در مسیر خیزش
چشم‌انداز تولید پتروشیمی در سال ۲۰۲۱ چگونه خواهد بود؟
صنعت پتروشیمی اما ارتباط تنگاتنگی با فعالیت‌های اقتصادی، عرضه و تقاضا، نوسانات قیمت مواد اولیه و رشد در صنایع مرتبط با مصرف‌کننده نهایی دارد. صنایع پتروشیمی علاوه بر تاثیر غیرمستقیم و مستقیم بر سایر بخش‌های اقتصاد، یکی از مهم‌ترین عوامل در تولید ارزش افزوده به‌شمار می‌روند. بنابراین، عملکرد صنایع پتروشیمی، تاثیر بسزایی در توسعه اقتصادی، به ویژه در بخش‌های غیرنفتی دارد. کرونا اما مدیران پتروشیمی‌ها را مجبور کرده است تا در مورد آینده صنعت تجدیدنظر کنند. لازم به گفتن است که عملکرد صنایع پتروشیمی نیز با روند بازارهای بین‌المللی ارتباط نزدیک و توامانی دارد. صنعت جهانی در این مدت با فشارهایی همچون مازاد ظرفیت جهانی، فشار قیمت‌گذاری، عدم اطمینان تجاری، افت شدید مزیت رقابتی و... که قبل از همه‌گیری نیز وجود داشته و فقط بارزتر شده‌اند روبه‌رو شد. بسیاری از این چالش‌ها برای تولیدکنندگان به ویژه با همه‌گیری جهانی کرونا عمیق‌تر و شدیدتر شده است و با حرکت دوباره این صنعت و ورود به سال ۲۰۲۱، انتظار می‌رود مسائل اقتصادی، سیاسی، زیست‌محیطی و اجتماعی که مستقیماً بر توسعه و عملکرد آن تاثیر می‌گذارند، در شکل‌گیری آینده آن نقش مهم و اثرگذارتری ایفا کنند.
کاهش قیمت نفت در سال ۲۰۲۰ شوک بزرگی به صنعت پتروشیمی جهانی وارد کرد. نفت خام عامل اصلی محرک هزینه در بخش پتروشیمی است و مشتقات آن از جمله آروماتیک‌ها، اتیلن و پروپیلن به عنوان یک عنصر مهم در ساخت مواد پتروشیمی اصلی در نظر گرفته می‌شود. علاوه بر این، برخی از مواد شیمیایی از طریق مسیرهای تولیدی خاصی که در آن نیاز به انرژی زیاد وجود دارد، تولید می‌شوند و بر همین مبنا، پیوندی اساسی با قیمت نفت دارند. به‌طور کلی نیز، تغییرات در قیمت نفت تاثیر فوری و قابل توجهی بر ساختار هزینه‌های صنایع شیمیایی دارد. قیمت نفت برنت در طول سال ۲۰۲۰ بیش از ۴۰ درصد کاهش یافت و تولیدکنندگان مواد پتروشیمی آماده مواجه شدن با یک شوک بزرگ نه در میزان «سرعت» و نه از بابت «اندازه» آن و اثری که بر تجارت در این حوزه گذاشت، نبودند. در سال ۲۰۲۰، شورای همکاری خلیج‌فارس با افت بیش از ۲۰درصدی فروش مواد پتروشیمی در مقایسه با سال ۲۰۱۹ مواجه شد. وقتی به سال ۲۰۲۱ نگاه می‌کنیم، اتفاق‌نظر بین ناظران و تحلیلگران حوزه پتروشیمی این است که انتظار نمی‌رود قیمت نفت بهبود چشمگیری داشته باشد و پیش‌بینی می‌شود در محدوده ۴۰ تا ۵۰ دلار در دو سال آینده در نوسان نه‌چندان تندی باقی بماند.
