روزگار رقابت‌های استراتژیک
آیا با روی کار آمدن رئیس‌جمهور دموکرات آمریکا جنگهای تجاری به پایان می‌رسند؟
پس از پیروزی جو بایدن نامزد دموکرات انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در مقابل ترامپ حال نه‌تنها مردم آمریکا بلکه سایر کشورهای جهان که تحت تاثیر سیاست‌های ترامپ قرار داشته‌اند، به خصوص کشورهایی که با موانع تعرفه‌ای و تحریمی رئیس‌جمهور گذشته مواجه بوده‌اند، به سیاست‌های بایدن در دوران پیش‌رو چشم دوخته‌اند و در انتظار تغییراتی در سیاست‌های خارجی و تجاری آمریکا هستند. اما سوال اینجاست که این تغییرات تا چه اندازه با سیاست‌های دوران ترامپ متفاوت خواهند بود و در کجای اولویت‌های سیاستگذاری رئیس‌جمهور جدید آمریکا قرار دارند؟
دوباره بهترش را می‌سازیم
باراک اوباما در سال ۲۰۰۸ به ریاست جمهوری آمریکا رسید و در دوران ریاست جمهوری‌اش به گسترش تجارت به خصوص با آسیا پرداخت. منتقدان داخلی او معتقد بودند او کشور را به واردات از چین وابسته می‌کند و مشاغل آمریکایی را به خطر می‌اندازد و نارضایتی‌ای که آمریکایی‌ها در این خصوص داشتند سبب شد ترامپ در جریان کمپین انتخاباتی خود در سال ۲۰۱۶ در ایالت‌های صنعتی مهم چون میشیگان، ویسکانسین و پنسیلوانیا موفق ظاهر شود و رای‌دهندگان را مجاب کند که به نفع آنها کار خواهد کرد ولی امسال دموکرات‌ها مصمم بوده‌اند که اشتباهات آن سال‌ها را تکرار نکنند به‌طوری‌که بایدن با شعار «دوباره بهترش را می‌سازیم» به میدان آمد و هدفش را این‌طور توصیف کرد: «هر تصمیمی در حوزه تجارت باید در جهت بهبود وضع طبقه متوسط آمریکا، ایجاد فرصت‌های شغلی و افزایش دستمزد باشد.»
پیشنهادهای اقتصادی بایدن شامل حمایت از صنایع داخلی آمریکا، ارائه یارانه به صنایع و محدود کردن فعالیت شرکت‌های خارجی است و این دقیقاً همان سیاست‌های حمایت‌گرایانه‌ای است که معاهده‌های پیشین تجارت جهانی سعی در محدود کردنشان داشت. یکی از برنامه‌های بایدن که در این راستا مورد انتقاد قرار گرفته برنامه ۴۰۰ میلیارددلاری «آمریکایی بخر» است که تمرکز آن بر زیرساخت‌ها، تجهیزات ساخت آمریکا و تکنولوژی و انرژی‌های پاک ساخت آمریکاست که به معنی کنار گذاشته شدن تامین‌کنندگان اروپایی و آسیایی در این حوزه خواهد بود. بایدن حتی به وضوح گفته است که دولتش تعهد خواهد کرد هر چیزی را که در آمریکا ساخته نشده باشد نخرد در حالی که به گفته او ایراداتی که در قوانین قدیمی وجود دارد باعث شده صنایع و مشاغل آمریکایی به اندازه کافی مورد حمایت قرار نگیرند. بر اساس برنامه بایدن شرکت‌های آمریکایی به طور گسترده از حمایت فدرال بهره‌مند می‌شوند تا زنجیره تامین در برخی حوزه‌ها چون تجهیزات پزشکی و تکنولوژی‌های مخابراتی به داخل آمریکا بازگردد و نیاز به تامین‌کنندگان خارجی وجود نداشته باشد. عدم سرمایه‌گذاری در تربیت نیروی کار، دسترسی به آموزش و زیرساخت‌های اساسی در کنار وجود قوانین مالیاتی که به ضرر نیروهای کاری عمل می‌کنند همگی می‌توانند به عنوان اولویت‌های رئیس‌جمهوری جدید آمریکا برای سیاستگذاری‌های خود در نظر گرفته شوند.
