مرگ تدریجی کسبوکارهای مجازی
سردرگمی کسبوکارهای فضای مجازی
ماده ۳۳ منشور حقوق شهروندی چنین می‌گوید که شهروندان حق برخورداری آزادانه و بدون تبعیض از امکان دسترسی و برقراری ارتباط و کسب اطلاعات و دانش در فضای مجازی را دارند. عبارتی که گویای احترام به تنوع فرهنگی، زبانی، سنت‌ها و باورهای مذهبی و مراعات موازین اخلاقی در فضای مجازی است.
اما درحالی‌که چنین ماده ای محدودیت‌هایی مانند فیلترینگ، پارازیت، کاهش سرعت یا قطعی شبکه بدون مستند قانونی را صراحتا ممنوع اعلام می‌کند در هفته‌های اخیر براساس تصمیم صریح شورای عالی امنیت، محدودیت‌هایی وضع‌شده که بر فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی به خصوص اینستاگرام و واتساپ تأکید شده است. این پلتفرم ها نه فقط باعث سرگرمی، آموزش و گسترده کردن ارتباطات بوده بلکه کسبوکارهای فراوانی به آن‌ها وابسته اند که با فیلتر شدن ضربه‌ای سنگین بر این فعالان وارد آمده است.
این ماجرا دقیقا از چهارشنبه اول مهرماه آغاز شد زمانی که وزیر ارتباطات برای اولین بار خبر قطعی‌های مقطعی و محدودیت‌های امنیتی اینترنت را اعلام کرد. چند روز بعد احمد وحیدی وزیر کشور با حضور در گفت‌وگوی ویژه خبری بیان کرد این محدودیت‌ها تا زمانی که شرایط عادی شود، ادامه خواهند داشت. واین اظهارات در حالی بیان می‌شد و اکنون هم شاهد استمرار آن هستیم که سید ابراهیم رئیسی در وعده‌های انتخاباتی خود تأکید کرده بود به دلیل گره خوردن معیشت مردم با کسب‌وکار در اینستاگرام و حتی بازی‌های کامپیوتری اجازه نمی‌دهد محدودیتی برای این بسترهای درآمدزایی ایجاد شود.
حالا در شرایطی که میلیون‌ها کسب‌وکار اینترنتی در انتظار رفع محدودیت‌ها هستند، اظهارات متناقض مسوولان درباره ادامه یا رفع فیلترینگ اینستاگرام و پلتفرم ها، به سردرگمی مخاطبانی انجامیده که فضای مجازی برای آن‌ها اهمیت فراوانی دارد. مساله ای که شاید برای عده‌ای از چندان اهمیتی برخوردار نباشد اما موجب نگرانی صاحبان کسب‌وکارهایی شده است که از طریق این پلتفرم ها معیشت خود را می‌گذراندند.
در این برهه، بسیاری از فعالان و کاربران فضای مجازی در این انتظارند تا مشخص شود محدودیت اینترنت و فیلترینگ تا چه زمان ادامه‌دار خواهد بود؟ و آیا این تصمیم دائمی است یا بنا بر گفته مسوولان، با آرام شدن شرایط، فیلترینگ رفع می‌شود؟
اینستاگرام جایگاهی بزرگ را تسخیر کرده است
بنا به گفته مدیر کل صنعت، معدن و تجارت اصفهان، این استان رُتبه دوم کشور را پس از تهران در کسب‌وکار مجازی و بازاریابی شبکه‌ای، به خود اختصاص داده است.
به گفته کمیلی تاکنون ۳۳۶ پروانه کسب‌وکار مجازی در استان اصفهان صادرشده اما نمادهای اعتماد الکترونیک هفت برابر پروانه‌های صادرشده است. گفتنی است که این آمار ارائه‌شده مرتبط با کسبوکارهای مجوز داری است که در اصفهان از طریق اینترنت فعالیت می‌کنند.
و در سوی دیگر هم افرادی قرار دارند که بنا بر هر دلیلی، بدون دریافت مجوز، شبکه‌های اجتماعی را به عنوان محلی برای کسب درآمد انتخاب کرده اند که در اصفهان از این نوع فعالان بسیار فراوان است.