در حالی که بسیاری بر این باورند که سال ۲۰۲۱ سال بهتری برای مواد پتروشیمی خواهد بود، انتظار می‌رود محصولاتی مانند منواتیلن گلایکول (MEG)، پلی‌اتیلن و پارازایلین (PX) به دلیل رشد ظرفیت با فشار مستمر روبه‌رو شوند. از طرف دیگر، تقاضای جهانی، با عرضه ۸۸/ ۵ میلیون تن در سال استایرن جدید چینی در سال ۲۰۲۱، تقریباً سه برابر حجم واردات سالانه این کشور یعنی حدود دو میلیون تن، تصویر پیچیده‌تری را ارائه می‌دهد. این امر می‌تواند برای صادرکنندگان منظم استایرن به آسیا دردسرساز شود، به ویژه تولیدکنندگانی که محموله‌های پیوسته‌تری را صادر می‌کنند. در صورت کاهش تقاضای آسیا برای استایرن ایالات متحده، ممکن است آمریکا نیز بنزن کمتری از آسیا تهیه کند. انتظار می‌رود نرخ بهره‌برداری از پالایشگاه‌ها همچنان کاهش یابد، در حالی که همه‌گیری کرونا همچنان تقاضای نفت در ایالات متحده و جهان را کاهش می‌دهد، که می‌تواند در طی سال ۲۰۲۱ نیز ادامه یابد. طبق داده‌های اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده نرخ بهره‌برداری از پالایشگاه‌های ایالات متحده از پایین‌ترین سطح آوریل ۲۰۲۰ که ۶/ ۶۷ درصد بود به بالاترین حد یعنی ۸۲ درصد در ماه آگوست یعنی دوره اوج ابتلا به کرونا رسید و دوباره در ماه‌های بعدی به محدوده ۷۰ درصد رسید. در بازه زمانی آوریل-می ۲۰۲۰ به‌دلیل اینکه قیمت مواد اولیه برای چند ماه کاهش یافت حاشیه‌های بالایی وجود داشت اما فشار واردات روی مواد اولیه از میان رفت زیرا واردات نمی‌توانست با قیمت قابل قبول به بازارهای اروپا برسد و تقاضا دوره نامطلوبی را گذراند. تقاضا اما کماکان ضعیف، ولی شرایط متفاوت است؛ تقاضای خارجی برای مواد اولیه، به‌ویژه از سوی چین با توجه به بهره‌برداری از ظرفیت‌های جدید اتیلن در آسیا و ایالات متحده آمریکا وجود دارد، تقاضای زیاد نفتا نیز سبب می‌شود شکاف قیمتی نفتا بالا باشد.
با افزایش سرعت مقابله با ویروس کرونا در جهان و کاهش میزان همه‌گیری مبتنی بر انجام گسترده واکسیناسیون، انتظار می‌رود بازارهای جهانی در طول سال ۲۰۲۱ با سرعت قابل توجهی تقویت شوند. همان‌طور که ACC آمریکا پیش‌بینی کرده است، به دنبال کاهش ۶/ ۲درصدی تولید نفت در سال ۲۰۲۰ که بزرگ‌ترین کاهش تولید در ۴۰ سال گذشته در نظر گرفته می‌شود، با این حال انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۱، میزان تولید جهانی محصولات پتروشیمی حدود ۹/ ۳ درصد رشد داشته باشد. این رشد ناشی از احیای میزان تقاضا برای کالاهای بادوام (محصولات مشتق‌شده از پروپیلن) و رشد بیشتر تقاضای محصولات بسته‌بندی‌شده (محصولات مشتق اتیلن) خواهد بود. قدرت نسبی در تقاضای محصولات پتروشیمی در مقایسه با کاهش تقاضای بنزن باعث ایجاد رقابت منطقه‌ای و نوسانات در مواد اولیه، به ویژه اتان و نفتا می‌شود.
