توانمندی های خاموش شهر

تا به امروز در مطالعات، تحقیقات و پروژه های شهری در ایران توجه چندانی به فضاهای گمشده نشده است فضاهایی رها شده و بلا استفاده با وجود داشتن ارزش‌ها و پتانسیل‌های فروان، همچون شکاف‌های بی شکل و راکد، پویایی و سرزندگی را از شهرها گرفته و ارتباط مثبتی با محیط پیرامون و استفاده کنندگان برقرار نکرده است.

 این فضاها را می توان به عنوان پدیده ای نوظهور دانست که رویت نمی شوند اما نبودشان عملکرد فضا را دچار نقصان می کند فضاهای گمشده تحت تاثیر ساختار بحرانی خود اغلب بصورت فضاهای و بی فایده درآمده و نیازمند طراحی مجدد می باشند جنین فضاهای بدون ارتباط با محیط پیرامون خود و حتی با استفاده کنندگان از انها می باشند از سوی دیگر دگرگونی های عمیق چند دهه گذشته در حوزه‌های اقتصادی، صنعتی و تغییر الگوی اشتغال، شرایط راکد ماندن فضاهای گمشده شهری را تشدید نموده است فضاهای گمشده دارای پتانسیل بالقوه بالایی برای بازیابی فضایی هستند بررسی های انجام گرفت نشانگر ان است که باز طراحی فضاهای گمشده شهری با رویکرد فضاهای گمشده شهری با رویکرد فرهنگی از ارزشهای جامعه نقش موثری در ارتقا کیفی

آنها دارد.نمونه ای از تجربیات مشابه در طراحی  “Platform Park”پلتفرم پارک در شهر کالیفرنیا ایالات متحده امریکا قابل بررسی است. این پارک درسال ۲۰۱۹ با هدف حل فضای رها شده ناشی از پل قطار شهری در محله ای مسکونی طراحی و ساخته شد. طراحان این پروژه از فضای زیر این پل برای تولید یک دالان خرده فروشی و یک پارک کوچک مقیاس برای مردم محله استفاده کرده اند. منظره سازی فضای سبز زیر پل با الهام از مناظر ایالت کالیفرنیا و با تولید تضاد بین طوفان ماشین ها توانسته با موفقیت پارک کوچک محلی برای استفاده عموم تولید کند. هدف از این پارک یک فضای ساده برای مکث کوتاه مدت و استراحت گاهی بین عبور سریع ماشین هاست.

شعار این پروژه این است که : «چگونه می توانیم در بیرون از دنیای تعریف شده باهم باشیم و تجربه جدیدی از شهر را باهم به اشتراک بگذاریم». این موضوع از طرفی به ذهنیت جهانی مشترک در مورد از دسترس خارج شدن فضاهای زیرپل در زندگی شهری اشاره دارد و از سوی دیگر به  ایجاد تجربیات جدید با بازگرداندن آنها به اکوسیستم فضاهای زنده و عمومی شهرها می پردازد.

از نقاط ضعف این پروژه می توان به عدم توجه به ظرفیت ها محله ای و طراحی فعالیت های متنوع مختص گروه های جنسی و سنی مختلف اشاره کرد. علاوه بر این توجه به خیابان های اطراف و ارتباط دو سویه با فضای مجاور پارک از نقاط ضعف این پروژه شمرده می شود، چنان چه عدم ارتباط با پیاده راه های مجاور می تواند سبب تبدیل آن به فضای جزیره ای شده که به مرور زمان نه تنها برای ارتقای منظر آن به کار نیامده بلکه به قالب فضای رهاشده و بی دفاع قبلی باز خواهد گشت. همچنین استفاده از قابلیت های فضای نیمه باز که توسط پل در اختیار طراح قرار گرفته است می تواند فرصت طراحی با این وجوه مشخصه را تولید کند و نه صرفا یک فضای شهری که از این مزیت برخوردار نیستند.