تشکیل کمپین برای مبارزه با چین به جای تک‌روی
ترامپ در صحبت‌هایش علیه بایدن سعی داشته است او را دارای موضعی نرم در قبال چین معرفی کند اما واقعیت چیز دیگری است. نگاهی به شعارهای انتخاباتی و اظهارنظرهای جو بایدن نشان می‌دهد که وی قصد ایجاد تغییرات عمده در سیاست‌های تجاری آمریکا حداقل به این زودی‌ها ندارد، به خصوص در مورد چین احتمال دارد مسیر گذشته واشنگتن در دولت بعدی نیز ادامه پیدا کند. او در آخرین مناظره ریاست جمهوری خود به مردم قول داد کاری کند تا چین طبق قوانین بین‌المللی عمل کند و مواضع او سخت‌تر از مواضع ترامپ است. بایدن چین را به عدم رعایت حقوق معنوی نوآوران آمریکایی، انجام حملات سایبری و ارائه یارانه‌های دولتی نامتناسب به برخی شرکت‌های چینی متهم کرده است و برخی سناتورهای آمریکایی حتی از برنامه ۳۵۰ میلیارددلاری برای مقابله با چین سخن گفته‌اند. این رویکرد دموکرات‌ها مثل آن است که موضع سختگیرانه ترامپ در مورد چین را با آرزوهای حزب دموکرات در زمینه برنامه‌های اقتصادی داخلی ترکیب کنید. از سوی دیگر اما به نظر می‌رسد بایدن می‌بایست برای راضی نگه داشتن شرکای تجاری و متحدان خود کاری انجام دهد؛ حفظ و احیای سازمان تجارت جهانی می‌تواند یکی از اقدامات بایدن برای راضی نگه داشتن متحدان خود محسوب شود. در اقدامی دیگر بایدن می‌تواند جنگ تجاری با متحدان آمریکا را کنار بگذارد و این به معنای برداشته شدن تعرفه‌های ترامپ روی فولاد و آلومینیوم اروپاست و در مورد کانادا و مکزیک نیز به تعهدات تجاری پایبند بماند. دیپلمات‌ها، تحلیلگران و مقامات سابق به کمپین بایدن توصیه کرده‌اند که به استثنای لحنی که ترامپ در بیان تهدیدات خود به‌کار می‌برد به سختگیری در مقابل چین ادامه دهد و به جای رویارویی علنی بر رقابت استراتژیک تاکید کند. کمپین بایدن اما یک پله فراتر از سیاست‌های دولت کنونی آمریکا رفته است و اقدامات دولت چین علیه مسلمانان سین‌کیانگ را نسل‌کشی خطاب کرده است و وعده داده تا هدایت یک کمپین را برای اعمال فشار به چین رهبری کند، بنابراین به نظر می‌رسد برخلاف ترامپ که تمایل به حملات یکجانبه علیه چین داشت بایدن بنا دارد از ابتدا متحدان واشنگتن را در این روند دخیل کند.
اقدام فوری برای حذف تعرفه‌ها منتفی است
به‌نظر می‌رسد بایدن برای ادامه سیاست سختگیرانه خط‌مشی سخت در مورد چین به ویژه در مورد مباحث تجاری، از جمله حفظ یا افزایش تعرفه‌های دوران ترامپ بر بسیاری از کالاهای چینی با فشار قابل توجهی از سوی دموکرات‌ها و جمهوریخواهان مواجه خواهد شد. چندی پیش بایدن در مصاحبه‌ای با نیویورک‌تایمز اعلام کرد هیچ اقدام فوری برای از میان بردن تعرفه‌های ترامپ بر کالاهای چینی انجام نخواهد داد. به لحاظ تئوری نیز آمریکا ممکن است به رویکرد تهاجمی در قبال چین ادامه دهد؛ بسیاری از آمریکایی‌ها معتقد هستند واردات و اتوماسیون چینی مراکز صنعتی ایالات متحده را ویران کرده و باعث افزایش بیکاری و نابرابری دستمزد در مناطق آسیب‌دیده شده است. نظرسنجی موسسه پیو در آگوست سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد ۶۰ درصد آمریکایی‌ها دیدگاه نامطلوبی نسبت به چین دارند در حالی که این آمار در سال ۲۰۱۸، ۴۷ درصد بوده است. با وجود این نتیجه تحقیقی که توسط دان کیسلر (Don Casler) و ریچارد کلارک (Richard Clarck) در اکتبر سال ۲۰۲۰ صورت گرفته نشان می‌دهد وضع تعرفه‌ها، به ویژه جنگ تجاری فعلی با چین، محبوبیت زیادی در میان مردم آمریکا نداشته باشد چراکه مردم آمریکا از هزینه‌های مصرف‌کننده چنین سیاست‌هایی نگران هستند. انقباض اقتصادی ناشی از ویروس کرونا که به طور نامتناسبی جوامع طبقه کارگر را تحت تاثیر قرار داده است ممکن است این نگرانی‌ها را بیشتر کند چراکه در بسیاری از موارد هزینه‌های مصرف‌کننده این سیاست‌ها بسیار قابل ملاحظه بوده است؛ به عنوان مثال اعمال تعرفه‌های بیشتر بر واردات ماشین‌های لباسشویی از آسیا در سال ۲۰۱۸ سبب شد قیمت ماشین لباسشویی در آمریکا به طور متوسط ۸۶ دلار افزایش پیدا کند.