به این ترتیب، عملکرد تولید محصولات پتروشیمی در سال ۲۰۲۱ در مناطق مختلف جهان و کشورهای گوناگون قطعاً متفاوت خواهد بود اما انتظار می‌رود به‌طور کلی، با بهبود نسبی همراه باشد. چین و هند با انتظار چشم‌انداز رشد قوی به ترتیب ۴/ ۵ و ۵/ ۷ درصد در سال ۲۰۲۱، قابل توجه‌ترین میزان رشد در تولید محصولات پتروشیمی جهان را بر عهده خواهند داشت و به‌طور کلی در حوزه منطقه‌ای آسیا، تولید مواد پتروشیمی با رشد ۴/ ۴درصدی قابل پیش‌بینی است. پس از این حوزه، آمریکای شمالی با رشد ۱/ ۴درصدی و آمریکای لاتین با رشدی حدود ۶/ ۴درصدی در رده حوزه‌های با بیشترین میزان رشد تولید محصولات پتروشیمی قرار دارند. پیش‌بینی می‌شود میزان تولید محصولات پتروشیمی در حوزه MENA نیز با رشد ۶/ ۳ درصد همراه باشد و حوزه کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس نیز به‌طور ویژه حدود ۲/ ۱ درصد تولید پتروشیمی خود را افزایش دهند. رشد کمتر از حد معمول حوزه کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس در سال ۲۰۲۱ ناشی از نبود ظرفیت عمده‌ای است که در سال ۲۰۲۱ شروع به کار می‌کند و این صنعت با نرخ استفاده از ظرفیت بالا فعالیت خواهد کرد. اینکه آیا می‌توان بهبودی را در میان‌مدت محقق کرد یا نه، به قدرت سرمایه‌گذاری و اشتغال بستگی دارد. پیش‌بینی می‌شود در تجارت پتروشیمی حوزه کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس در سال ۲۰۲۱ در مقایسه با کاهش ۲۰درصدی در سال ۲۰۲۰، از نظر حجم تا ۱۰ درصد رشد کند.
پیش‌بینی می‌شود «درآمد» صنعت پتروشیمی در سال ۲۰۲۱ نیز بهبود یابد اما این امر با توجه به افزایش قیمت نفت و بالا رفتن تقاضا در صنایع مصرف‌کننده نهایی محقق خواهد شد. کامودیتی‌های پتروشیمی با شدیدترین کاهش درآمد در سال ۲۰۲۰ روبه‌رو شده‌اند و بر همین اساس، انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۱ با بهبودی مناسبی مواجه شوند. با این حال، این انتظار وجود ندارد که درآمد کلی این حوزه به سطح قبل از همه‌گیری کرونا بازگردد. پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۱ درآمد ناشی از صنایع پتروشیمی حوزه کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس، ۶۰ تا ۶۳ میلیارد دلار باشد که نسبت به سال ۲۰۲۰ با ۱۵ تا ۲۰ درصد افزایش همراه خواهد بود. با این حال، این میزان هنوز ۲۵ تا ۳۰ درصد کمتر از میانگین قبل از همه‌گیری کرونا -یعنی حدود ۸۰ میلیارد دلار آمریکا که سالانه از ۲۰۱۱ از سوی تولیدکنندگان شورای همکاری خلیج‌فارس تولید می‌شود- است. یکی از جنبه‌های مهم معاملات با درآمدزایی در سال ۲۰۲۱ درک این موضوع خواهد بود که تشخیص داده شود روند صنایعی که مشتری آنها به عنوان کاربر نهایی در نظر گرفته می‌شود، موقتی است یا دائمی؛ زیرا احتمالاً بهبود در بازارهای نهایی و مناطق جغرافیایی، نابرابر خواهد بود.
تقاضا در سال ۲۰۲۱ برای رزین‌های پلاستیکی از جمله پلی وینیل کلراید و پلی‌اتیلن ممکن است به دلیل موجودی کم در ماه‌های اول ۲۰۲۱ و گسترش گشایش‌های اقتصادی، مورد حمایت قرار بگیرد. در اواخر سال نیز با افزایش تلاش‌ها در راستای واکسیناسیون، مجدداً زمینه برای افزایش مصرف محصولات ماندگار فراهم شود. تقاضا برای پلیمرها در آسیا بسیار زیاد است. بنابراین، تقاضا در سطح جهانی نیز در حال افزایش است و قیمت صادرات در واقع در حال بیشتر شدن است، به ویژه برای پی‌وی‌سی که رشد در این حوزه بسیار قابل توجه است.
در مقایسه با آسیا و قاره آمریکا، سرعت و قدرت احیای صنایع پتروشیمی اروپا در ماه‌های آینده، بیشتر در معرض خطر است. از جمله این دلایل می‌توان به قدرت یورو، افزایش شمار مبتلایان به ویروس کرونا و ایجاد مجدد محدودیت‌های اجتماعی-سیاسی و حتی مساله برگزیت اشاره کرد. تقویت یورو باعث می‌شود صادرات تولیدکنندگان داخل منطقه یورو از رقابت‌پذیری کمتری برخوردار شوند. بسیاری از شرکت‌ها در اروپا، از جمله مشاغل سخت تحت تاثیر شرکت‌های پتروشیمی، کارمندان خود را از طریق برنامه‌های کاری کوتاه‌مدت مبتنی بر حمایت یارانه‌های دولتی، به مرخصی اجباری فرستاده بودند و این رویه را تا سال ۲۰۲۱ کماکان تمدید کرده‌اند. این روند به شرکت‌های پتروشیمی اروپایی اجازه داده است تا ساختارهای هزینه‌ای خود را به‌طور موثر در دوره رکود، مدیریت کنند.
در آغاز سال ۲۰۲۰ میلادی، صنعت پتروشیمی ایالات متحده آمریکا با بادهای مخالف شدیدی مواجه شد که برخی از آنها عبارت‌اند از رکود تولید جهانی، سیاست‌های تجاری حمایت‌گرایانه و نااطمینانی در مورد نتیجه انتخابات ریاست جمهوری. کوین سوئیفت، اقتصاددان ارشد شورای شیمی آمریکا در این باره می‌گوید: «صنعت شیمیایی آمریکا نقش حیاتی در مقابله با پاندمی کووید ۱۹ ایفا می‌کند، از جمله نهاده‌هایی را برای تجهیزات مراقبت‌های شخصی فراهم می‌کند، محصولات ضدعفونی‌کننده و پاک‌کننده تولید می‌کند، امکانات و تجهیزات پزشکی را فراهم می‌کند، موانع حمایتی و بسته‌بندی‌های پلاستیکی نیز از دیگر محصولاتی است که این بخش تولید می‌کند.» اهمیت این حوزه به قدری است که دپارتمان امنیت داخلی ایالات متحده آمریکا در ماه مارس سال ۲۰۲۰ بخش تولید مواد شیمیایی و پتروشیمی را به عنوان «زیرساخت حیاتی و ضرورتی» تعیین کرد. انتظار می‌رود شرکت‌های پتروشیمی آمریکای شمالی بهبود سود بیشتری را در سه ماه چهارم ۲۰۲۰ گزارش کنند، زیرا تقاضا از سه ماه دوم بهبود می‌یابد، اما احتمال دارد کماکان زیر سطح قبل از دوره همه‌گیری کرونا باقی بماند. چشم‌انداز مورد انتظار برای سال ۲۰۲۱ احتمالاً کاهش حجم فروش در نیمه اول سال ۲۰۲۱ است زیرا موج دوم شیوع کرونا از هم‌اکنون می‌تواند به اقتصاد آمریکا و جهان ضربه بزند. با این حال، با بهبود وضعیت اقتصادی و شروع تزریق سراسری واکسن کووید ۱۹ انتظار می‌رود در نیمه دوم سال ۲۰۲۱ حجم فروش محصولات پتروشیمی بهبود یابد.