نتیجه بررسی این پروژه نشان می دهد که اگرچه فضای زیرپل ها با معضلات متنوعی رو به رو هستند اما اینگونه فضاهای رهاشده عموما به سبب قرارگیری در نقاط عطف شهری و فضای تسطیح شده و سایه گستر آن، از ظرفیت بسیاری بالایی در تبدیل شدن به فضاهای جمعی فعال با ایجاد انتظام فضایی و بازطراحی آن برخوردارند. کیفیت احیای فضای زیرپل به توجه به مسائلی همچون تولید فضای جمعی، استفاده از پوشش گیاهی بومی و منظره سازی خشک (زری اسکیپ) و همچنین ایجاد مناظر هماهنگ با هویت سایتی که در آن قرار گرفته است وابسته است.

در حال حاضر در ایران نیز جنبش هایی برای زیباسازی و استفاده بهینه از فضاهای گمشده پل ها شکل گرفته که شروع آن با نورپردازی و رنگ آمیزی این دست فضاها بوده است. قدم بعدی در نگاه راهبردی مغتنم شمردن ظرفیت فضای زیر پل به عنوان فرصتی برای افزایش کیفیت زیست شهری و حضور عمومی است که با طراحی منظرین می توان از این دسته از فضاها برای تولید فضاهای عمومی شهری، مناظر جدید، خلاقانه و همخوان با منظر بومی استفاده گردد.

حالا در اصفهان نیز شاهد اجرا بخشی از این نظریه هستیم که شهرداری در حال تلاش برای بازیابی فضاهای گمشده شهری است،فضاهایی که می تواند به بازتعریف فصل های تاریخی کمرنگ اصفهان بپردازد و تا حدودی نیز به عنوان یک نقطه گردشگری قابل توجه به کار گرفته شود. یکی از این پتانسیل های خاموش آسیاب های آبی اصفهان اند که مدنظر شهرداری قرار گرفته است. شهر اصفهان حدود ۲۵ آسیاب آبی دارد که احیای آنها می‌تواند به رونق گرفتن روابط اجتماعی و گردشگری در محلات شهر شود.

معاون محیط زیست و خدمات شهری شهردار اصفهان نیز از احیای آسیاب آبی خیابان مشتاق اصفهان با هدف تبدیل به یک پاتوق‌ شهری جذاب خبر داده است. مهدی بقایی در این‌باره گفته است:

« یکی از اقدامات آینده معاونت خدمات شهری، اجرای ۱۵ محوطه چندمنظوره یا پاتوق شهری است که در راستای زیباسازی و استفاده بهینه از فضاهای شهری انجام می‌شود. در هر یک از مناطق پانزده‌گانه شهر اصفهان یک مکان توسط معماران برجسته و کارشناسان مسائل شهری جانمایی شده است و پس از انجام مطالعات لازم درباره تناسب آن مکان برای تبدیل شدن به پاتوق شهری، عملیات اجرایی آغاز شده است.تا پایان سال جاری تمام پاتوق‌ها تکمیل می‌شود و در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد.استفاده از مبلمان متناسب با هر پاتوق، ایجاد فضای لنداسکیپ یا محوطه‌سازی، استفاده مناسب از شاخصه‌های بصری مناسب هر مکان همچون نور و ایجاد فضای بازی برای کودکان در بعضی از پاتوق‌ها از جمله مشخصات این مکان‌ها به‌شمار می‌رود.به عنوان مثال در خیابان مشتاق و در نزدیکی سه‌راه حمزه‌اصفهانی یک آسیاب آبی وجود دارد که از ظرفیت آن به طور نمادین برای ایجاد پاتوق استفاده کرده‌ایم؛ چراکه جذابیت ویژه‌ای برای شهروندان ایجاد می‌کند.شهرداری اصفهان با ایجاد و رونق‌بخشی به پاتوق‌های شهری تلاش می‌کند فضاهای تفریحی را به دل محلات وارد کند و اماکنی برای گذران اوقات فراغت هم‌محله‌ای‌ها فراهم کند.