جنگ جهانی غذا
آیا بحران غذا در جهان در حال شدیدتر شدن است؟
بر اساس داده‌های تهیه‌شده در این گزارش، حداقل ۱۵۵ میلیون انسان در ۵۵ کشور دنیا در سال ۲۰۲۰ درگیر بحران غذا بودند. این تعداد از سال ۲۰۱۹ حدود ۲۰ میلیون افزایش داشته است. در میان ۳۹ کشوری که در این گزارش از سال ۲۰۱۶ مورد بررسی قرار گرفته‌اند، تعداد افراد درگیر در بحران از ۹۴ میلیون نفر به ۱۴۷ میلیون نفر افزایش یافته است که نشان‌دهنده بدتر شدن شرایط در مناطق جغرافیایی گسترده‌تری است.
از میان ۴۳ کشور مورد بررسی، ۲۸ میلیون انسان در ۳۸ کشور در بحران بسیار شدید قرار داشته و نیازمند کمک‌رسانی اورژانسی هستند تا جان و محل زندگی‌شان نجات پیدا کند. بیشتر افرادی که در این محدوده قرار می‌گیرند در افغانستان، جمهوری دموکراتیک کنگو، سودان و یمن هستند. حداقل دو میلیون نفر در هر یک از این کشورها در شرایط بحرانی غذایی (یعنی فاز ۴) قرار دارند. در ادامه به طبقه‌بندی امنیت غذایی می‌پردازیم:
فاز ۱: حالت حداقلی. خانوارها توانایی دریافت مواد غذایی و غیرغذایی ضروری را دارند.
فاز ۲: حالت استرس‌زا. خانوارها توانایی تامین حداقل مواد غذایی ضروری خود را دارند ولی نمی‌توانند مواد غیرغذایی خود را به‌راحتی تامین کنند.
فاز ۳: حالت بحرانی. خانوارها دارای شکاف مصرف غذایی بوده و دچار سوءتغذیه هستند.
فاز ۴: حالت اورژانسی. شکاف‌های مصرف غذایی بسیار زیاد و عمیق بوده و باعث ایجاد نرخ بالای سوءتغذیه می‌شود.
فاز ۵: حالت فاجعه/ قحطی. در این شرایط خانوارها در حالت بسیار شدید قحطی مواد غذایی و دیگر مواد اساسی زندگی هستند. در این فاز، گرسنگی، مرگ و نرخ بسیار بالای سوءتغذیه نمایان می‌شوند.
بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده، از میان 10 کشور که بالاترین جمعیت دچار بحران غذا را دارند، جمهوری دموکراتیک کنگو با داشتن حدود 22 میلیون انسان (33 درصد جمعیت کشور) که در شرایط فاز 3 یا بدتر قرار دارند در صدر جدول قرار می‌گیرد. پس از آن یمن با 5/ 13 میلیون نفر و سپس افغانستان با 2/ 13 میلیون نفر به ترتیب در اولویت قرار دارند. از سوی دیگر، با وجود آنکه سوریه با 4/ 12 میلیون در رتبه چهارم قرار دارد، ولی با قرار داشتن 60 درصد از جمعیت این کشور در فاز 3 یا بدتر، در رتبه نخست جهان از نظر درصد جمعیت کشور که درگیر بحران هستند، قرار دارد.
در سودان جنوبی، اتیوپی، جزیره هائیتی و زیمبابوه بیشتر از یک میلیون نفر در شرایط اورژانسی (فاز 4) قرار دارند. در شش کشور، بیشتر از 10 درصد جمعیت بررسی‌شده در حالت اورژانسی هستند (افغانستان، جمهوری آفریقای مرکزی، هائیتی، سودان جنوبی، یمن و زیمبابوه).
