تداوم کشت قراردادی با حمایت دولت
کشت قراردادی چه نتایجی برای کشاورزی به همراه دارد؟
بعد از تجربه نسبتاً موفقی که در سال‌های اخیر در حوزه کشت قراردادی چغندر حاصل شده، چند سالی است موضوع کشت قراردادی دانه‌های روغنی از جایگاه مناسبی نزد دست‌اندرکاران صنعت روغن برخوردار شده است و دولت نیز همواره تلاش کرده با برنامه‌ریزی و تغییر در الگوی کشت، کشاورزان را به سمت کشت دانه‌های روغنی هدایت کند، اما هنوز زیرساخت‌های لازم برای آن مهیا نشده و شاهد مشکلاتی در این راه هستیم. آغاز به کار این واحد از سال 1396 و با هدف استفاده از ظرفیت خالی کارخانه‌های روغن‌کشی و با جایگزینی واردات دانه‌های روغنی کلزا، صورت گرفته و برای اولین‌بار در کشور به جای بخشی از روغن خام مورد نیاز شرکت صورت پذیرفت. با این اقدام، قیمت تمام‌شده روغن خام برای این شرکت مناسب‌تر بوده و بخش قابل توجهی از ظرفیت خالی کارخانه‌های روغن‌کشی به کار گرفته شد و در نتیجه تصمیم بر این شد با خرید به قیمت تضمینی از دانه‌های روغنی کلزای داخلی نیز استفاده شود که این روند تا به امروز با سنگین‌تر شدن وزنه خرید از کشاورزان داخلی به دلیل تحریم‌های ظالمانه همچنان ادامه دارد.
اثر برنامه‌های تشویقی
کشاورزان ایرانی از قدیم‌الایام به صورت سنتی دانه کلزا را با نام محلی منداب کاشت و برداشت می‌کردند. از سال 1395 وزارت جهاد کشاورزی با ارائه طرح مدیریت واردات دانه‌های روغنی و حمایت از تولید داخلی دانه کلزا، با ارائه برنامه‌های تشویقی و آموزشی با هدف افزایش سطح زیر کشت دانه روغنی کلزا در کشور، روند کشت دانه کلزا را به سمت صنعتی شدن پیش برد. دولت به تولیدکنندگان صنعت روغن نباتی پیشنهاد کرد که دانه‌های روغنی را به قیمت خرید تضمینی از کشاورزان خریداری کرده و از تخفیف‌های گمرکی بهره‌مند شوند، که در این میان شرکت صنعت غذایی کورش با هدف حمایت از تولید داخلی در سال 1397 بیشترین مقدار دانه کلزا را در مقایسه با سایر فعالان در صنعت روغن از کشاورزان خریداری کرد، در سال‌های بعد نیز با جمع‌آوری دانه‌های روغنی کلزا از اقصی نقاط کشور، بخشی از نیاز روغن خام خود را تامین و با فروش کنجاله کلزا به عنوان محصول جانبی روغن‌کشی به تدریج وارد بازار نهاده‌های دامی کشور نیز شد.
کشت قراردادی روشی به سمت توسعه کشاورزی
از آنجا که دولت سیزدهم از سال گذشته، تصمیم گرفت تولیدکنندگان صنعت روغن نباتی تحت نظارت وزارت جهاد کشاورزی با کشاورزان وارد عقد کشت قراردادی شوند، شرکت صنعت غذایی کورش نیز بر آن شد در این طرح ملی ورود کند. فرآیند کشت قراردادی به‌طور خلاصه بدین شکل است که میان تولیدکننده و کشاورز، قراردادی با مضمون تضمین حمایت مالی و مشاوره‌ای (نهاده و دانش) صنعتگر از کشاورز به شرط خرید قطعی محصول منعقد شود؛ از این‌رو هم کشاورز از بابت فروش محصول، اطمینان خاطر پیدا می‌کند و هم صنعت بابت تامین نیاز مواد اولیه خود نگران نخواهد بود؛ این در حالی است که صنعت برای بهره‌برداری بیشتر از زمین‌های کشاورزی، مشاوره‌های تخصصی و نهاده‌های مورد نیاز را در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد و به این ترتیب بهره‌وری در واحد سطح نیز افزایش می‌یابد. این روش در کشورهای توسعه‌یافته دنیا مورد بهره‌برداری قرار گرفته و الگویی موفق محسوب می‌شود. شرکت صنعت غذایی کورش نیز که اساس پایه‌گذاری برندهای اویلا و فامیلای خود را با شعار تبلیغاتی از مزرعه تا سفره بنیان نهاده است، از این طرح استقبال و به آن ورود کرد و در سال زراعی 1400 با عقد قرارداد با حدود 300 کشاورز استان گلستان چهار هزار تن دانه کلزا را جمع‌آوری و به‌صورت نقد خریداری کرد.
مشکلات موجود در مسیر
اعلام دیرهنگام نرخ خرید تضمینی دانه کلزا در ابتدای فصل سال گذشته و سپس افزایش نرخ خرید در پایان فصل از سوی دولت، باعث از دست رفتن فرصت تامین نهاده برای کشاورزان طرف قرارداد در زمان کاشت و به‌تبع آن زیان تحمیل‌شده در مقابل تعهد خرید از کشاورزان برای ما شده است. مشکلاتی نیز در هنگام برداشت محصول در استان وجود داشت، اما در نهایت با تحمیل هزینه‌های مازاد به شرکت و البته با حمایت معاون محترم وزیر جهاد کشاورزی جناب آقای مهندس مهاجر توانستیم دانه‌های خریداری‌شده را جمع‌آوری و وجه آن را به کشاورزان نقداً پرداخت کنیم. پس از تجربه موفق سال گذشته و کسب اعتبار در میان کشاورزان منطقه، بر آن شدیم در سال آینده نیز در صورت توجیه‌پذیر بودن طرح و همخوانی قیمت استحصالات با قیمت اعلامی خرید تضمینی دانه کلزا، سرمایه‌گذاری را تا دو برابر سطح زیر کشت سال گذشته، افزایش دهیم.
امید است در سال جاری قیمت خرید تضمینی اعلام‌شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی با مطالعه و رصد بازار تعیین‌شده از لحاظ اقتصادی برای صاحبان صنعت توجیه‌پذیر باشد. یکی از چالش‌های موجود در حوزه کشاورزی کشور که ریشه در گذشته دارد مساله خرده‌مالکی است. انتظار می‌رود روش‌های استفاده بهینه از اراضی از طریق طرح کشت قراردادی تسهیل شود. اینکه صنعت، کشاورزان خرده‌پا را تحت حمایت خود قرار دهد و در قالب قرارداد کشت متمرکز، برنامه‌ریزی جامعی داشته باشد، می‌تواند این مساله را تا حدی ترمیم کند؛ در کشورهای توسعه‌یافته مانند کانادا، این مهم از طریق کشت قراردادی و تعاونی‌های متمرکز در حال مدیریت است.
چالش‌های زیرساختی برداشته شود
شرکت صنعت غذایی کورش، از سال 1387 وارد حوزه تولید روغن‌های خوراکی شده و دارای تجارب موفقی در زمینه‌های تولید، مارکتینگ و برندسازی است، اما در زمینه ورود به صنعت کشاورزی، این شرکت بسیار نوپا و در حال بررسی و ارزیابی است که به‌طور قطع، حمایت دولت و تصمیم‌گیری‌های بهنگام وزارتخانه‌های سیاستگذار، امکان سرمایه‌گذاری و حضور پایدار در این مسیر را برای ما فراهم خواهد کرد.
