نقش‌جهان؛ میدان گاه چوگان ایران
میدان نقش‌جهان مهد چوگان ایران
اسناد تاریخی چنین نشان داده‌اند که اغلب پادشاهان ایرانی چوگان‌باز بوده‌اند و هرکدام به‌نوعی در این بازی تبحری ویژه داشته‌اند. حتی روایت‌شده است که در عصر صفوی که دوران طلایی چوگان‌بازی ایرانیان بوده ، میدان نقش‌جهان اصفهان برای چوگان‌بازی بنا شد. اگرچه در برخی از منابع آمده است که این میدان از زمان تیموریان برای انجام بازی چوگان مورداستفاده قرار می‌گرفته و در زمان صفویان بازسازی‌شده است اما به‌هرحال اوج بازی چوگان در ایران پس از اسلام مربوط به دوره صفویه بوده و در میدان نقش‌جهان انجام می‌گرفته است.
حال‌آنکه میدان تاریخی نقش‌جهان، از آن میدان‌هایی است که با قدمت فراوان توانسته است عهده‌دار انتقال بسیاری از نمادهای تاریخ گذشتگان این دیار باشد. میدانی است پر از جاذبه‌های معماری و تاریخی ارزشمند که کلیه مراسم تشریفات دولتی و همچنین سرگرمی‌ها بازی‌هایی چون آتش‌بازی، مسابقات سوارکاری، چوگان، تیراندازی، شاطر دوانی و یا جشن‌ها و اعیاد ملی مذهبی نیز در این میدان به وقوع می‌پیوسته است. مستطیلی است سبزرنگ در قلب تاریخی اصفهان که قدرترین چوگان‌بازان قدیم در آن به رقابت می‌پرداختند. با رفتن به این میدان هنوز هم دروازه‌های سنگی چوگان را می‌توان دید. این دروازه‌ها که از قدیمی‌ترین دروازه‌های چوگان دنیا هستند به‌خوبی نشان‌دهنده پیشینه ورزشی این میدان و برگزاری بازی‌های مهیج در آن هستند. قابل‌توجه است که طراحی این میدان به‌گونه‌ای بوده که تأثیر زیادی بر چگونگی بازی چوگان داشته و بعدها برای ساخت زمین‌های چوگان معروف زیادی تا حدودی از روی این میدان الگوبرداری شد. با این اوصاف این شهر و این میدان، مهد چوگان ایران و دنیا شناخته شد. سازمان میراث اصفهان نیز با آگاه بودن از همین موضوع تلاش کرد تا بازی چوگان را به نام ایران به ثبت جهانی برساند و خوشبختانه موفق هم شد و حالا می توان گفت اولین ورزش توپی و تیمی جهان بعد از گذشت چند هزار سال از عمرش، در ایران رو به احیا است.
زایش چوگان در ایران‌زمین
چوگان ورزش پرخرجی است که دارای ۴ رکن اصلی اسب، گوی یا توپ، چوب‌دست و سواراست. مرحوم آذرتاش آذرنوش استاد دانشگاه و نویسنده کتاب تاریخ چوگان در مورد احیای این بازی باستانی و قدمت آن در ایران گفته بود نام چوگان از نام چوبی که در آن استفاده می‌شود برگرفته‌شده است، چوگان یعنی چوب، در قدیم به چوب یا عصای بلند سرکجی که با آن گوی را می‌زدند چوگان گفته می‌شد و این نام به خود این بازی هم اطلاق شده است.
خوشبختانه از دیرباز هزاران سند مهم تاریخی از بازی چوگان مربوط به دوره‌های مختلف ایران به‌جامانده است. از دوران اسطوره‌ای ایران چندین روایت وجود دارد که نشان‌دهنده قدمت بازی چوگان است.
از آن دوران که خارج شویم به عصر تاریخی می‌رسیم و مهم‌ترین اسناد موجود از این بازی در ایران مربوط به میانه قرن سوم میلادی می‌شود. از دوره هخامنشی و اشکانی سندی معتبر از چوگان‌بازی وجود ندارد مگر آخرین پادشاهان اشکانی که این بازی را انجام می‌دادند؛ و برای آنکه ارزش یک جوان تازه‌کار مشخص شود و مردم و پادشاه او را بشناسند از چوگان استفاده می‌شد. بعدازاین دوران کهن، به قرن‌های چهار و پنج میلادی می‌رسیم که بازی همچنان بین بزرگان و شاهزادگان ساسانی رواج کامل داشت و سپس دوران اسلامی فرامی‌رسد که مدارک بسیار معتبری از این بازی وجود دارد. در بین پادشاهان ایران اسلامی هم بسیار، این بازی طرفدار داشت؛ اما عصر شکوفایی چوگان‌بازی ایران‌زمین در عصر صفویان بوده است.
