انحراف گردشگری
سهم اصفهان از مسافران نوروزی کاهش یافت
به گواه آمارها به‌رغم افزایش ورود مسافران نوروزی به اصفهان اما این شهر موزه نسبت به سال‌های ابتدایی دهه۹۰جایگاه خود را در صنعت گردشگری کشور ازدست‌داده و در بین چند استان نخست گردشگر پذیر کشور قرار ندارد.
امسال میدان نقش‌جهان رتبه دوم بازدیدهای نوروزی را از آن خود کرد و این موضوع نشان داد که زیرساخت‌های جذب گردشگر در نصف جهان همچنان به ۴۰۰سال قبل تعلق دارد و مسوولان اصفهان نه‌تنها نتوانسته‌اند بر جاذبه‌های استان بیفزایند که میراث اصفهان را هم به‌خوبی نگهداری نکرده‌اند. همه این موارد باعث شده تا این استان صرفا به محل عبور گردشگران تبدیل شود و از هجوم ۷تا۹میلیون نفری مسافران نوروزی به جاده‌های استان، سهم اقامت و کسب درآمد گردشگری اصفهان فقط یک‌میلیون نفر باشد!
چرا هشتم شدیم؟
به گفته مصطفی قاسمی، دبیر ستاد هماهنگی خدمات سفر کشور در فروردین امسال بیشترین میزان سفرها به مقصد استان‌های مازندران، گیلان، هرمزگان، خراسان رضوی، فارس، خوزستان، بوشهر، اصفهان، آذربایجان شرقی انجام‌شده است. همچنین بیشترین اقامت رسمی به ترتیب در استان‌های خراسان رضوی، هرمزگان، گیلان، مازندران، فارس، اصفهان و آذربایجان شرقی بوده است. استان‌های آذربایجان شرقی، گیلان، گلستان و خراسان شمالی در تعطیلات نوروز، بیشترین رشد اقامت‌های رسمی را نسبت به سال گذشته داشته‌اند.
در سال۱۴۰۰ پژوهشی توسط مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با عنوان «بررسی وضعیت گردشگری داخلی به‌منظور دستیابی به چالش‌های سیاست این حوزه» منتشر شد. نتایج این تحقیق نشان داد که در۱۱سال اخیر استان‌های مازندران ،خراسان رضوی، تهران، گیلان و فارس برترین استان‌های گردشگری ایران بوده و تقریبا سهم ۴۰درصدی از کل سفرهای داخلی داشته‌اند و سمنان، چهارمحال و بختیاری، البرز، زنجان، کردستان و خراسان شمالی جزو کم سفرترین استان‌های ایران بوده و سهم ۱۰ درصدی را از کل سفرهای داخلی داشته‌اند. در ۱۱ سال اخیر سهم بسیاری از استان‌ها در جذب گردشگر تغییر کرده به‌طوری‌که سهم استان‌های پربازدید مانند خراسان رضوی، گیلان و اصفهان کاهش‌یافته و در مقابل سهم استان‌های کم بازدید مانند همدان، کرمانشاه، کرمان، لرستان و یزد افزایش پیداکرده است. این روند نشان‌دهنده تغییر فرهنگ‌سازی توزیع تدریجی جریان گردشگری در کشور است.
به‌عبارت‌دیگر می‌توان گفت فقط وجود آثار باستانی نمی‌تواند عامل مهمی در جذب گردشگر باشد و حذف زاینده‌رود هم در سقوط رتبه گردشگری اصفهان مهم بوده است. شهر اصفهان جاذبه تفریحی به‌غیراز زاینده‌رود و میدان نقش‌جهان ندارد و با حذف این رود تاریخی، نقش‌جهان در صدر فهرست بازدیدها قرار می‌گیرد. اصفهان به برگزاری رویدادهای جذاب و جاذبه‌های تفریحی جدید نیاز دارد؛ حلقه مفقوده‌ای که از دید مسوولان دورمانده است.
