جهانِ گرسنه
کدام کشورها برای تامین غذا دچار مشکل هستند؟
معنای امنیت غذایی
امنیت غذایی و ایمنی غذا که از سوی مسوولان مطرح می‌شود از واژه‌هایی مهم و کاربردی است که امروزه در اسناد توسعه‌ای به آن پرداخته شده است. امنیت غذایی به دسترسی همه افراد یک جامعه، در تمام ادوار عمر به غذای کافی و سالم برای داشتن زندگی سالم و فعال گفته می‌شود و درآمد خانوار از عوامل مهم در تامین امنیت غذایی در یک نظام اجتماعی است.
امنیت غدایی زمانی تامین می‌شود که سرانه سبد غذایی خانواده به‌صورت صحیح انتخاب و تهیه شود، برای افراد خانواده کافی بوده و به صورت صحیح طبخ شود تا عناصر و مواد غذایی سالم و صحیح به سلول‌ها و اندام‌های بدن برسد.
عامل مهم دیگر در تامین امنیت غذایی جامعه، ذائقه و دانش تغذیه‌ای خانواده‌ها در نحوه تخصیص بودجه برای تهیه بهترین نوع غذای در دسترس و چگونگی تقسیم غذا در خانواده است.
وظیفه دولت‌ها
غذا گران و کم است و اطمینان یافتن از دسترسی دائمی و کیفی به مواد غذایی مهم‌ترین دغدغه امروز دولت‌های مختلف در اقصی نقاط جهان است. در این راستا نهادهای بین‌المللی پیشنهادهای مشخصی برای برخورداری کشورها و جوامع از امنیت غذایی ارائه کرده‌اند. این پیشنهادها با پیش‌بینی تداوم گرانی غذا، ضرورت تقویت مشارکت جهانی را مورد تاکید قرار می‌دهند. برای تامین امنیت غذایی در یک کشور و نظام اجتماعی باید سازمان‌ها و نهادها با هم همکاری داشته باشند و با هماهنگی یک سازمان متولی امنیت غذایی، در تولید یا واردات مواد و محصولات غذایی، آموزش و تبلیغ و آگاهی دادن به جامعه و سیاستگذاری‌های کلان اقتصادی نقش ایفا کنند.
فائو و کمبود غذا
سازمان فائو طی گزارشی اعلام کرد برای تامین غذای جمعیت ۹میلیاردنفری جهان در سال ۲۰۵۰، باید دو برابر میزان کنونی تولید کرد و برای رسیدن به این هدف باید موانعی مانند محدودیت زمین‌های کشاورزی، کمبود آب، قیمت بالای انرژی، افت سرمایه‌گذاری در زمینه تحقیقات کشاورزی و افزایش ضایعات غذایی را در نظر داشت. سازمان فائو با توجه به چشم‌انداز امنیت غذایی قرن ۲۱ جهان مربوط به کمبود مواد غذایی، تولید مواد غذایی را در قرن حاضر با مشکلاتی پیش‌بینی کرده است. از این‌رو رقابت بر سر زمین‌های کشاورزی و منابع آب، قیمت بالای انرژی و تغییرات آبوهوایی همگی نشان می‌دهد که باید با منابع کمتر، غذای بیشتری برای مردم سرتاسر جهان تولید شود. رشد پایدار در بخش کشاورزی، عاملی حیاتی برای تغذیه جهان در دهه‌های آتی است.
مشارکت بین‌المللی
در طول دهه‌های آینده، تغییر آب‌وهوا، رشد جمعیت جهانی، افزایش قیمت مواد غذایی و عوامل استرس‌زای محیطی، تاثیرات قابل‌توجه و در عین حال نامشخصی بر امنیت غذایی خواهند داشت. استراتژی‌های انطباقی و پاسخ‌های سیاستی به تغییرات جهانی، شامل گزینه‌هایی برای مدیریت تخصیص آب، الگوهای کاربری زمین، تجارت مواد غذایی، پردازش مواد غذایی پس از برداشت و قیمت‌ها و ایمنی مواد غذایی به فوریت موردنیاز است. به منظور مواجهه با این موضوع، اعضای ائتلاف ابتکار جهانی ایمنی غذایی متشکل از همه فعالان انجمن کالاهای مصرفی، به چالش‌های پیش‌روی سیستم‌های امنیت مواد غذایی در زنجیره‌های تامین خود و بازارهای فعال در آن، رسیدگی و به بالا بردن سطح ایمنی غذا در سطح جهانی کمک می‌کنند.