چوگان در آن زمان به شکل یک سرگرمی شاهانه، هنری و فرهنگی پدیدار می‌شود. به عبارتی واضح، چوگان در دوران صفویه سیر صعودی خود را به تکامل رساند و در میدان نقش‌جهان و در حضور سران مملکت و مهمانان خارجی برگزار می‌شد. شاه‌عباس پس از ورود به اصفهان با بازسازی میدان نقش‌جهان اصفهان آن را به محلی اختصاصی برای چوگان‌بازی تبدیل می‌کند. پس‌ازآن به دوره قاجار می‌رسیم اما روایتی از چوگان‌بازی قاجاری‌ها وجود ندارد اگر هم‌بازی انجام می‌گرفته در بین درباریان نبوده و قبایل مختلف به‌طور جداگانه بازی می‌کرده‌اند. تا این سال‌های اخیر که دوباره تلاش‌هایی ارزشمند برای احیای بازی چوگان انجام‌شده است. به‌خصوص در چند سال گذشته که در میدان نقش‌جهان به‌طور نمادین اجرا می‌شد.
نویسنده کتاب تاریخ چوگان معتقد بود ازآنجاکه چوگان در ایران به وجود آمد توجه به آن بسیار مهم است. این در حالی است که بسیار مدعی زایش چوگان در کشور خود هستند ولی هیچ‌کدام از این ادعاها سندیتی نداشته و به جرات می‌توان گفت چوگان در ایران زائیده، پرورش و گسترش‌یافته است و برای اثبات این ادعا روایات و اسناد بسیاری هم موجود است.
نقش چوگان در جذب گردشگران ورزشی
باوجود تمام شواهد و قرائن نسبت به اینکه اصفهان پایتخت ورزش چوگان است تقریباً اوایل امسال بود که خبری مبنی بر معرفی قزوین به‌عنوان پایتخت و همچنین آزمونه توسعه ورزش ملی چوگان منتشر شد این‌چنین که این ورزش از زمان سلطنت شاه‌عباس صفوی در قزوین به وجود آمده و بعد از انتقال پایتختی به اصفهان در این شهر دنبال شده و ازاین‌رو قزوین پایتخت ورزش ملی چوگان می‌شود.
اما رئیس فدراسیون چوگان ایران این خبر را تکذیب کرد و با تأکید بر سابقه ۳ هزارساله این ورزش کهن گفت: پایتخت چوگان در ایران به دلیل قدمت تاریخی و وجود میدان نقش‌جهان به‌عنوان یک میدان منطبق با استانداردهای جهانی، اصفهان است و فدراسیون برنامه‌ای برای انتخاب پایتخت جدید ندارد.
ابراهیم نوزایی توضیح داد: چوگان نقطه شروعی داشته و بیش از ۴۰۰ سال پیش در قزوین توسط شاه‌عباس صفوی در میدان عباسی بازی می‌شده و هم‌اکنون میدان و زمین‌بازی موجود است. بعد از قزوین این ورزش به اصفهان منتقل و میدان نقش‌جهان به همین دلیل ساخته می‌شود، اما اینکه با چنین قدمتی بگوییم قزوین پایتخت چوگان شده است، صحت ندارد.
وی خاطرنشان کرد: پایتخت چوگان با توجه به وجود میدان نقش‌جهان، استاندارد بودن آن، پابرجا بودن دروازه‌های سنگی و ثبت جهانی در یونسکو، اصفهان است و برنامه‌ای برای تغییر و تعیین پایتخت جدید نداریم.
رئیس فدراسیون چوگان با اشاره بر ارزآوری و توسعه گردشگری مبتنی بر چوگان اظهار‌کرد: بازی نمادین در میدان نقش‌جهان که در سال‌های اخیر شاهد آن بودیم باید با جدیت دنبال و پیگیری شود.
اما بحث قابل‌تأمل در ارتباط با بازی چوگان، گذشته از اثبات تعلق تاریخی آن به اصفهان، تأثیر چنین ورزش باستانی برجذب گردشگر است. شاید یکی از جاذبه‌های توریستی اصفهان برای علاقه‌مندان در سراسر دنیا دیدن میدانی است که بازی چوگان آن در زمان صفویه آوازه‌ای فراوان داشت. توصیف مفصل این میدان و بازی چوگان آن در کتاب بسیاری از جهانگردان اروپایی که درزمان صفویه از اصفهان دیدن کرده‌اند نوشته‌شده است و این علاقه‌مندان با توجه به همان توصیفات متمایل به دیدن از میدان بوده و هستند.
و اکنون با توجه به شرایط اقتصاد کشور، خشکی زاینده‌رود و رکود صنعت گردشگری لازم است از چنین قابلیت‌هایی که تحت عنوان گردشگری ورزشی از آن تعبیر می‌شود بهره‌مند شد.
چه‌بسا چوگان از ورزش‌هایی است که نقش پررنگی را در توسعه این شاخه از گردشگری می‌تواند ایفا کند به‌ویژه زمانی که گردشگران آگاه باشند قدیمی‌ترین و استانداردترین میدان چوگان جهان در اصفهان واقع است و بازی‌های نمادین و رقابتی آن نیز در حال انجام است استقبال آن‌ها برای دیدار از این رویداد تاریخی بیشتر و بیشتر می‌شود. می‌توان برای استفاده از این ظرفیت زمان‌بندی ویژه‌ای را به برگزاری بازی چوگان در میدان نقش‌جهان اختصاص داد و آژانس‌های گردشگری نیز بااطلاع از این زمان‌بندی در راستای جذب گردشگران داخلی و خارجی فعالیت داشته باشند.