در بورکینا فاسو (غرب آفریقا)، سودان جنوبی و یمن حدود 133 هزار نفر در شدیدترین حالت قحطی و گرسنگی
(فاز 5) قرار دارند که نیازمند اقدامات اورژانسی هستند تا از همه‌گیر شدن مرگ و از بین رفتن محل زندگی‌شان جلوگیری شود.
در سودان جنوبی، تعداد افراد درگیر با قحطی (فاز 5) از اواسط سال 2020 تا انتهای آن از صفر به 105 هزار نفر افزایش یافت. کمیته بررسی قحطی هشدار داد که سودان جنوبی تا پایان سال 2020 با نرخ بالایی درگیر بحران قحطی می‌شود. تکرار اتفاقات ناسازگار در سال‌های اخیر باعث شد تعداد خانوارهای آسیب‌پذیر بیشتر شوند و به‌عبارتی 208 میلیون انسان در 43 کشور مورد بررسی در این گزارش وارد حالت استرس‌زا (فاز 2) شدند.
بدترین بحران غذا در سال 2020
از میان 55 بحرانی که در سال 2020 شناسایی شدند، 10 بحران از لحاظ تعداد افراد درگیر در بحران شدید یعنی فاز 3 و بدتر از آن، به چشم آمدند که از این تعداد، شش تا در آفریقا (جمهوری دموکرات کنگو، سودان، نیجریه شمالی، اتیوپی، سودان جنوبی و زیمبابوه)، دو مورد در خاورمیانه (سوریه و یمن)، یک مورد در قاره آمریکا (جزیره هائیتی) و یک مورد هم در آسیای جنوبی (افغانستان) بودند. برای سومین سال پیاپی، جمهوری دموکراتیک کنگو، یمن و افغانستان کشورهایی هستند که بیشترین جمعیت دچار بحران شدید (فاز 3 و بدتر از آن) را به خود اختصاص می‌دهند. این سه کشور به علاوه سوریه، 40 درصد از کل جمعیت موجود در فاز 3 و بدتر را شامل می‌شوند.
از لحاظ شدت شیوع و رواج بحران غذایی، در جمهوری آفریقای مرکزی، سودان جنوبی و سوریه بیشتر از 50 درصد جمعیت کشورها درگیر بحران شدید شدند. 12 کشور دارای بیشترین افزایش در مقدار مطلق جمعیت درگیر در بحران بودند. بیشترین افزایش در جمهوری دموکراتیک کنگو، نیجریه شمالی، سودان و سوریه دیده شد. در سال 2020، بیشتر از 8/ 15 میلیون کودک زیر پنج سال در 55 کشور درگیر بحران غذایی زندگی کرده و از این بحران رنج می‌بردند. حدود نصف این جمعیت (یعنی 3/ 7 میلیون کودک) در 10 کشور با شدیدترین شرایط بحران غذایی (فاز 3 و بدتر) زندگی می‌کنند. این شرایط در نیجریه شمالی، اتیوپی، جمهوری دموکراتیک کنگو و سودان بیشتر نگران‌کننده بود چرا که بیش از یک‌سوم کودکان این کشورها با بحران شدید غذایی مواجه هستند. شرایط تغذیه‌ای در کشورهایی که دچار تعرض مستمر بوده‌اند بسیار حیاتی‌تر بوده است. از 10 کشور که بیشترین نرخ شیوع بحران را داشتند، هشت کشور (یمن، سودان جنوبی، سودان، نیجریه، سومالی، چاد، نیجریه شمالی و بورکینافاسو) تحت تاثیر تعرض‌های مستمر و پیاپی قرار گرفته‌اند. درگیری و ناامنی، کانال‌های دسترسی به مواد غذایی و خدمات بهداشتی اساسی را از بین برده است که این اتفاقات باعث تاثیرگذاری بسیار زیاد بر شرایط تغذیه‌ای بیشتر افراد آسیب‌پذیر، به‌خصوص زنان و کودکان شده است.
