گفت و گو با محمود سیادت، نایب رئیس اتاق بازرگانی خراسان رضوی
نگران «اداره دولتی» اتاق
محمود سیادت از بازرگانان قدیمی خراسان پس از انقلاب است، اهل جبهه و جنگ بوده و به ویژه در حوزه افغانستان صاحب نظر است. در دو دوره اخیر هیات نمایندگان اتاق مشهد حضور داشته و صندلی را از برادرش محمد تحویل گرفته است. در دوره نهم نایب رئیس اول بود اما حالا تصمیم گرفته که ثبت نام نکند و تجربیاتش را در اختیار دیگران قرار دهد. یکی از معدود افراد تقریبا همیشه در دسترس و پاسخگویی است که حاضر است بنشیند و پاسخگوی عملکردش باشد. او جور دیگران را هم بسیار کشیده و می‌کشد، بنابراین پاسخگوی سوالات ما درباره عملکرد دوره نهم است و البته از آن دفاع می‌کند.
فکر می کنید چرا عملکرد اتاق مشهد در دوره نهم قابل دفاع است؟
این سوال سختی است، قابل دفاع از چه منظری؟ اتاق هم مثل یک بنگاه می ماند. قانون بهبود مستمر فضای کسب و کار مصوب شد، اما بخش های زیادی از همین قانون مصوب مجلس، اجرا نشده است. بنابراین اتاق هم متاثر از جریانات بیرونی است و یک مجموعه ایزوله و مستقل نیست. ما شاهد تغییرات زیادی در جامعه بودیم، تغییر دولت را تجربه کردیم و مسوولان و مدیران استان تغییرات اساسی داشتند. استانداری داشتیم که تاکید داشت تمام انرژی خودمان را باید روی فلان پروژه بگذاریم و به رغم مخالفت اتاق با آن پروژه به دلیل تغییر ریل توسعه استان، ولی چون زور استاندار محترم زیاد بود، اتاق مجبور شد در بخش هایی همراهی کند. به فاصله یکسال که استاندار بعدی آمد، اساسا با آن طرح مخالف بود و حتی ما را توبیخ کرد که چرا همراهی کردید؟! این شرایط نرمال و عادی نیست. در این شرایط، چه کاری از دست اتاق برمی آمده؟ اتاق در بسیاری از موارد محدودیت و مجبوریت دارد. در بسیاری از موارد در مقابل ۱۰-۱۵ نماینده دولت، یک یا دو نماینده بخش خصوصی هست. هنر ما استفاده از فرصت برای اقناع دوستان دولتی بوده و در بسیاری از موارد حتی اگر این اقناع، منطقی باشد؛ ولی چون دولتمردان از قبل تصمیم گرفتند که کار خودشان را بکنند، نمایندگان بخش خصوصی، زینت المجالس بوده اند. با این حال کارهای خوبی در دوره نهم انجام شده است. در بخش آموزش، روابط عمومی، اطلاع رسانی و کمسیون ها اتفاقات بسیار خوبی رخ داده و این بخش ها نسبت به دوره هشتم، روبه جلو بوده اند. در بخش خدمت به اعضا بویژه استقرار مشاورین در اتاق که به صورت رایگان به فعالان اقتصادی (حتی غیر از اعضا) خدمت رسانی کرده اند هم توفیقات خوبی داشتیم.
به نظر شما اتاق در چه حوزه هایی کم کاری داشته است؟
در بخش مطالعات و تحقیقات و فضاسازی برای توسعه تعاملات اقتصادی و اضافه کردن برخی بازارها به بازارهای هدف، کوتاهی و کم کاری داشتیم. به نظرم ظرفیت های بیشتری وجود داشت و امیدوارم در دوره آتی به آن توجه شود. البته در این حوزه ها کار شد ولی نه به اندازه نیاز، در جهتی هم که قانون برای اتاق تامین مالی کرده بود کار نشد. اتاق براساس قانون اعداد سه در هزار و چهار در هزار از فعالان اقتصادی می گیرد و پیش بینی کرده که این درآمدها در راستای بازارسازی، تعاملات بین المللی و کمک به تشکل ها هزینه شود. ما در بخش توانمندسازی تشکل ها ضعیف هستیم و می توانستیم بیشتر کار کنیم. تشکل ها، بازوی اجرایی اتاق هستند، امروز بیش از ۲۰ تشکل وابسته در اتاق مشهد داریم که البته به تعداد این تشکل ها اضافه شده و آنها هم به این نتیجه رسیدند که اگر در کنار اتاق قرار بگیرند و از قدرت، جایگاه، موقعیت قانونی و توانمندی اتاق استفاده کنند موفق‌تر خواهند بود. اما اتاق آنطور که باید و شاید برای توانمند کردن تشکل ها، موفق نبوده است. امیدوارم در دوره آینده این نگاه با قدرت بیشتری در اتاق دنبال شود.
