دَم آلوده
مازوت، فقط متهم آلودگی هوا نیست
اصفهان رکورددار شهرهای آلوده کشور است. به‌طوری‌که وضعیت آلودگی هوای این شهر، نگران‌کننده و مساله‌ای قابل‌توجه است که عمق یک فاجعه را نمایان می‌کند.
واقعیت آنکه آلودگی هوا و شدت یافتن سالانه آن‌یکی از چالش‌های اساسی در همه کلان‌شهرهای کشور در این چند دهه اخیر بوده است. آلایندگی‌هایی که ناشی از انواع سوخت، وسایل نقلیه فرسوده و غیراستاندارد است و برای توجیه این معضل هم هر بار، یک عامل به‌عنوان متهم اصلی معرفی می‌شود از مازوت گرفته تا بنزین بدون کیفیت، خودروهای غیراستاندارد و فرسوده که هرکدام نقشی جداگانه در ایجاد این شرایط ایفا می‌کنند.
در این میان خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده، به‌خصوص وسایل حملونقل عمومی فرسوده در آلودگی هوا سهم زیادی را به خود اختصاص داده‌اند؛ و به همین دلیل بود که در اواسط دهه هشتاد، سازمان محیط‌زیست وقت، طرحی برای جایگزینی خودروهای فرسوده به اجرا گذاشت که درهمان مدت‌زمان کوتاه اجرا تعداد زیادی از این فرسوده‌ها تعویض اما به دلیل کمبود اعتبار، تداوم نیافت.
اکنون نیز به گفته مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان خروج خودروهای فرسوده امری شدنی است اگر که دولت و مجلس به میدان بیایند و شاهد کمک‌های دولتی و ورود بخش خصوصی باشیم. به اعتقاد این مسوول، اگر در قانون بودجه ۱۴۰۲ و در برنامه هفتم توسعه واقعاً مجلس اراده کند می‌تواند مساله خودروهای فرسوده را حل‌وفصل کند.
طبق مطالعاتی که دانشگاه‌های اصفهان انجام داد اگر بتوان خودروهای فرسوده را در اصفهان مدیریت و به‌تدریج از رده خارج کرد تا ۳۵ درصد بر کاهش ذرات pm۲.۵ هوا به‌ویژه در محدوده ترافیکی و تا شعاع ۵۰ کیلومتر شهر اصفهان مؤثر است.
اما مورد دیگر هم که از آن به‌عنوان عامل آلودگی هوا نام‌برده می‌شود و نسبت به دلایل دیگر کمتر به آن اشاره‌شده است فقدان استانداردهای لازم خودروهای تولید داخل است. علاوه بر این کیفیت بنزین نیز موضوع دیگری است که تأثیری اساسی در این زمینه دارد. هرچند در سال‌های اخیر، کیفیت بنزین بهبود مناسبی داشته است، اما به گفته کارشناسان هنوز منطبق با استانداردهای جهانی نیست.
با این اوصاف، در میان انواع آلاینده‌ها، تاثیرات حوزه حملونقل بر هوا، محسوس‌تر به نظر می‌آید.
گفتنی است این میزان از آلودگی در حالی شهرهای ایران را به تسخیر خود درآورده است که بنا به گفته کارشناسان محیط‌زیست به استناد قانون هوای پاک که در ۲۵ تیرماه سال ۹۶ تصویب شد، مقامات اجرایی و مراجع قضایی باید نسبت به احقاق حق مردم بر هوای پاک اقدام کنند و در این راستا وظیفۀ قانونی دارند، انجام ندادن وظیفه و کوتاهی در این مورد هم تخلف محسوب شده و قابل‌پیگیری است.
آلایندگی اصفهان از موتورسیکلت تا کامیون
بررسی‌ها و تحقیقات انجام‌گرفته چنین نشان می‌دهد آلاینده غالب در شهری مانند اصفهان، ناشی از ذرات معلق است.
به‌گونه‌ای که بالغ‌بر نیمی از آلودگی هوا در شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان ناشی از منابع ثابت، کارخانه‌های صنعتی و ساختمان‌های مسکونی است؛ حدود ۴۵ درصد از آلایندگی ذرات معلق در این محدوده مربوط به منابع متحرک و خودروها است. و از این میزان تعیین‌شده، نزدیک به ۷۵ درصد از آلودگی هوا در مرکز شهر و مناطق ۱۵ گانه شهر اصفهان به دلیل وسایل نقلیه به‌ویژه کامیون‌ها، کامیونت‌ها، مینی‌بوس‌ها و اتوبوس‌های فرسوده است. بر طبق آمار موجود از ۲۵ میلیون خودروی شماره‌گذاری شده در کشور ۶.۵ میلیون خودرو به سن فرسودگی رسیده و این عدد در شهر اصفهان حدود ۱۹۰ هزار خودرو است.
که به اعتقاد کارشناسان محیط‌زیست یک خودروی فرسوده می‌تواند تا هفت برابر یک خودروی نو آلودگی ایجاد کند و هرچه از عمر خودرو می‌گذرد تولید آلودگی به دلیل تکنولوژی و فرسودگی این وسایل افزایش می‌یابد.
حال زمانی که نوبت به خودروهای سنگین می‌رسد این آلاینده‌ها هم غلیظ‌تر و سنگین‌تر می‌شود.
در شهر اصفهان کامیون‌ها و کامیونت‌هایی که از سوخت دیزل استفاده می‌کنند آلایندگی بسیاری دارند؛ ۳۵ درصد از ذرات معلق در اصفهان مربوط به کامیون‌ها و کامیونت‌ها است.