10 کشوری که بدترین بحران‌ها را در سال 2020 تجربه کردند، با شروع محدودیت‌های ویروس کرونا، خدمات تغذیه‌ای و بهداشتی آنها بسیار تحت تاثیر قرار گرفته و تخریب شدند. از بین 9 کشوری که داده در دسترس داشتند، در شش کشور مکمل ویتامین A به اندازه 25 درصد در سطح ملی کاهش یافت. این کاهش مصرف ویتامین A در افغانستان، نیجریه شمالی و سودان بیشتر از 50 درصد کاهش داشته است.
این‌گونه است که بیش از 155 میلیون نفر در جهان، درگیر ناامنی غذایی هستند و این ناامنی غذایی نه در حد یک چالش کوچک، بلکه در حد بحران است. همان‌طور که پیشتر گفته شد، در سال 2019، تعداد کسانی که درگیر بحران غذا بودند در بالاترین سطح خود طی پنج سال پیش از آن قرار داشت، اما در سال 2020 و با شیوع پاندمی کرونا در سراسر جهان، 20 میلیون نفر دیگر به تعداد کسانی که از بی‌غذایی رنج می‌برند نیز افزوده شد. البته طبق تخمین‌ها، افزایش روزافزون کسانی که درگیر بحران غذایی هستند، نه فقط به خاطر شیوع پاندمی کرونا طی دو سال گذشته، بلکه به خاطر تغییرات اقلیمی معنادار و افزایش تنش میان کشورهای دنیا نیز بوده است.
طوفان کامل: اثرات چندگانه
عواملی که به ناامنی غذایی منجر شده‌اند، اغلب با یکدیگر در ارتباط هستند و یکدیگر را تقویت می‌کنند. افزایش شدید تعداد افرادی که در جهان با فقر غذایی مواجه هستند و بحران غذایی، جدی‌ترین مشکل آنهاست، تا حدودی نتیجه تاثیر اقتصادی مخرب پاندمی کرونا بوده است. با این حال، افزایش جمعیت کسانی که با بحران غذایی روبه‌رو هستند، در اصل نتیجه همان چیزهایی است که از قبل وجود داشتند. اثرات در حال تشدید شوک‌های اقتصادی شامل شوک ناشی از پاندمی کرونا، باعث شد کشورهای فقیر آسیب زیادی ببینند و وضعیت آنها که تا پیش از کرونا بسیار شکننده بود، بدتر هم شد؛ به ویژه کشورهایی که با منازعات داخلی و خارجی روبه‌رو بوده‌اند. شوک اقتصادی ناشی از کرونا آنقدر شدید بود که باعث شد بحران اقتصادی ناشی از آن، به بزرگ‌ترین بحران اقتصادی جهانی بعد از جنگ جهانی دوم تبدیل شود. ده‌ها میلیون نفر از جمعیت آسیب‌پذیر جهان در نتیجه این بحران اقتصادی، شغل خود را از دست دادند و بعد از آن نتوانستند به اندازه کافی برای خود و خانواده‌شان غذا تامین کنند. قابل توجه اینکه با شیوع پاندمی کرونا و آغاز بحران اقتصادی جهانی، قیمت مواد غذایی به‌طور معناداری افزایش یافت و این موضوع نیز روی توانایی افراد برای تامین غذا تاثیر بسزایی گذاشت. در سال 2020، شوک‌های اقتصادی شامل شوک ناشی از پاندمی کرونا، دلیل اصلی ناامنی غذایی در 17 کشور دنیا بود که 40 میلیون نفر از جمعیت دنیا که در بحران غذایی به سر می‌برند، در این کشورها زندگی می‌کنند. این در حالی است که در سال 2019، بحران کرونا دلیل اصلی ناامنی غذایی در تنها هشت کشور دنیا بود و 24 میلیون نفر از جمعیت دنیا که با بحران غذا روبه‌رو بودند در این هشت کشور زندگی می‌کردند.