در طول این سال ها با توجه به جمعیت زیاد وجوان این استان و بالا بودن آمار بیکاری درآن، بسیاری از افراد، با روی آوردن به شبکه‌هایی مانند اینستاگرام فعالیت‌هایی را انجام می‌دادند. اما پرسشی که وجود دارد آنکه با فیلتر شدن این شبکه‌ها و در کل محدودیت‌های استفاده از اینترنت، صاحبان چنین کسب‌وکارهایی که حتما تعدادشان در استان های پر جمعیت مانند اصفهان زیاد است اکنون چه می‌کنند؟
آیا اینگونه تصمیمات موجب افزایش موج بیکاران نمی شود؟
چه‌بسا انتشار آمارهای متعدد از خسارات و آسیب‌های ناشی از فیلترینگ بر اقتصاد کشور از مواردی است که نشان دهنده حجم بزرگی از اقتصاد اینترنتی درکشور است. آماری که مشخص‌کننده ارتباط عمیق و زیاد بسیاری از کسب‌وکارها با شبکه‌های اجتماعی است. دبیر اتحادیه کسبوکارهای فضای مجازی اما به‌تازگی آمار عجیبی را اعلام کرده و گفته است: معیشت ۱۰ میلیون نفر اکنون وابسته به فضای مجازی است.
سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران در نظرسنجی که روز گذشته هم اطلاعاتش را منتشر کرده از شرکت‌های عضو این سازمان درباره تاثیر محدودیت‌های اینترنتی پرسیده است. در این پرسش‌نامه ۵۳ درصد مشاغل اعلام کردند روزانه ۵۰ میلیون تومان ضرر خواهند کرد. ۲۱ درصد هم ضرر ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومانی و حدود ۱۸ درصد خسارت بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومانی را گزارش کرده‌اند. نزدیک به ۸ درصد مشاغل نیز روزانه بیش از ۵۰۰ میلیون تومان خسارت می‌بینند.
و در این میان، پلتفرم اینستاگرام جایگاهی بزرگ‌تر را تسخیر کرده است به طوری که سه ونیم میلیون اشتغال مرتبط به اینستاگرام در فیلترینگ‌های اخیر با چالش روبرو شده است.
گزارش سازمان ملی اقتصاد دیجیتال نشان می‌دهد حجم این اقتصاد ازنظر بزرگی به بالاترین سطح خود در سال‌های اخیر رسیده است. شبکه‌های اجتماعی و در رأس آن‌ها اینستاگرام تا ۸۰ درصد در این بازار نفوذ داشتند.
آماری که هشدار می‌دهد با طولانی شدن اعمال محدودیت‌های اینترنتی تعدادی زیاد از مردم و فعالان فضای مجازی با زیان اقتصادی مواجه می‌شوند؛ بنابراین نباید بدون در نظر گرفتن این واقعیت که درآمد و شاید تأمین معیشت خانوارهای زیادی وابسته به فضای مجازی و پیام‌رسان‌ها است برای قطع و یا محدودیت آن تصمیم‌گیری کرد با توجه به این موضوع که پیام‌رسان‌های داخلی هم نتوانسته‌اند جایگزین مناسبی برای پلتفرم‌های خارجی باشند.
واکنش‌های نمایندگان مجلس نسبت به فیلترینگ
محدودیت‌های فضای مجازی از موضوعاتی است که علاوه بر ایجاد انتقادات فراوان از سوی کاربران، موجب واکنش‌هایی هم از جانب نمایندگان مجلس شده است. برخی از آن‌ها هم با رد اظهارات وزیر ارتباطات درباره احتمال فیلترینگ دائمی اینستاگرام و واتساپ عنوان می‌کنند نمی‌توان شبکه‌های اجتماعی را برای همیشه فیلتر کرد درحالی‌که هنوز زیرساخت‌های جایگزین مناسبی برای آن وجود ندارد.
علی حدادی، عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها در مجلس دراین‌باره می‌گوید: «ما با فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی و به دنبال آن محدود کردن کسبوکارهای فضای مجازی مخالف هستیم و ابهامات طرح در فرایند بررسی مرتفع خواهد شد».
قاسم ساعدی، نماینده دشت آزادگان که از موافقان پیشین طرح صیانت بود نیز اظهار می‌کند: «طبق اطلاعات من قرار بر فیلترینگ دائمی فضای مجازی نیست، بلکه منظور و برنامه دولت مدیریت فضای مجازی است».