ترکیب فقر و گردشگری
بررسی سبد هزینه خانوارهای ایرانی طی۱۰سال از۸۶تا۹۵نشان می‌دهد که باگذشت زمان سهم خوراک، مسکن و بهداشت به‌عنوان نیازهای اولیه افزایش‌یافته اما سهم تفریح، هتل و رستوران که جنبه تفریحی دارد، کاهش‌یافته است. طی سال‌های یادشده، سهم تفریح و امور فرهنگی از سبد خانوار دو درصد برآورد شد. در این سال‌ها۷۵درصد سبد خانوار به خوراکی، آشامیدنی، انرژی، بهداشت و درمان و حمل‌ونقل اختصاص داشته است.به گواه مرکز آمار ایران، خانواده‌های ایرانی در سال ۱۳۹۴، با کاهش ۱۰.۲ درصد هزینه ناخالص سالانه خود در امور تفریحی و فرهنگی مواجه شده و نشان می‌دهد که در سال ۹۴ ایرانی‌ها پول کمتری برای تفریح خرج کرده‌اند.
این داده‌ها در تحقیق اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس، تایید شد. طبق این گزارش در ۱۱ سال اخیر سهم سفر باهدف دیدار دوستان و آشنایان سهم ۴۴ درصدی داشته و با اختلاف زیادی نسبت به سایر اهداف سفر پیشتاز مانده است.سهم سفر باهدف زیارت و در کنار آن گردش و تفریح دوره ۱۱ ساله اخیر کاهش پیداکرده که وضعیت سخت اقتصادی گردشگران جزو موثرترین عوامل در کاهش این نوع سفرها محسوب می‌شود؛ زیرا برخلاف سفر باهدف دیدار دوستان و آشنایان این سفرها شامل هزینه اقامت می‌شوند و ازآنجاکه هزینه اقامت در حدود ۳۰ درصد از هزینه سفر را افزایش می‌دهد تمایل اکثر گردشگران به حذف سفرهای مذکور بوده است.
در ۱۰ سال اخیر تعداد سفرها با وسیله نقلیه عمومی تقریباً ثابت بوده درحالی‌که سفر با وسیله نقلیه شخصی رشد چشمگیر داشته که به علت به‌صرفه بودن، در دسترس بودن وسیله نقلیه شخصی، قابلیت بیشتر در حفظ حریم خصوصی، تشدید فشارهای اقتصادی و کوچک‌تر شدن سبد خانوار به‌واسطه توسعه فقر در خانواده و عدم توسعه زیرساخت‌های لازم حمل‌ونقل عمومی و فرسودگی ناوگان هوایی و نبود تجهیزات و امکانات راحت و در دسترس بوده است.
در ۱۱ سال اخیر تعداد سفرهای با تور تقریباً ثابت بوده و سهم یک‌درصدی از کل سفرهای داخلی داشته است. سهم پایین ۱.۵ درصد اقامت در اقامتگاه‌های عمومی از سفرهای داخلی و سهم ۱۱ درصدی وسیله نقلیه حمل‌ونقل عمومی از سفرهای داخلی می‌تواند شاهدی برای عدم استقبال ایرانیان از سفرهای به شکل تور باشد که ریشه در مشکلات اقتصادی خانوارها و فرهنگ سفر مردم دارد.
سهم هزینه‌های خوراکی و دخانی، درمانی، حمل‌ونقل و خرید و لوازم بیشترین سهم را در سفرهای داخلی دارند و سهم هزینه‌های اقامت به‌واسطه سکونت در خانه دوستان و آشنایان بسیار ناچیز است. افزایش هزینه‌های ناشی از تورم باعث شد تا هرچند در طول ۸ سال اخیر کمیت سفرهای داخلی افزایش پیداکرده اما کیفیت سفرها کاهش یابد. بررسی آماری مرکز آمار نشان داد کمیت گردشگری داخلی در ایران رو به افزایش است اما بر مبنای داده‌های موجود سرانه سفرهای خانوارها تقریباً سه برابر شده است. این سه برابر شدن را نمی‌توان نشانه موفقیت و بهبود شرایط دانست زیرا با مقایسه بین هزینه متوسط سفر با تورم نقطه‌به‌نقطه مشخص شد بین سال ۹۰ تا ۹۸ که میزان گردشگری داخلی افزایش پیداکرده ولی به کیفیت آن افزوده نشده است. در این بازه زمانی سهم هزینه‌های حمل‌ونقل ۲۰ درصد، خرید سوغات و اقامت ۲۴ درصد، تور ۴۵ درصد و سهم سایر هزینه‌ها ۳۴ درصد کاهش‌یافته و صرفاً سهم هزینه‌های اساسی و حیاتی مثل خوراکی، درمانی و خرید کالا افزایش‌یافته است. بنابراین گردشگری داخلی ایران با تصمیم خانوارها برای صرفه‌جویی در هزینه‌های اولیه سفر روبرو شده است.