این ضعف ها چقدر متاثر از تغییر فضای سیاسی کشور بوده است؟
ببینید اگر قرار است اتاق را قضاوت کنیم مهم است که فضای عمومی شرایط اقتصادی و سیاسی کشور را هم در نظر بگیریم. به هرحال روسای جمهور و استانداران عوض می شوند و هر کدامشان یک نگاه دارند. جایی که نگاه تعاملی دارند فضای بیشتری برای رشد و تکامل اتاق هست و در بازه ای که نگاه انقباضی و دولتی باشد، رشد اتاق کند می‌شود. انگیزه، نشاط و امید فعالان اقتصادی در نوع رفتار، فعالیت و کارنامه اتاق تاثیرگذار است. حق بدهید که در چهارسال گذشته این امید، نه تنها که کاهشی بوده، بلکه به اندازه ای هم نبوده که به فعالان اقتصادی ما امید و انگیزه بدهد تا مطالبه گر باشند و به استعلامات اتاق پاسخ بدهند. چون فعالان اقتصادی را گرفتار مسائل روزمره کردیم. نوسانات رو به بالای ارز در هفته های گذشته، قدرت برنامه ریزی و تفکر را از فعالان اقتصادی سلب کرده است، در چنین فضایی اتاق چه می تواند بکند!؟ اتاق در بسیاری از موارد مثل ارزهای ترجیحی، نرخ ارز و نرخ بهره، مکاتبات زیادی با دولتمردان داشته و راهکارهای زیادی را ارائه داده است، ولی گوش شنوا نیست. شاید مسائل سیاسی و امنیتی در سطح حاکمیت وجود دارد که بخش خصوصی از آن بی خبر است! به هرحال خروجی این بوده که بسیاری از مواقع به حرف اتاق گوش نداده اند. باید سهم بخش خصوصی را در سیاستگزاری ها بیشتر کنند نه اینکه تصمیمات گرفته شده، فقط به ما ابلاغ شود! شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی، راهکار خوبی برای افزایش این تعامل بود. استان خراسان رضوی در مقاطع زیادی، رتبه اول این شورا را در سطح ملی داشت و دبیرخانه فعالی هم دارد. دستاوردها کم نیست، اما نسبت به مشکلات فزاینده کشور، دیده نمی شود. فعالان اقتصادی هم حق دارند چون از محدودیت ها و معذوریت های اتاق باخبر نیستند. مشکلات زیادی هم در ساختار وجود دارد. تضاد منافع را در اتاق داریم یعنی یک بخش که واردات انجام می دهد ترجیحش این است که قیمت ارز پایین باشد ولی بخشی که صادرکننده است دوست دارد که قیمت ارز افزایش یابد. از یک طرف تفکیک اتاق یعنی تضعیف بخش خصوصی و چند صدایی شدن.
از سوی دیگر تجمیع هم مشکلات خودش را دارد، در بخش کشاورزی که اخیرا به اتاق الحاق شد، حتما کارهای زیادی باید انجام شود. باید در فعالان کشاورزی برای عضویت و تعامل با اتاق، شور و انگیزه ایجاد کرد. اتاق در ایجاد این تجمیع و صدای واحد خیلی موفق نبوده است، در بحث ارتباط با دانشگاه، قدم‌های خوبی برداشته شده اما کافی نیست. در حوزه حمایت از شرکت های دانش بنیان هم باید کارهای بیشتری انجام شود چون آینده مال اینهاست و ما در این بخش عقب هستیم.