بحران غذایی اوکراین
پس از آغاز جنگ روسیه با اوکراین زنجیره تامین غذایی جهان به خصوص اروپا با مشکل روبه‌رو شد؛ چراکه بخش مهمی از مواد غذایی اروپایی‌ها و سایر کشورهای جهان از طریق اوکراین تامین یا توزیع می‌شد که با شروع جنگ این سیستم معیوب شد. تاثیر تحویل و ارائه مواد غذایی پایدار و ایمن؛ تلاش برای برنامه ظرفیت‌سازی، ثبات و تثبیت آینده در برابر مشکلات بالقوه کمبود مواد غذایی؛ تقویت روابط با نمایندگان سازمان ملل و ایجاد پایگاه داده براساس گواهینامه GFSI؛ اهمیت سازوکار فراخوان محصولات برای همکاری و ارتباطات شفاف در سراسر زنجیره تامین؛ قابلیت ردیابی الکترونیکی و حل چالش امنیت مواد غذایی در سراسر جهان به‌ویژه در اروپا از جمله مواردی است که ذهن کارشناسان جهانی را پس از جنگ اوکراین به خود مشغول کرده است. به علاوه در کمک به بحث تامین امنیت و ایمنی مواد غذایی، از نقش سازمان‌هایی همچون سازمان جهانی GS۱ نیز نباید غافل شد. استانداردهای این مرجع جهانی این فرصت را به اجزای زنجیره تامین مواد غذایی می‌دهد تا به زبانی مشترک برسد و با به اشتراک‌گذاری اطلاعات صحیح، امکان برقراری ارتباط موثر بین اجزای زنجیره را فراهم کند. ایجاد قابلیت ردیابی محصولات از ابتدا تا انتهای زنجیره تامین، همچنین امکان دریافت اطلاعات دقیق از محصول و امکان ردیابی کامل آن از سوی مصرف‌کننده و دسترسی به محصولات غذایی سالم‌تر، مطابق با درخواست در زمان و مکان درست، همچنین بررسی اصالت، سلامت و کیفیت مواد مورد استفاده در محصول از دیگر خدمات GS۱، به زنجیره تامین و عرضه مواد غذایی و در راستای بهبود امنیت غذایی به شمار می‌آید.
گرانی و کمبود غذا
از جنگی که در منطقه CIS درگرفته، فقط غذا ضربه نمی‌بیند؛ موضوعی که اثر شدیدی بر تولید و هزینه تولید غذا گذاشته است. براساس آمارهای سازمان جهانی خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، روسیه بزرگ‌ترین صادرکننده گندم در جهان و اوکراین، پنجمین صادرکننده بزرگ گندم است. این دو کشور با هم ۱۹ درصد عرضه جو، ۱۴ درصد عرضه گندم و ۴ درصد عرضه ذرت جهان را بر عهده دارند که در مجموع بیش از یک‌سوم صادرات جهانی غلات را تشکیل می‌دهد. به علاوه این دو کشور تامین‌کنندگان اصلی کلزا هستند و ۵۲ درصد از بازار صادرات روغن آفتابگردان جهان را به خود اختصاص داده‌اند. از سوی دیگر، روسیه به عنوان تولیدکننده اصلی کود در جهان مطرح است و به این ترتیب باید گفت عرضه جهانی کود نیز به شدت در اختیار این کشور و متمرکز است.
روسیه و اوکراین ۲۷ درصد از صادرات گندم به کشورهای دیگر را در دست دارند. اما این سهم برای کشورهایی نظیر سومالی از این رقم بسیار فراتر رفته است و تقریباً ۱۰۰ درصد یا کل واردات گندم سومالی از روسیه یا اوکراین انجام می‌گیرد. بنابراین وجود وضعیت جنگی در این دو کشور، آغازگر ایجاد فاجعه‌ای بسیار وحشتناک برای کشورهای فقیر جهان خواهد بود. در واقع زنجیره تامین و اختلالات لجستیکی در تولید غلات و دانه‌های روغنی اوکراین و روسیه و محدودیت‌های صادرات روسیه، پیامدهای مهمی در امنیت غذایی خواهد داشت. این امر به‌ویژه برای حدود ۵۰ کشور صادق است که برای تامین ۳۰ درصد یا بیشتر از این میزان گندم موردنیاز خود، به روسیه و اوکراین وابسته هستند. بسیاری از آنها کشورهای کمتر توسعه‌یافته یا کشورهای کم‌درآمد و با کمبود مواد غذایی در شمال آفریقا، آسیا و خاور نزدیک واقع هستند. به علاوه بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیای مرکزی در تامین بیش از ۵۰ درصد کود مورد نیاز خود، به روسیه متکی هستند و کمبود آن ممکن است تا سال آینده ادامه یابد. در حال حاضر، هزینه‌های حمل‌ونقل بالاتر، افزایش قیمت انرژی، تغییرات آبوهوایی و کمبود نیروی کار، تولید مواد غذایی را دشوارتر کرده و عرضه جهانی در حال کاهش است. طبق گفته شورای بین‌المللی غلات، ذخایر غلات در آستانه پنجمین کاهش متوالی سالانه است. بسته شدن بنادر و اختلال در مسیر نقل‌و‌انتقال کالا نیز این اختلال را شدت می‌بخشد. از آنجاکه محصول غلات در ماه ژوئن آماده برداشت خواهد بود، مشخص نیست که آیا کشاورزان در اوکراین می‌توانند آنها را برداشت‌کرده و به بازار تحویل دهند یا خیر. جابه‌جایی گسترده جمعیت باعث کاهش تعداد کارگران و به‌خصوص کارگران بخش کشاورزی شده است. دسترسی به مزارع کشاورزی دشوار و پرورش دام و طیور و تولید میوه و سبزیجات نیز محدود خواهد بود؛ موضوعی که در کنار سایر اختلالات، قیمت غذا را در جهان صعودی کرده و در سطوح فعلی نگه خواهد داشت.