وضعیت آب و هوایی بد (خیلی گرم یا خیلی سرد)، از دلایل دیگر تشدید شدن بحران غذایی است. به‌طوری که 16 میلیون نفر از جمعیت جهان به خاطر وضعیت آب و هوایی بد درگیر بحران غذایی شده‌اند که این 16 میلیون نفر، در 15 کشور دنیا زندگی می‌کنند. در سال 2020، باران‌های سنگین و سیل‌های مکرر، شرایط زندگی را در بسیاری از بخش‌های آفریقا، خاورمیانه و آسیای جنوبی از بین برد. در آمریکای مرکزی (گواتمالا، هندوراس و نیکاراگوئه) طوفان‌های استوایی، گردبادها و سیل‌های فراوان، ناامنی غذایی را طی سال‌های گذشته افزایش داده است و مردم این کشورها در کنار این بلایای طبیعی، خشکسالی‌های بلندمدتی را تجربه کرده‌اند.
چشم‌انداز شوم 2021
بحران‌های غذایی به‌طور روزافزون در حال تشدید هستند و از این‌رو توانایی کشورها برای مقابله با اتفاقات منفی جدید (چیزهایی همچون پاندمی کرونا) کاهش می‌یابد. انتظار می‌رود منازعات داخلی و بین‌المللی، پاندمی کرونا و بحران‌های اقتصادی‌ای که در مقیاس وسیع رخ می‌دهند، در سال 2021، بحران‌های غذایی را بدتر از قبل کنند. بنابراین نیاز به کمک‌های بشردوستانه بیش از پیش احساس می‌شود. تخمین زده می‌شود که تا پایان سال 2021، بیش از 142 میلیون نفر از جمعیت دنیا که در 40 کشور زندگی می‌کنند، در فاز 3 بحران غذا قرار داشته باشند. از میان این جمعیت، تخمین زده می‌شود که 155 هزار نفر در فاز 3 بحران غذایی قرار داشته باشند که این 155 هزار نفر در دو کشور سودان جنوبی (108 هزار نفر) و یمن (47 هزار نفر) زندگی می‌کنند.
در کشورهایی که با شدیدترین بحران‌های غذایی روبه‌رو هستند، انتظار می‌رود منازعات داخلی و بین‌المللی اصلی‌ترین دلیل بحران‌های غذایی باقی بمانند. افزایش ناامنی و خشونت‌های مسلحانه میان گروه‌های به دنبال قدرت در افغانستان، جمهوری مرکزی آفریقا، بورکینافاسو، مالی، نیجریه شمالی، موزامبیک شمالی، سومالی، سودان جنوبی و سودان، می‌تواند بحران غذایی را در این کشورها بدتر از این هم بکند. اگرچه این امید وجود دارد که در بعضی از کشورهایی که درگیر جنگ داخلی هستند، صلح برقرار شود و از این‌رو از شدت بحران غذایی نیز کاسته شود، اما واقعیت این است که حتی با برقراری صلح، مدت زمان بسیار زیادی طول خواهد کشید تا زندگی در این کشورها به وضعیت عادی برگردد و امنیت غذایی در آنها به وجود آید. همچنین در مورد پاندمی کرونا و اثر آن روی بحران غذایی لازم است گفته شود که پیش‌بینی می‌شود این پاندمی بحران‌های اقتصادی را شدیدتر کند و به ناامنی غذایی دامن بزند؛ به‌خصوص در کشورهایی همچون هائیتی، کشورهای آفریقای غربی و کشورهای آفریقای جنوبی که اقتصادهای بسیار شکننده‌ای دارند. حتی اگر بعضی از کشورهای دنیا بتوانند کرونا را مهار کنند، باز هم سرعت پایین تزریق واکسن در کشورهایی که خدمات بهداشت و درمان در آنها ضعیف است، نخواهند توانست محدودیت‌ها را بردارند و فرصت ریکاوری اقتصادی در آنها به تعویق خواهد افتاد.
منبع: Global Report on Food Crises, 2021