پس‌ازآن اتوبوس‌ها چه در ناوگان حملونقل شهرداری و چه خارج از آن در مقام دوم آلایندگی در شهر اصفهان قرار دارند؛ که اتوبوس‌های غیر واحد به دلیل فرسودگی بیشتر، تأثیر بیشتری در این زمینه‌دارند.
بنا بر اعلام مسوولان این حوزه اتوبوس‌ها ۳۰ برابر بیشتر از یک سواری آلاینده تولید می‌کنند اما اگر از پالایه‌های مناسب در این وسایل حملونقل استفاده شود، می‌توان تا حدود زیادی از این آلایندگی کم کرد. تأثیر مینی‌بوس‌ها در آلودگی هوای اصفهان نیز ازجمله مواردی است که نباید از آن غافل بود چراکه اغلب، عمر زیادی داشته و ۷۵ درصد از آن‌ها با فرسودگی سبب تولید میزان آلودگی زیادی می‌شود.
همچنین موتورهای کاربراتوری تردد‌کننده در این شهر هم که فراوان هستند به‌عنوان آلوده‌کننده‌ترین وسیله حمل‌ونقلی نقش ۵ برابری نسبت به خودروها در آلودگی هوای شهردارند.
موضوعی که رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی استان اصفهان نیز با تأکید بر آن می‌گوید: اتوبوس‌های شهری، وانت‌بارها و خودروهای فرسوده از منابع آلاینده هستند که در شهر تردد می‌کنند. محمدی اظهار می‌کند: وسایل نقلیه قطعاً در آلودگی هوا مؤثرند و فارغ از منابع ثابت همچون صنایع و ساختمان‌های مسکونی، باید اتفاقاتی درزمینه حملونقل برای بهبود شرایط رخ دهد. چون خودروهای دارای عمر بالا علاوه بر مصرف بالای سوخت، نقش بسزایی در آلایندگی دارند. وی یادآور می‌شود: متأسفانه اخیراً مجلس شورای اسلامی ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو را به ضرر کلان‌شهرها اصلاح‌کرده است؛ زیرا مطابق قانون با ورود خودروهای نو شماره به چرخه ترافیک، خودروهای فرسوده باید اسقاط شوند اما با این اصلاح، الزامی در اسقاط شدن نیست.
به گفته این مسوول با توجه به مصوباتی که ابلاغ‌شده بود همکاران ما به‌صورت تشدید اقدامات کنترلی و برخورد با تخلفاتی که منجر به آلودگی هوا می‌شوند مثل خودروهای دودزا، خودروهای فاقد معاینه فنی و خودروهای سنگین آلاینده، موظف به برخورد جدی و قاطع هستند.
درمجموع از دیدگاه فعالان زیست‌محیطی توجه کلیدی بر سه موضوع سوخت استاندارد، خودروی استاندارد و خودروی فرسوده در کاهش بیش از ۷۶ درصد از سهم ذرات معلق در آلودگی هوای شهر اصفهان تأثیر قابل‌تأملی خواهد داشت.
در اندیشه راهکارهایی اجرایی
آلودگی هوا ازجمله چالش‌هایی است که باوجودآن تهدید سلامت مردم به دلیل آلاینده‌ها یک‌سوی ماجراست و عواقب ناخوشایند اقتصادی این معضل سوی دیگر است زیرا در زمان‌هایی که شاخص در حد بالایی قرار دارد دولت اقدام به تعطیلی ادارات و فعالیت‌های اقتصادی می‌کند و حتی برخی از صنایعی که دلیل اصلی آلودگی محسوب می‌شود را تعطیل یا نیمه تعطیل می‌کند که این اقدامات تأثیرات بسیار نامطلوبی بر چرخه اقتصادی می‌گذارد.
اما با مشخص شدن شاخص‌های آلایندگی و دلایل رشد این معضل می‌بایست از تدابیری هم برای مقابله با چنین چالشی استفاده کرد.
از تشویق مردم به استفاده از حملونقل عمومی، گرفته تا برخورد با خودروهای دودزا و فاقد معاینه فنی، تعطیلی یا کاهش فعالیت واحدهای آلاینده، صرفه‌جویی در مصرف گاز و ... که معمولاً هم در ایام آلودگی هوا این شرایط به وجود می‌آید.
بدون تردید، برای رهایی از چنین معضلی لازم است زیرساخت‌ها و اعتبارات لازم وجود داشته باشد تا قبل از فرارسیدن فصول سردی که این جریان را تشدید می‌کند منابع آلودگی، بررسی شود و دلایل آلاینده بودن آن‌ها رفع گردد.
دراین‌بین به اعتقاد عده‌ای مهم‌ترین و اولین راهکار برای کنترل آلودگی هوا در شهرها وسایل نقلیه عمومی به‌ویژه اتوبوس و مترو است؛ درحالی‌که سهم سفرهای ما با اتوبوس کمتر از ۱۰ درصد است و این میزان در اصفهان حتی از تهران با داشتن خطوط گسترده مترو هم کمتر است.
که برای حل چنین مساله‌ای باید حملونقل عمومی را توسعه داد، کیفیت خودروهای داخلی را افزایش دهیم و به سمت استفاده از بنزین یورو ۵ رفت. در این حال اگر اولویت اول برای شهر بیماری چون اصفهان، سلامت ساکنان آن و محیط‌زیست باشد باید قوانین هم به‌درستی مصوب و اجرا شود و برای بهره‌مندی از هوای پاک، راهکارها، برنامه‌ها و اجرای آن‌ها نیز به‌طور مداوم و پیوسته باشد.