ابتکار جهانی ایمنی غذایی
ابتکار جهانی ایمنی غذایی، یک ابتکار عمل برای بهبود مداوم سیستم‌های مدیریت ایمنی مواد غذایی است تا این اطمینان حاصل شود که غذای سالم به مصرف‌کنندگان در سراسر جهان تحویل می‌شود. این ابتکار جهانی، ائتلافی از همه فعالان انجمن کالاهای مصرفی است که ۳۷ خرده‌فروش و تولیدکننده را از اعضای این انجمن و یک جامعه گسترده امنیت مواد غذایی گرد هم آورده تا بر استانداردهای امنیت مواد غذایی برای کسب‌وکارها نظارت و به دسترسی مردم به غذای ایمن در سراسر جهان کمک کند. ابتکار جهانی با تمرکز بر هماهنگی، ایجاد قابلیت و مشارکت عمومی-خصوصی، چشم‌انداز خود را جهانی قرار داده که در آن اول، مصرف‌کنندگان اطمینان داشته باشند غذایی که روزانه خریداری می‌کنند، برای خوردن و تغذیه خانواده آنها بی‌خطر است.
دوم اینکه، هر کسی که در هر مرحله از فرآیند رساندن غذا از مزرعه تا سفره درگیر است، مسوولیت خود را در حفاظت از یکپارچگی و امنیت غذایی درک می‌کند. سوم اینکه، شرکت‌ها و دولت‌ها در سراسر جهان اختلافات را کنار می‌گذارند تا برای تامین جهانی غذای ایمن با یکدیگر همکاری کنند. چهارم اینکه، تولیدکنندگان کوچک و محلی می‌توانند کسب‌وکار خود را با اطمینان از مطابقت محصولاتشان با استانداردهای ایمنی بین‌المللی توسعه دهند. پنجم اینکه، بازرسان ایمنی مواد غذایی دارای استقلال، مهارت و بی‌طرفی گسترده‌ای هستند. ششم اینکه، بسیاری از سیستم‌ها و فرآیندهایی که کنترل و تضمین امنیت مواد غذایی را ارائه می‌دهند، کارآمد بوده و بی‌جهت کارهای یکدیگر را تکرار نمی‌کنند.
یک گزارش ترسناک
نتایج تازه‌ترین مطالعات صورت‌گرفته در انگلیس نشان می‌دهد از هر هفت بزرگسال یک نفر در خانه‌ای زندگی می‌کند که در آن افراد وعده‌های غذایی خود را حذف می‌کنند، وعده‌های کوچک‌تری مصرف می‌کنند یا در تمام روز گرسنه مانده‌اند، زیرا نمی‌توانند به غذا دسترسی داشته باشند. بر اساس تحقیقات بنیاد غذا در انگلیس، تعداد افرادی که برای خرید غذا با مشکل مواجه هستند به میزان ۵۷ درصد طی سه ماه گذشته افزایش یافته است. این موسسه خیریه عنوان کرد که مشتریان بانک غذا به طور فزاینده‌ای اقلامی را درخواست می‌کنند که نیازی به پخت‌و‌پز ندارد، زیرا نگران افزایش قبوض انرژی خود هستند. بنیاد غذا، پاسخ ۱۰ هزار و ۶۷۴ بزرگسال انگلیسی را که بین ۲۲ تا ۲۹ آوریل به پرسشنامه موسسه افکارسنجی یوگاو پاسخ داده‌اند تجزیه و تحلیل کرده است. حدود ۸/ ۱۳ درصد گفته‌اند آنها یا یکی از اعضای خانواده‌شان یا وعده‌های غذایی کمتر از حد معمول خورده یا وعده‌های غذایی خود را با وجود گرسنگی حذف کرده‌اند، یا به دلیل عدم توانایی مالی برای دسترسی به غذا در ماه گذشته، برای یک روز کامل غذا نخورده‌اند. تعمیم این یافته‌ها در سطح انگلیس نشان می‌دهد حدود ۳/ ۷ میلیون بزرگسال در خانواده‌هایی زندگی می‌کنند که از ناامنی غذایی رنج می‌برند، از جمله ۶/ ۲ میلیون کودک. آماری که در مقایسه یافته‌های ژانویه گذشته ۷/ ۴ میلیون نفر بیشتر است. تحقیق صورت‌گرفته نشان