سرمایه خارجی نیز در این راستا راه به جایی نخواهد برد.
۶- جذب سرمایه خارجی نیازمند توانمندسازی نیروی انسانی در این حوزه است. پروژه‌های توانمندسازی اتاق‌های بازرگانی امری خطیر و وظیفه‌ای ملی است که باید به وسیله مشاوران خبره که بر دو حوزه نظری و عملی تسلط دارند، هدایت شوند. امروز توانمندسازی جایگزین آموزش در کشورهای پیشرو شده است. این توانمندسازی شامل بالاترین مقام در بخش خصوصی و نهادهای آن مانند روسای اتاق‌های بازرگانی، هیات رئیسه، دبیران کل و هیات نمایندگان است. نباید این تصور اشتباه را که توانمندسازی فقط مخصوص کارمندان اداری و نیمه‌ماهر است به این حوزه تسری دهیم، باید عزم ملی برای توانمندسازی در این حوزه مورد توجه قرار گیرد.
۷- باید تاکید کنیم که نخستین گام در جذب سرمایه خارجی، نیازمند تدوین استراتژی است. این استراتژی باید به وسیله استراتژیست‌های بخش خصوصی و دولتی تنظیم شود. بدون در اختیار داشتن استراتژی با وجود فراهم شدن همه امکانات نخواهیم توانست در این مسیر موفق شویم.
در سال‌های سخت تحریم، تعداد قابل توجهی از شرکت‌های خارجی با وجود اطلاع از ریسک‌های کشوری که از سوی نهادهای بین‌المللی با اهداف مغرضانه یا بدون غرض اعلام شده، وارد کشور شده‌اند و سرمایه‌گذاری کرده‌اند. این نشان می‌دهد که بهانه تحریم‌ها پوششی برای نبود توانمندی و مهارت در حوزه جذب سرمایه خارجی بوده است. باید مطمئن باشیم چنانچه با الگوی صحیح در فرآیند جذب سرمایه خارجی قدم برداریم، می‌توانیم ارقام جذب سرمایه خارجی را بیش از آن چیزی که تاکنون بدون تلاش بیش از اندازه ما صورت گرفته است، افزایش دهیم.
باید توجه داشته باشیم که سرمایه صرفاً در کشورهای اروپایی و آمریکایی وجود ندارد، بسیاری از کشورهای همسایه ما با توجه به بازارهایی که دارند و امکاناتی که در کشور ما مهیاست، می‌توانند با سرمایه‌گذاری در کشورمان نسبت به تولید نیازهای خود اقدام کنند. از این رو علاوه بر تمرکز در کشورهایی که به صورت سنتی در حوزه جذب سرمایه‌گذاری خارجی با آنها همکاری داشته‌ایم، باید برای همسایگان ۱۵گانه خود اهمیت بیشتری در فرآیند جذب سرمایه قائل شویم و آنها را در نظر داشته باشیم.
تعریف بهترین کشور برای سرمایه‌گذاری
در ادامه به برخی از عوامل حیاتی که به روش‌شناسی در تعریف بهترین کشور برای سرمایه‌گذاری و زندگی کمک می‌کند، اشاره شده است.
«کیفیت زندگی: در کشورهای با رتبه برتر، مقرون‌به‌صرفه بودن، بازار کار خوب، ثبات اقتصادی و محیط‌های مناسب برای خانواده را خواهید یافت. احساس برابری درآمد در کنار یک سیستم آموزش عمومی توسعه‌یافته که آینده نسل بعدی را تضمین می‌کند، نقش بزرگی ایفا می‌کند.
سلامت: سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی قوی و دسترسی آسان به مراقبت‌های پزشکی ضروری است. علاوه بر ارائه مراقبت‌های بهداشتی عالی، یک کشور باید بر اقدامات پیشگیرانه و ابتکارات سلامتی نیز تمرکز کند.
آموزش: یک سیستم آموزشی قوی در آینده یک کشور نقشی بسزا بازی می‌کند. نوآوری در آموزش و فرصت‌های یادگیری مادام‌العمر شاخص‌های اساسی و مهمی در رتبه‌بندی آموزشی یک کشور هستند.
کارآفرینی: ارتباطات با جهان، جمعیت تحصیل‌کرده، نوآوری، شیوه‌های تجاری شفاف و توسعه، چهارچوب قانونی محیطی را ایجاد می‌کند که موفقیت در کارآفرینی را افزایش می‌دهد.
چابکی اجتماعی: پویایی، سازگاری، مدرنیته فرهنگی و پیشرفت‌گرایی یک کشور تعیین‌کننده سرعت واکنش آن کشور به تغییرات جهانی است. چابکی اغلب به یک جامعه پرجنب‌وجوش و پاسخگو که در آن افراد شکوفا می‌شوند اشاره دارد.
اهداف اجتماعی: عواملی مانند کیفیت محیطی، تمرکز بر حقوق بشر، برابری جنسیتی و نژادی، آزادی مذهبی، احترام به حقوق مالکیت و اهداف آب‌وهوایی برای ارزیابی اهداف اجتماعی اهمیت دارند.
درآمد: ثبات درآمد و فرصت‌های رشد برای شاخص ارزیابی یک کشور محوری و اساسی هستند. کشورهایی با بازارهای کار متنوع و شرایط اقتصادی مساعد، چشم‌اندازهای سودآوری را برای مردمانشان ترسیم می‌کنند.
فضای تجارت مناسب: هزینه‌های تولید، بوروکراسی، محیط مالیاتی مطلوب، فساد و شفافیت دولت در این مولفه ارزیابی مهم هستند.
ماجراجویی: کشورهایی که برای گردشگری مناسب هستند، دارای آب‌وهوای گرم و معتدل، مناظر خیره‌کننده و فعالیت‌های سرگرم‌کننده هستند.»
میراث فرهنگی: غنای فرهنگی یک مکان بر جذابیت آن می‌افزاید. دسترسی فرهنگی، تاریخ غنی، جاذبه‌های جغرافیایی و غذای باکیفیت، تاروپود یک زندگی رضایت‌بخش را برای انسان‌ها می‌بافند.
عوامل بسیار دیگری در جذب سرمایه و سرمایه‌گذاری در کشورها نقش دارند که در مطلب بالا به بخشی از آنها اشاره شد. در حقیقت سرمایه‌گذاری در کشورها در گرو سیاستگذاری‌های درست، بخش خصوصی قدرتمند و ثبات اقتصادی است، زیرا عدم امنیت سرمایه را می‌رماند و سرمایه‌گذار را فراری می‌دهد.
منبع:
آژانس‌های توانمند جذب سرمایه و نقش آنها در رونق فرصت‌های سرمایه‌گذاری، علیرضا شیرمحمدی