نیویورک‌تایمز به نقل از رئیس‌جمهور منتخب ایالات متحده گفت جو بایدن فوراً توافق تجاری را که دولت ترامپ با چین منعقد کرده است لغو نخواهد کرد و برای برداشتن تعرفه‌های صادراتی چین قدم برنخواهد داشت. گفتنی است بر اساس فاز نخست توافق تجاری، پکن طی یک دوره دو‌ساله ۲۰۰ میلیارد دلار کالای اضافی در مقایسه با سطح واردات ۲۰۱۷ از ایالات متحده خریداری خواهد کرد و در عوض دولت آمریکا از اعمال تعرفه‌های جدید بر روی کالاها و خدمات چینی چشم‌پوشی می‌کند. همچنین نیمی از تعرفه اعمال‌شده در اول سپتامبر گذشته بر روی ۱۲۰ میلیارد دلار کالای وارداتی چینی کاهش می‌یابد. این معامله همچنین تعرفه‌های ۲۵درصدی برای مجموعه ۲۵۰ میلیارددلاری کالاهای صنعتی چین و اجزای سازنده مورد استفاده تولیدکنندگان آمریکایی و عوارض تلافی‌جویانه بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار کالاهای ایالات متحده را بر‌جا گذاشت. توافق تجاری مرحله اول آمریکا و چین به منزله پایان ۱۸ ماه درگیری تعرفه‌ای میان دو اقتصاد بزرگ جهان بود. این درگیری موجب خسارت صدها میلیارددلاری بر زنجیره تولید کالا، آشفتگی بازارهای مالی، اختلال در زنجیره‌های عرضه و کندی رشد اقتصادی جهان شده است.
استراتژی مبارزه با چین تغییر می‌کند
بایدن در مصاحبه‌ای با ستون‌نویس تایمز، توماس فریدمن، سرنخی از چگونگی ادامه کار دولت جدید آمریکا در سیاست خارجی بیان کرد و گفت اولویت اصلی وی بسته محرک سخاوتمندانه‌ای از طریق کنگره حتی قبل از دستیابی به قدرت است. بایدن در این مصاحبه اعلام کرد قصد او هدف قرار دادن سیاست‌هایی است که از اقدامات سوء‌استفاده‌کننده چین مانند سرقت مالکیت‌های معنوی، دامپینگ محصولات، یارانه‌های غیرقانونی به شرکت‌ها و انتقال فناوری از شرکت‌های آمریکایی به همتایان چینی جلوگیری کند. بایدن در این گفت‌وگو بر لزوم اجماع در داخل و تمرکز تلاش‌های دولت بر سرمایه‌گذاری در بخش‌های تحقیق و توسعه، زیرساخت‌ها و آموزش تاکید کرد که به شرکت‌های آمریکایی امکان رقابت بیشتر با رقبای چینی را می‌دهد. بایدن در این گفت‌وگو تاکید کرد کلید برخورد با چین اهرم نیروست که آمریکا هنوز آن را در اختیار ندارد. وی همچنین تحقیق در زمینه‌های انرژی، بیوتکنولوژی، مواد پیشرفته و هوش مصنوعی را به عنوان شاخه‌هایی معرفی کرد که می‌توانند از سرمایه‌گذاری‌های دولتی بیشتری در آمریکا استفاده کنند. او به صراحت اعلام کرد تا زمانی که در خانه و کارگران خود سرمایه‌گذاری اساسی انجام نداده است وارد قرارداد تجاری جدید با کسی نخواهد شد.