می‌دهد نزدیک به نیمی‌از خانوارهایی که در شش ماه گذشته از مزایای معیشتی دولت استفاده کرده، دچار ناامنی غذایی بوده‌اند. همچنین افرادی که در خانواده‌هایی زندگی می‌کنند که فرد معلول یا گروه‌های قومیتی غیرسفیدپوست ساکن هستند در معرض خطر بالاتری از ناامنی غذایی به سر می‌برند. این درحالی است که ناامنی غذایی در خانواده‌های دارای فرزند نیز افزایش یافته است. طبق آمار منتشرشده آمارها در این رابطه از ۱/ ۱۲ درصد در ژانویه به ۲/ ۱۷ درصد رسیده است. بنیاد غذا هشدار داده که مردم بیشتر به غذاهای کم‌هزینه متکی خواهند شد، غذاهایی که دارای کالری متراکم و فاقد مواد مغذی هستند، که سلامت آنها را به خطر می‌اندازد و سطح چاقی را افزایش می‌دهد.
جمع‌بندی
بر اساس برآوردهای سازمان ملل بین ۷۲۰ تا ۸۱۱ میلیون نفر در جهان در سال ۲۰۲۰ با گرسنگی مواجه بودند که از هر ۱۰ نفر یک نفر را شامل می‌شود. بیماری همه‌گیر کووید۱۹، تغییرات آبوهوایی و درگیری از جمله عوامل اصلی ناامنی غذایی در جهان هستند. به نقل از ویفروم، درگیری و گرسنگی به شدت در هم تنیده است و زمانی‌که یکی تشدید شود، دیگری نیز پدیدار می‌شود و مانند هر بحرانی، فقیرترین و آسیب‌پذیرترین افراد هستند که آسیب بیشتری می‌بینند. حدود دو سال از همه‌گیری کووید۱۹ گذشته و آسیب‌های قابل‌توجهی بر سیستم‌های غذایی جهانی و توانایی جهان برای تغذیه ۹/ ۷ میلیارد نفر از مردم وارد شده است. پایان‌دادن به گرسنگی دومین هدف از ۱۷ هدف توسعه پایدار سازمان ملل است که تا سال ۲۰۳۰ محقق می‌شود. محققان در گزارش وضعیت امنیت غذایی و تغذیه جهان در سال ۲۰۲۱ عنوان کردند: دستیابی به این هدف چالش‌برانگیزتر شده است. تقریباً ۷۰ تا ۱۶۱ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ بیشتر از سال ۲۰۱۹ با گرسنگی مواجه شدند. برخی از مناطق بیشتر از مناطق دیگر تحت تاثیر قرار می‌گیرند. این گزارش نشان داد حدود یک نفر از هر پنج نفر در آفریقا (۲۱ درصد) و در آمریکای لاتین و دریای کارائیب از هر ۱۰ نفر یک نفر در سال ۲۰۲۰ با گرسنگی مواجه شده است. سوءتغذیه بر رشد کودکان تاثیر می‌گذارد. در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۲ درصد از کودکان زیر پنج سال یا اندکی بیش از ۱۴۹ میلیون نفر از رشد کوتاه‌قدی رنج می‌بردند و تقریباً سه‌چهارم کودکان با چنین اختلال رشدی تنها در دو منطقه آسیای مرکزی و جنوبی (۳۷ درصد) و جنوب صحرای آفریقا (۳۷ درصد) زندگی می‌کردند. در زیر راهکارهایی برای پایان دادن به گرسنگی و ناامنی غذایی جهان ارائه شده است. ادغام سیاست‌های بشردوستانه، توسعه و ایجاد صلح در مناطق متاثر از درگیری؛ افزایش انعطاف‌پذیری آب‌وهوا در سیستم‌های غذایی؛ تقویت تاب‌آوری آسیب‌پذیرترین اقشار در برابر ناملایمات اقتصادی؛ مداخله در زنجیره تامین مواد غذایی برای کاهش هزینه غذاهای مغذی؛ مقابله با فقر و نابرابری‌های ساختاری و تقویت محیط‌های غذایی و تغییر رفتار افراد برای ترویج الگوهای غذایی با اثرات مثبت بر سلامت انسان و محیط‌زیست از جمله آن است.