اشاره به درآمدهای قانونی اتاق داشتید، با توجه به وضعیت تورمی سال‌های اخیر، آیا اتاق از این درآمدها بهترین بهره وری را داشته است؟
درآمدهای بالای اتاق در این سال‌ها، هم فرصت بوده و هم تهدید. این درآمدها، عده ای از دوستان دولتی و حاکمیتی را که دنبال سوء استفاده بودند تحریک کرده که در اتاق دخالت کنند. از سوی دیگر اگر از این امکان استفاده حداکثری می کردیم، می توانست بسیاری از مشکلات ریشه ای را حل کند و کارهای اساسی را در حوزه آموزش و پژوهش رقم بزند. باید هیات نمایندگان دوره دهم در استفاده بهینه از این امکانات تدبیر کنند وگرنه دلیلی ندارد از فعال اقتصادی با هزار گرفتاری این وجه قانونی را بگیریم و در بانک سپرده‌گذاری کنیم! این یک نقص است. هیات رئیسه اتاق ایران حتما پیش بینی این تورم را می کرد ولی اگر سال گذشته این وجوه تبدیل به ارز و کالا می شد (که بخشی از آن شد) این نگرانی وجود داشت که زیر سوال دستگاه های نظارتی بروند. این ها تعارضات و مشکلات مبتلابه اتاق است. در حد امکانات و با توجه به شرایط عمومی کشور، اتاق کارهایی را انجام داده و حتما می توانست بیشتر از این ها کار کند ولی در مجموع نمره قبولی را به دوره نهم می دهم. امیدارم جمع جدید دوره دهم با نگاه رو به جلو و حمایت و همراهی همه، این بخش ها را پیش ببرد.
ایجاد پنجره واحد کسب و کار و افتتاح ساختمان وکیل آباد یکی از اقدامات دوره اخیر بود، به نظر شما توسعه اتاق در دوره اخیر بیشتر سخت افزاری و عمرانی بود یا نرم افزاری؟
این نکته را یادآور شوم که درآمدهای بالای اتاق مربوط به اتاق مشهد نمی شود. اتاق مشهد کمترین درآمد را نسبت به وزن خودش دارد چون در گذشته دولتمردان با این نگاه که مشهد، شهری زیارتی است و زائران رونق اقتصادی در این شهر ایجاد
می‌کنند، کمترین سرمایه گذاری دولتی در بخش صنایع (که شامل ۷۰ درصد وصولی های اتاق می شود) را داشتند. استان‌هایی مثل اصفهان، بوشهر و کرمان ده ها برابر استان خراسان رضوی درآمد دارند. ما در اکثر موارد نیازمند حمایت مالی اتاق ایران بودیم. بسیاری از محدودیت های اتاق مشهد ناشی از کمبود درآمد بوده است. ما در این دوره تصمیم گرفتیم که با تجمیع اموال و سرمایه گذاری، آینده بدون سه در هزار و چهار در هزار را ببنیم و بتوانیم منابع پایدار درآمدی برای آیندگان ایجاد کنیم که کلنگش در این دوره خورد و مسیر آن دارد طی می شود تا وابستگی مان به این نوع درآمدها که ممکن است با تغییر قانون، لغو شود و اتاق معتاد به این درآمدها را آچمز کند، پرهیز کنیم. ما به هر دو بخش سخت افزار و نرم افزار توجه داشتیم. باید درهای اتاق را به روی مشتاقان باز کنیم و تعامل مان را با جامعه اقتصادی افزایش دهیم. فعالان اقتصادی اتاق بازرگانی را خانه خودشان بدانند. فضای پذیرش انتقاد را افزایش دهیم.
باید مراقبت کرد که اتاق تبدیل به اداره دولتی نشود. بارها تاکید داشتم که اگر بخواهیم در حوزه سخت‌افزاری با دستگاه‌های دولتی رقابت کنیم هیچ وقت موفق نخواهیم بود چون هزاران برابر ما دارایی و اموال دارند. اگر بتوانیم امکانات اتاق را به سمت راهکارهای مبتنی بر تحقیق ببریم می توانیم امکانات دولتی را در مسیر خواسته‌ها و منافع ملی به کار بگیریم. نباید وارد فضای تشریفاتی و پروتکلی شد. متاسفانه در زمانی با حضور افرادی در راس اتاق که نگاه دولتی داشتند، این نگاه تشریفاتی به بدنه اتاق تزریق شد. هنوز شاهد حضور بازنشستگان وزارتخانه ها در برخی از بخش های اتاق هستیم، چون کمتر روی تربیت نیرو سرمایه گذاری کردیم. به نظرم دوره‌های چهارساله برای برنامه های طولانی مدت، زمان کمی است. روی درآمدهای اتاق هم نمی توان برنامه ریزی کرد، چون درآمدهای پایداری نیست. پس باید به سمت تربیت نیروی انسانی برای اتاق رفت. آموزش فعالان اقتصادی از ساختن ساختمان‌های چند طبقه مهمتر است. به ویژه با تاکید بر حمایت از جوانها و شرکت‌های دانش بنیان. البته در این حوزه، اتاق نهم کارهای خوبی انجام داده و دوره‌های آموزشی برای نوجوانان و جوانان برگزار کرده است ولی نباید شکل پراکنده و دوره ای داشته باشد و باید به شکل ساختاری چارچوب مند دربیاید.
