زیربنای حمل‌ونقل
نگاهی به روند و ضرورتهای توسعه حمل‌ونقل ایران
این پروژه از جمله اهداف توسعه ریلی کشور است. با این حال نگرش به توسعه شبکه‌های حمل‌ونقل برای توسعه ارتباطات تجاری و گردشگری و... از جمله نگرش‌های قابل اعتنا در ساختار سیاستگذاری کشور است، چراکه ایران با پشتوانه تاریخی که در منطقه دارد و قرار گرفتن در مرکز یکی از مهم‌ترین مناطق و استراتژیک‌ترین آنها در جهان و همین‌طور واقع شدن در میانه کره زمین، می‌تواند شاهراه ارتباطی شرق و غرب باشد. بنابراین توسعه شبکه حمل‌ونقلی کشور از ریلی تا جاده‌ای و بزرگراهی و... می‌تواند به اهداف توسعه بلندمدت ایران نیز کمک قابل توجهی کند. از جمله ثروت‌های بی‌نظیری که در دو قرن اخیر در کشور ما مورد غفلت قرار گرفته، موقعیت جغرافیایی و توان ایفای نقش اثرگذار در عبور و ترانزیت کالای تجاری جهانی است. در شرایطی که کشور با مشکلات متعدد اقتصادی مانند کاهش درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت دست و پنجه نرم می‌کند، نیاز است مسوولان راهکارهای جایگزین برای کسب و بالا بردن درآمدهای ارزی در دستور کار قرار دهند. کارشناسان و متفکران از گذشته تاکنون راه‌هایی را در راستای استفاده از ظرفیت‌های موجود در کشور مطرح کرده‌اند که لازم است بیش از پیش به آنها توجه شود.
۳۵ پروژه ریلی در دست احداث
در حال حاضر ۳۵ طرح ریلی به طول اجرایی ۳.۳۸۰ کیلومتر و ۱۳۵ ایستگاه با مساحتی بالغ بر ۲۶۵ هزار متر مربع در دست احداث است. طول پروژه‌های بهره‌برداری شده از ابتدا تا کنون ۱۱هزار و ۸۵۴ کیلومتر ، طول پروژه‌های در دست اجرا ۳ هزار و ۳۰۸ کیلومتر و طول پروژه‌های در دست مطالعه ