سیاست ورزی در ایران
عصر صفوی/ کالین می‌چل
در این میان شناخت از نقش دبیرخانۀ صفوی و دیوان انشا یا دارالانشا به فهم ما از خودآگاهی جمعیِ نخبگان در ایران سدۀ شانزدهم یاری خواهد داد، چراکه اسناد مکاتبات دیپلماتیک دربار صفوی شاخص مهمی در مورد این مقولۀ تغییر مشروعیت‌ها در سدۀ شانزدهم است، آن‌هم وقتی چنین قالب گفتمانی (عرفانی، منجی‌گرایانه، روحانی‌سالارانه، شاهانه، شاهنشاهی) در زمان نسبتاً کوتاهی یکی پس از دیگری اتخاذ و تعویض می‌شوند؛ اما همواره یک اصل مرکزیت داشت: شاهان صفوی باید خود را متولی مذهب شیعه و نمایندۀ تام‌الاختیار اهل‌بیت می‌نمایاندند.
بخشی از کتاب
در آغاز قرن یازدهم هجری/ هفدهم میلادی اعضای دارالانشای شاه‌عباس اول کوشیدند تا تصویری از دودمان صفوی ارائه دهند که با مملکت ایران منطبق باشد. درواقع می‌توان چنین بیان کرد که برای اولین بار پس از چند سده متوالی، سرزمین ایران، در حکم ظرف مکانی یک دودمان سیاسی قرار گرفت. یک قرن پس از تشکیل سلسله صفوی، دبیرخانه صفوی به خودآگاهی جدید تاریخی و جغرافیایی رسید که بتواند این رسالت مهم را برای سلسله صفوی به تصویر بکشد. دبیران صفوی در کنار دربار و دولت صفوی مصمم بودند ایران را شاهنشاهی متمرکزی به جهان خارج نشان دهند. مثلاً نامه‌های شاه‌عباس به عبدالله خان و عبدالمؤمن خان گاهی روابط صفویان با ازبکان را در چارچوب مشهور ایرانی ـ تورانی که شاهنامه و آثار حماسی دیگر پدید آورده بودند جای می‌دهد.
در اوایل قرن یازدهم هجری، لحن شیعی‌مذهب در نامه‌های صفوی قرن دهم هجری جای خود را به گرایش‌های فلسفی داد. فیلسوفان و متکلّمان بزرگی همچون شیخ بهایی، میرداماد و ملاصدرا اصفهان را به کانون تتبع دینی و فلسفی تبدیل کردند. درحالی‌که هنوز فقهای اصولی نقش مهمی در اجرای شریعت اسلامی در سرتاسر کشور داشتند، دیگر آن اقتداری را که در حکومت شاه‌طهماسب به دست آورده بودند، نداشتند. در هیچ دوره پیشین تاریخ صفویه، دبیرخانه را این‌چنین پرکار و پربار نمی‌بینیم و نامه‌های این ده‌ساله نیز بسیار کم‌تر از تولیدات سال‌های ۱۰۰۷ تا ۱۰۳۹ هجری است. در دورانی که اهتمامش بر ایجاد دولت متمرکز منسجم بود، این نامه‌های گزارشی خواه برای دربار صفوی و خواه برای جهان خارج، مسوول کار مهم اثبات اولویت زمانی و مکانی صفویه در ایران و دفاع بلاغی از این ادعا در برابر دودمان‌های رقیب بودند. کتاب سیاست ورزی در ایران عصر صفوی، نوشته کالین می‌چل با ترجمه حسن افشار توسط نشرفرهنگ جاوید منتشر شده است.