جنگ امروز، جنگ فناوری است
اما بایدن باید این موضوع مهم را در نظر داشته باشد که امروز این فناوری است که جهان را به هم پیوند می‌دهد، نه کشتی‌های تجاری. با وجود تمامی تحرکات واقعیت‌های موجود کاملاً متفاوت به‌نظر می‌رسند؛ به‌رغم منزوی کردن چین در دوران چهار سال گذشته، ترامپ این کشور را عمیقاً در اقتصاد جهان ادغام کرده است و به‌نظر می‌رسد نیروهایی که چین را در میانه جریان تجارت و سرمایه‌گذاری جهان قرار می‌دهند از یک بیماری همه‌گیر یا هر رئیس‌جمهور دیگر ایالات متحده قوی‌تر هستند. بنابر گزارش مقامات گمرکی چین صادرات این کشور در ماه اکتبر با نرخ ۴/ ۱۱ درصد سریع‌تر از حد انتظار رشد کرده است؛ صادرات تنها در طول چهار ماه گذشته تقریباً معادل کل صادرات سال ۲۰۰۶ این کشور بوده است. واردات نیز پس از نزدیک به دو سال کاهش بهبود یافته است. با این حال جدای از محدود کردن مازاد تجاری، چون اقتصاد داخلی چین بدون کووید ۱۹ سریع‌تر از اقتصاد سایر کشورها بهبود یافته است، در واقع در سال گذشته اختلاف افزایش یافته است و برحسب دلار، چهار ماه از قوی‌ترین ماه‌های ثبت‌شده برای مازاد تجاری چین از ماه می رخ داده است.
پس از سقوط شدید در ماه‌های ابتدایی شیوع بیماری سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به چین از ماه آوریل ۲۰۲۰ در حال شتاب گرفتن است به طوری که کل سرمایه‌گذاری خارجی این کشور در ماه سپتامبر ۲۵ درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته است. یکی از نمونه‌های بارز این روند هجوم تبلیغاتی گسترده شرکت‌های چینی به عرضه‌های اولیه ایالات متحده در ماه‌های اخیر بوده است. نکته قابل توجه آن است که این سیل ورودی سرمایه‌گذاری خارجی چشمگیرترین قسمت تصویر سرمایه‌گذاری نیست. با افزایش مازاد تجارت و حساب جاری چین، حساب مالی و سرمایه‌ای با حرکتی شدید در جهت مخالف متعادل شده‌اند. کسری این حساب‌ها در سه ماه سوم به ۲/ ۹۴ میلیارد دلار رسیده است که بزرگ‌ترین رقم از سال گذشته (تا ماه نوامبر سال ۲۰۲۰) بوده است. اما اینها نباید زیاد هم تعجب‌برانگیز باشند، سال‌ها سرمایه‌گذاری انباشته در ظرفیت‌های تجاری چین اجازه نمی‌دهد فعالیت خرید و فروش آنها در آن‌سوی مرزها متوقف شود به طوری که هر چرخشی در زنجیره‌های تامین جهان تنها سبب کاهش سهم چین از حجم جریانات مرزی است. کاهش مطلق تجارت چین با جهان همچنان بعید به‌نظر می‌رسد و این می‌تواند اتفاق خوبی باشد چراکه روابط تجاری لبه‌های تیز روابط بین‌المللی را از بین می‌برد و احتمال درگیری را کاهش می‌دهد. بایدن باید این موضوع را مدنظر قرار دهد که تلاش برای تولید مجدد برخی کالاها در آمریکا هیچ ایرادی ندارد ولی این موضوع نمی‌تواند تغییری در توازن اقتصادی قدرت در ایندو-پاسیفیک (Indo-Pacific) ایجادکند. اگر بایدن واقعاً می‌خواهد چین را شکست دهد باید فشار بیشتری بر جنگ فناوری با چین وارد کند، جنگی که هم‌اکنون شرکت هوآوی را فلج کرده است.
هر دو استراتژی «آمریکایی بخر» جو بایدن و «گردش دوگانه» شی جین پینگ نشان‌دهنده شیفت دو کشور به سمت استقلال اقتصادی است. البته به نظر نمی‌رسد هیچ‌کدام شانس موفقیت زیادی داشته باشند. چین سال‌هاست در تلاش است تقاضای داخلی خود را افزایش دهد اما همچنان درگیر نابرابری گسترده و شبکه امنیت اجتماعی ضعیف است؛ مشکلاتی که حزب کمونیست حاکم عجله‌ای برای حل آنها ندارد. از طرفی آمریکا نیز برای تبدیل شدن دوباره به یک نیروگاه تولیدی بیش از حد ثروتمند است. کشورهای تولیدی پیشرفته چون آلمان و ژاپن دارای سرانه درآمد ملی برابر با فقیرترین ایالت‌های آمریکا هستند. اگر بایدن به همان اندازه که ادعا می‌کند به کار با متحدان آمریکا متعهد باشد نیز احتمال کمی برای احیای کارهای تولیدی وجود دارد؛ زمانی که کشورهای اروپایی و حتی استرالیا به دنبال جریمه شرکت‌های متعلق به متعهدترین اهداکنندگان کمپین بایدن هستند، او برای ساخت جبهه‌ای متشکل از متحدان و شرکای آمریکا برای مقابله با چین کار سختی پیش‌رو خواهد داشت.