تغییر الگوی سفر
مطابق آنچه گفته شد، وضعیت اقامت مسافران نوروزی در اصفهان قابل توجیه و بررسی است.
به گفته جواد شفیعی، مسوول کمیته اسکان ستاد دائمی خدمات سفر شهر اصفهان، از ۲۵اسفند تا ۱۳فروردین در طول ۱۷ شب فعالیت این ستاد، یک‌میلیون و ۷۲ هزار و ۷۰۳ مسافر نوروزی در نصف جهان اسکان یافتند .درمجموع ۱۰۵ هتل که توسط جامعه حرفه‌ای هتلداران برای اسکان مسافران نوروزی اعلام آمادگی کرده بود، بیش از ۱۰۵ هزار نفر شب خواب را در خود اسکان دادند. از مجموع ۲۵ میهمان‌پذیر معرفی‌شده توسط اتحادیه صنف مهمان‌پذیران، بالغ‌بر ۱۳ هزار نفر شب خواب در این میهمان‌پذیرها مستقر شدند.از مجموع هفت هزار فضای اسکان در ۶۰۰ مدرسه، بالغ‌بر ۳۴۰ هزار نفر شب خواب در ایام نوروز در این کلاس‌ها مستقر شدند و بنا به اعلام رئیس اداره رفاه و پشتیبانی اداره کل آموزش‌وپرورش استان اصفهان، این استان در نوروز ۱۴۰۲ رتبه دوم اسکان فرهنگیان در کشور را کسب کرده است.از مجموع ۳۲۰۰ منزل استیجاری که در اختیار مشاوران املاک مجاز و مورد تأیید اتحادیه مشاوران املاک قرار داشت، بالغ‌بر ۲۰۰ هزار نفر شب خواب اسکان یافتند.در ۱۵ خوابگاه خودگردان دانشجویی بالغ‌بر ۱۰ هزار نفر شب خواب اسکان یافتند،اولویت آخر اسکان مسافران نوروزی در اصفهان، مجموعه فرهنگی تفریحی و گردشگری باغ فدک بود که به‌عنوان اولویت پنجم و تنها کمپ روباز اسکان مسافران نوروزی به‌صورت چادر خواب، ۲۰ هزار خودرو پذیرش شد.از مجموع ورزشگاه‌هایی که در شرایط اضطرار برای اقامت مسافران استفاده شد، بیش از ۲۰ هزار نفر شب خواب در این مکان‌ها اسکان یافتند. بنابراین حدود۶۰۰هزار نفر از یک‌میلیون مسافر نوروزی که اقامت شب خوابی را در اصفهان انتخاب کردند به‌جای استفاده از هتل و مهمان‌پذیر و سایر اماکن اقامتی رسمی وابسته به صنعت گردشگری اصفهان، در اماکن غیررسمی ساکن شدند که بیش از نیمی از این تعداد از امکانات مدارس استفاده کردند. بنابراین می‌توان گفت درآمد حقوق‌بگیری که به‌عنوان درآمد باثبات در خانوار است، بر سهم هزینه‌های گردشگری مؤثر بوده و حقوق‌بگیران وابسته به دولت به دلیل امکان استفاده از اماکن دولتی و کاهش هزینه اقامت، اقبال بیشتری به مسافرت دارند که این موضوع جامعه هتلداری را متضرر می‌کند.
