تاکنون خودروهای دیگنیتی، کارا، جک، کی‌ام‌سی، پژو ۲۰۷، هایما، شاهین، فیدلیتی، لاماری، تارا و کامیون کشنده از خودروهای عرضه‌شده در بورس کالا بودند که تمامی قراردادهای آنها به صورت سلف بوده و به فروش رسیده است.

در قرارداد سلف، کل مبلغ در زمان انجام معامله از سوی خریدار پرداخت می‌شود و فروشنده متعهد می‌شود در تاریخ مشخص و زمان معین کالا را به خریدار تحویل دهد. این نوع قرارداد نوعی ابزار تامین مالی برای فروشندگان به‌شمار می‌رود.

چرا خودرو به بورس کالا آمد؟

دلیل اصلی ورود خودرو به بورس کالا، تنظیم قیمت است. بازار خودرو ایران طی سال‌های اخیر به دلیل عوارض بالای گمرکی برای واردات و همچنین تحریم مواد اولیه و قطعات، آسیب‌پذیری زیادی در بخش کیفیت و قیمت داشت. در این معادله چندمجهولی اما دلالان و واسطه‌گران نیز توان بالایی برای تصاعد آسیب‌های وارده به خانوارها برای تامین خودرو داشتند. به همین منظور با توجه به عدم کارکرد منجر به نتیجه از سوی شورای رقابت در قیمت‌گذاری خودرو، فروش خودرو در بورس کالا به منظور کشف قیمت منصفانه، تخصیص به افرادی که خودرو به نام خود ندارند و همراه با شرایط کشف قیمت رقابتی، آغاز شد. نگاهی به روند قیمت معاملات خودرو در بورس کالا نشان می‌دهد که قیمت‌های کشف‌شده به مراتب از بازار آزاد پایین‌تر است و چنانچه عرضه‌ها از سوی تولیدکنندگان در بورس تداوم و افزایش یابد به دلیل قرارگیری خودروها در سازوکار عرضه و تقاضا و کشف واقعی قیمت‌ها، انتظار می‌رود شاهد روند تعادلی قیمت در بازار خودرو باشیم.

گفتنی است که ضمانت اجرایی بالای معاملات در بورس کالا به دلیل سازوکار‌های خاص این بازار، اعتماد خریداران را کسب می‌کند و این موضوع کمک خواهد کرد که تولیدکنندگان به‌موقع مبلغ معاملات را دریافت و خریداران نیز در موقع سررسید محصول خریداری‌شده خود را بدون دغدغه دریافت کنند؛ این موضوع مزیت معاملات کالاها در بستری قانونی و شفاف به نام بورس کالاست که در بازارهای غیررسمی و غیرشفاف وجود ندارد. در ثانی، زمانی که شفافیت در معاملات وجود داشته باشد، اخذ مالیات از معاملات خودرو نیز به آسانی صورت خواهد پذیرفت. همچنین خودرو به مصرف‌کننده واقعی می‌رسد و شاهد انباشت خودرو در پارکینگ‌های شرکت‌ها و دلالان نخواهیم بود. بخش تولید کشور نیز به دلیل حذف واسطه‌ها و کشف قیمت واقعی، در بستر زمان می‌تواند از زیاندهی خارج شود و به آستانه سوددهی برسد.

سازوکار کشف قیمت در بورس کالا

بهای خودرو در بورس کالا از طریق حراج باز و با توجه به سازوکار عرضه و تقاضا مشخص می‌شود. در ابتدای کار، یک قیمت پایه برای هر خودرو تعریف می‌شود. اگر شمار متقاضیان کمتر از ظرفیت عرضه باشد، خودرو با همان قیمت پایه به فروش می‌رسد. در غیر این صورت، رقابت از قیمت پایه آغاز می‌شود و مالکیت خودرو به خریداری تعلق می‌گیرد که بیشترین قیمت را پیشنهاد داده باشد.