به نظر شما جوان گرایی چقدر در ساختار بخش خصوصی مهم است و اینکه جوان بودن در تیم اجرایی مهم تر است یا در ترکیب اعضای هیات نمایندگان؟
در هردوبخش. خوشبختانه در اتاق مشهد، کارشناسان بسیار دلسوز، سالم و جوانان آینده داری داریم، این ها صاحبان و خادمان واقعی اتاق هستند. ما هم در بدنه اجرایی اتاق و هم در ترکیب هیات نمایندگان و هیات رئیسه باید تلفیقی از جوانان و پیشکسوتان باتجربه را داشته باشیم. کسانی که چندین دهه در عرصه صنعت کار کرده اند، وجودشان مغتنم است و باید از تجربیات آنها بهره برد. ضمن اینکه باید به جوانها فرصت یادگیری و تجربه اندوزی داد. گردش نخبگان و جوانگرایی باید به عنوان اولویت مد نظر قرار گیرد.
ترکیب سنی دوره نهم هم متوازن بود ولی تقاضایم از رای دهندگان این است که به این حوزه توجه داشته باشند. به ویژه به شرکت‌های دانش بنیان و حوزه آی تی.
اهمیت این حوزه ها مانند اهمیت حمل و نقل است چون به همه بخش ها خدمت می‌دهد. اقتصادهای پیشروی جهان متکی به دانش آی‌تی هستند. بحث اشتغالزایی هم اهمیت دارد و کشور نسبت به ظرفیت هایش فقیر شده است. بنابراین باید به بخش آی تی ورود پیدا کرد.
اتاق ایران باید از این حوزه، حمایت بیشتری کند به ویژه حمایت های مالی. ایجاد توازن مالی بین اتاق ها بسیار مهم است. چون درآمدهای اتاق مشهد نسبت به اتاق‌های دیگر کم است. باید این سرمایه گذاری متوازن در حوزه نرم افزاری در تمام اتاق‌های کشور انجام شود.
اشاره کردید که دوره چهارساله برای برنامه‌های طولانی مدت، زمان کمی است. در دبیری اتاق مشهد شاهد دبیری ۱۲ ساله توسط یک نفر بودیم، به نظر شما تصدی این دوره طولانی چه دستاوردهایی داشته است و سایر تیم اجرایی اتاق را چطور می بینید؟
اصل تصدی طولانی یک مسوولیت اشتباه نیست. بلکه به کیفیت، کمیت، عملکرد، نظارت پذیری و باور به کار جمعی آن شخص برمی‌گردد. بنظرم بدنه اجرایی اتاق مشهد در قیاس با سایر اتاق‌های کشور، کارنامه قابل قبول و خوبی داشته است. اتاق‌ها، رئیس محور هستند و این هم جزو مورادی که است بایستی در قانون تغییر کند. در اینجا هم پارادوکس داریم.
می‌گوییم کسی باید وارد هیات نمایندگان شود که فعال اقتصادی پویا و به روزی باشد. از سوی دیگر، همه مسوولیت را به پای رئیسی می گذاریم که به او حقوق هم نمی دهیم و انتظار حضور تمام وقت از او داریم. در حالیکه این مسوولیت‌ها باید به دبیر اتاق محول شود. ولی چون این مساله باب شده، روسای اتاق‌ها ترجیح می دهند که بر کلیات و جزئیات نظارت کنند.
این وضعیت در هر اتاقی فرق می کند و امیدوارم با تغییر قانون، این شرایط شفاف تر شود. نمی توان قضاوت کرد که ضعف در اتاق ناشی از کم کاری دبیر، سیاست رئیس یا ضعف نظارت هیات رئیسه بوده است، این ها در قوانین فعلی اتاق مشخص نیست. بزرگترین دستاورد تغییر قانون، شفاف سازی این موارد است و نمی‌توان در چنین وضعیتی قضاوت درستی داشت. در اتاق مشهد، همکاری خوبی بین رئیس و دبیر وجود داشت و توانستند با هم کار کنند، این بسیار ارزشمند است. چون اگر دبیر متناسب با نظر رئیس کار نکند، اختلاف ایجاد می شود و اختلاف برای مجموعه های مردم نهاد، سم است.
اگر سیاست ها و نظارت‌ها درست باشد، وقتی یک نفر دارد درست کار می کند، می‌تواند سی سال هم باشد.
امیدوارم در اصلاح و بازبینی قانون که تا چند ماه آینده تصویب می‌شود، این ابهامات و ضعف های اتاق رفع شود.