وی بیان می‌کند: «من با فیلترینگ مخالفم اما حامی مدیریت فضای مجازی هستم. با توجه به این صحبت‌ها یک ماه است که دسترسی مردم به اینترنت و پلتفرم‌هایی ازجمله اینستاگرام و واتساپ قطع‌شده که البته اقتضای زمانی است و این بحث را موقتی می‌دانم و از ضروریات این شرایط است. همه باید بپذیریم با این شرایط می‌توان در این بحران پیش‌آمده فضا را مدیریت کرد».
همچنین لطف‌الله سیاهکلی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس بابیان اینکه «نباید مردم با فیلترینگ فضای مجازی خسارت ببینند» می‌گوید: «درباره فیلتر دائمی نظری ندارم چون باید درباره جایگزین‌ها فکر کنیم و درباره شرایط مردم و کسبوکارهای مجازی فکر کنیم اما باید اهمیت‌ها را بررسی کرد که کدام اهمیت بالاتری دارد. امنیت همه کسب‌وکارها یا امنیت برخی کسب‌وکارها نباید به خطر بیفتد».
غلامرضا نوری‌قزلجه، نیز نماینده مخالف فیلترینگ در مجلس در این باره می‌گوید: «پلتفرم اینستاگرام نه‌تنها فضایی برای سرگرمی و تفریح مردم است بلکه فضایی برای کسب درآمد و کسبوکارهای اینترنتی و مجازی است؛ بنابراین دولت تا پیش از اینکه بتواند پلتفرم جایگزینی که اعتبار و کارایی اینستاگرام را داشته باشد معرفی کند، چطور می‌خواهد آن را قطع کند؟ قطع و فیلترینگ آن یعنی قطع کسب‌وکارها و تعطیلی ارتباطات. وقتی چنین ظرفیتی را ندارند و نمی‌توانند جایگزین کنند، چطور می‌توانند آن را قطع نگه‌دارند؟».
فعالان، ماهیت محل فروش خود را تغییر دهند
و حالا با توجه به محبوبیت و پیشی گرفتن اینستاگرام از هر شبکه رسانه اجتماعی دیگر، سؤال آن است در صورت فیلترینگ دائمی چنین پلتفرمی چه باید انجام داد؟
یک مطالعه نشان داده است که کاربران اینستاگرام در مقایسه با فیس بوک پنجاه‌وهشت برابر بیشتر احتمال دارد یک عکس را کامنت بگذارند، لایک کنند یا به اشتراک بگذارند. این سطح نهایی تعامل مصرف‌کننده است. هرچه محتوای شما بیشتر به اشتراک گذاشته شود و نظرات بیشتری دریافت کنید، برای کسب‌وکار شما بهتر است. یکی دیگر از مزایای بزرگ اینستاگرام این است که کاربران به‌سادگی این شبکه اجتماعی را دوست دارند و ساعت‌ها در آن گشت‌وگذار می‌کنند.
اما درحال حاضر این شبکه اجتماعی پر مخاطب، دستخوش فیلترینگ شده است. با فیلتر اینستاگرام بخش زیادی از مشاغلی که در این بستر به فعالیت مشغول بودند دچار ضرر و زیان‌های هنگفتی شدند. جامعه ما قبلاً هم طعم چنین تجربه تلخی را چشیده بود. قبل از پررنگ شدن فعالیت‌ها در اینستاگرام، تلگرام به عنوان پلتفرم محبوب کسبوکارهای مجازی شناخته‌شده بود اما با فیلتر شدن آن تعداد زیادی از مشاغلی که در آن فعالیت می‌کردند به اینستاگرام مهاجرت کردند.
با این اوصاف اکنون با شرایط پیش‌آمده برای این شبکه پرمخاطب، چه کنیم؟ آیا شبکه‌ای جایگزین وجود دارد؟
آیا راهکاری وجود دارد که هر بار با ایجاد اتفاقی صاحبان این کسب‌وکارها دچار خسارت‌های ناشی از محدودیت نشوند؟
رضا حاجی احمدی کارشناس فضای مجازی و نایب‌رئیس شرکت آریانا گستر در گفتگو با روزنامه دنیای اقتصاد بیان می‌کند: اینستا گرام از پلتفرم هایی است که به‌طورمعمول کاربرانش را در بحث بیزینس فعال نگه می‌دارد. اگر کل کشورهای جهان را در نظر بگیریم ۱۵ درصد اکانت های اینستا تجاری است و این ۱۵ درصد در جامعه ایران هم اتفاق می‌افتد.