به این ترتیب، مشتری با صلاحدید خود در رقابت شرکت کرده و خودرو مورد نظر را با قیمت پیشنهادی و معقولانه از نظر خود، خریداری می‌کند. این سازوکار بسیار مطلوب و رضایت‌بخش به نظر می‌رسد.

بورس کالا بازار خودرو را به تعادل رساند؟

در مدت بیش از شش ماه تجربه ورود خودرو به بورس کالا، فاصله تئوری تا واقعیت آنچه سیاستگذاران انتظار داشتند از عرضه خودرو در بورس کالا به دست بیاورند با آنچه به دست آمد، فاصله زیادی داشت. ریشه این ناکامی را می‌توانیم ابتدا به ساکن در حجم کوچک بازار خودرو بورس کالا نسبت به بازار سنتی خودرو در ایران جست‌وجو کنیم. طبعاً قطره‌ای در مقابل دریا نمی‌تواند در دمای دریا تاثیرگذار باشد. از سوی دیگر نیز باید توجه داشته باشیم که آیا ماموریت بورس‌ها، تامین عدالت اجتماعی برای خرید خودرو بوده یا استفاده از ابزارهای نوین مالی برای کشف قیمت منصفانه در فضای شفاف و شیشه‌ای؟

پرواضح است که اگر معاملات خودرو با ابزارهایی همچون معاملات آتی یا اختیار خرید و فروش همراه می‌شد، جذابیت بیشتری برای سرمایه‌گذاران داشت، اما اکنون که به هر کد ملی حقیقی، تنها یک خودرو تخصیص می‌یابد، چارچوب ورود منطقی سرمایه‌گذاران به این بخش از بازار سرمایه بسته شده و عملاً راه‌های غیرمنطقی همچون اجاره کد ملی، فروش‌های قولنامه‌ای و سایر مواردی را که در بازار سنتی پس از ثبت‌نام‌ها و قرعه‌کشی‌ها رخ می‌داد برای بورس کالا به پشت درهای تالار نقره‌ای بورس کالا می‌کشاند.

کنکاش در تاریخ موفقیت بورس کالا در تنظیم بازار

از حافظه تاریخی معامله‌گران قدیمی بازار سرمایه پاک نشده است که در بهار سال ۱۳۹۷ که قیمت طلا و دلار، یکباره سر به آسمان گذاشت، بازار آتی سکه طلا در بورس کالا که مامنی مطمئن برای معامله‌گران و سرمایه‌گذاران آتی به شمار می‌رفت، با دستور شبانه سیاستگذاران وقت، تعطیل شد. علت تعطیلی بازار آتی سکه در آن زمان، خط‌دهی بازار آتی به بازار فیزیکی خارج از بورس کالا، بیان می‌شد. در حالی که مقایسه حجم بازار آتی سکه در بورس کالا با آنچه در کف خیابان و پاساژ افشار در حال معامله بود، کمتر از ۱ به ۱۰ بود و در آن زمان، کارشناسان زیادی نسبت به اشتباه بودن این تصمیم، هشدار دادند. اکنون نیز تنظیم بازار خودرو که البته تنها در مورد خودرو صفر کارکرد دارد و فقط به کد ملی بدون سند خودرو اعطا می‌شود و حتی ابزارهای مالی خرید و فروش را ندارد، به دوش بورس کالا افتاده است.

با احتساب تمامی کم‌وکاست‌هایی که معاملات خودرو در بورس کالا دارد، با این حال شاید بتواند به عدالت اجتماعی برای خرید خودرو کمک کند. البته پذیرش این موضوع، با این پیش‌فرض امکان‌پذیر است که مانند آنچه اکنون در جامعه و بازار به غلط جا افتاده، خودرو را کالای سرمایه‌ای در نظر بگیریم. اما اگر بخواهیم به درستی خودرو را وسیله مصرفی برای خانوارها در نظر بگیریم، متوجه می‌شویم که بر اساس ماموریت و اهداف بورس کالا، اصلاً جای کالای مصرفی در این بازار نیست.