چشم‌انداز پساپاندمی رشد بسیار بالا در همه بخش‌های صنعت پتروشیمی را پیش‌بینی می‌کند؛ رشدی که مبنای بسیار محکمی دارد. افزایش تقاضای مشتریان، ثبات در بازارهای صادراتی و حاشیه رقابتی که دسترسی به گاز شیل و گاز طبیعی مایع ایجاد می‌کند، از جمله عواملی هستند که باعث تداوم روند سودآوری در این صنعت خواهند شد. در سال ۲۰۲۰ کل حجم تولید مواد شیمیایی و پتروشیمی به جز محصولات دارویی آمریکا به میزان ۶/ ۳ درصد کاهش یافت و انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۱ به میزان ۹/ ۳ درصد و در سال ۲۰۲۲ به میزان ۷/ ۲ درصد افزایش یابد. تولید مواد شیمیایی تخصصی در سال ۲۰۲۰ به میزان ۳/ ۱ درصد کاهش یافت و پیش‌بینی می‌شود تولید این مواد در سال ۲۰۲۱ به اندازه پنج درصد رشد کند و در سال ۲۰۲۲ نیز رشد ۲/ ۳درصدی را تجربه کند. صادرات محصولات شیمیایی و پتروشیمی نیز به سطح ۵/ ۱۳۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ خواهد رسید. واردات نیز به سطح ۵/ ۱۰۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ افزایش خواهد یافت. در آمریکای لاتین نیز انتظار می‌رود اقتصاد برزیل، مکزیک و آرژانتین به تدریج در سال ۲۰۲۱ بهبود یابد، اما کاملاً کمتر از چشم‌انداز کلی مورد انتظار برای رشد تولید ناخالص داخلی ۱/ ۶درصدی برای بازارهای نوظهور است. رشد اقتصادی برزیل با نرخ‌های کم‌بهره تاریخی، تورم کم، ادامه اصلاحات و دستورالعمل‌های اقتصادی دولت فدرال حتی در طول همه‌گیری کرونا، پشتیبانی می‌شود. رشد مکزیک احتمالاً تحت تاثیر یک اقتصاد کمتر متنوع با وابستگی شدید به گردشگری و نفت، دو صنعتی که در آنجا شاهد فشار مستمر ناشی از بیماری همه‌گیری کرونا بود، با مشکل روبه‌رو خواهد شد. بیشترین عدم اطمینان را در مورد چشم‌انداز اقتصادی آرژانتین مشاهده می‌کنیم زیرا رکود اقتصادی رو به کاهش است و دولت با کنترل قیمت و سرمایه، تورم بالا و استهلاک ارز دست‌و‌پنجه نرم می‌کند.
چشم‌انداز تاریک
تحولات مربوط به همه‌گیری کرونا طی سال ۲۰۲۱ کماکان نامشخص و غیرقابل پیش‌بینی است و می‌تواند به سناریوهای مختلفی از جمله بدتر شدن وضعیت در آینده منجر شود. بنابراین، نیاز به حفظ انعطاف‌پذیری و نقدینگی مالی در چنین وضعیتی ضروری است. اگر وضعیت همه‌گیری کرونا در اکثر اقتصادهای بزرگ از جمله اروپا و ایالات متحده به‌طور پایدار کاهش یابد، تولیدات صنعتی به‌طور مداوم رشد خواهد کرد و بیکاری طی چند ماه آینده به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. بر مبنای چنین روندی، می‌توان چشم‌انداز مثبتی را برای آینده صنعت پتروشیمی در نظر گرفت. انجام واکسیناسیون سراسری به ویژه در کشورهای بزرگ با جمعیت زیاد، احتمال افزایش سودآوری صنایع پتروشیمی در جهان را به‌طور سالانه بیش از پنج درصد افزایش خواهد داد. اگر درآمد پیش از بهره، مالیات و استهلاک (EBITDA) بیش از پنج درصد کاهش یابد و شاهد افزایش قابل توجهی در موارد ابتلا به ویروس کرونا باشیم که به تعطیلی گسترده مشاغل منجر شود، اقتصاد جهانی مجدداً با شدتی زیاد دچار رکود خواهد شد و چشم‌انداز مثبت حتی در حوزه پتروشیمی نیز از دست خواهد رفت.