وی در رابطه با تفاوت اینستاگرام با دیگر پلتفرم‌ها اظهار می‌کند: ماهیت این پلتفرم، تجاری نیست بیشتر بحث تبلیغات کسب‌وکارها در آن مطرح است وتفاوت عمده‌اش با دیگر شبکه‌های اجتماعی آن است که فضایی ایجاد کرده که شامل مشتری، فروشنده و محصول می‌شود و به دلیل چنین جذابیت‌هایی مخاطبان زیادی را به خود جذب می‌کند. تقریبا در طول یک شبانه‌روز هر مخاطب چندین مرتبه به این شبکه وارد می‌شود و هر بار شانس فعالان را برای عرضه محصولاتشان بالاتر می‌برد. ازاین‌روست که تأثیربخشی آن از سایر پلتفرم‌ها مثل تلویزیون بیشتر است.
این کارشناس در پاسخ به این پرسش که فیلتر اینستاگرام چقدر بر کسبوکارهای مجازی تأثیرگذار است می‌گوید: قطعاً بیزینس های وابسته به این فضا در شرایط فیلترینگ دچار آسیب زیاد شده‌اند اما اینکه تا چه زمان ادامه یابد به سیاست‌های کشور بازمی‌گردد.
وی ادامه می‌دهد: در صورت ماندگاری فیلترینگ، فعلاً پلتفرم جایگزینی که دارای امکانات و محبوبیت اینستاگرام باشد هنوز موجود نیست براین اساس لازم است که فعالان، ماهیت محل فروش خود را تغییر دهند.
حاجی احمدی بیان می‌کند: صاحبان مشاغل مجازی با ایجاد وب‌سایت و انجام تبلیغات از طریق کانال‌های دیگر مانند پیامک‌های تبلیغاتی می‌توانند فعالیت خود را انجام دهند. چون با چنین محدودیت‌هایی، بر کسب‌وکارها ضربه‌ای سنگین وارد می‌شود از طرفی استفاده از فیلترشکن هم با قوانین موجود ناپایدار است ضمن آنکه مخاطبان هم باوجوداین محدودیت‌ها به‌تدریج ریزش پیدا می‌کنند و مسیر خود را تغییر می‌دهند.
وی تأکید می‌کند: مجموعا در هر فعالیتی چالش‌های زیادی وجود دارد که یکی از آن‌ها کانال‌های ارتباطی است. ویکی از پارامترهای این کانال‌ها توزیع کردن است. بدون شک اگر به یک کانال توزیع بسنده شود آن ناپایدار خواهد بود و اگر تغییراتی مثل جابجایی محل فروش از اینستاگرام به وب‌سایت حاصل شود روند دسترسی به آن برای مخاطبانش سخت می‌شود اما مهم آن است که این کسب‌وکار در بازه زمانی مشتریان خود را پیدا کند. درصورتی که محصولات و خدمات قابل‌قبول داشته باشد و تبلیغات خوبی را هم برای جذب مخاطب انجام دهد مشتریان هم به‌تدریج بازمی‌گردند.
این کارشناس در رابطه با استفاده صاحبان کسبوکارهای مجازی از پلتفرم‌های داخلی می‌گوید: این پلتفرم‌ها از این لحاظ که داده‌ها از بین نرود و سوءاستفاده‌ای انجام نگیرد قابل‌اعتماد هستند. ولی آنچه اهمیت دارد جلب اعتماد عموم است. همان‌طور که درکشورهای دیگر هم از پلتفرم‌های ملی خود استفاده می‌کنند و توانسته‌اند مخاطبان زیادی را جذب کنند.
وی خاطرنشان می‌کند: درواقع برای مخاطب تفاوتی ندارد پلتفرم خارجی یا داخلی باشد مهم کارایی و امکانات آن است و اینکه مردم متوجه شوند سیستم‌های نظارتی با عملکرد آن‌ها مشکلی ندارند. درنهایت جذب مخاطب، اصلی‌ترین اقدام برای پایداری است.
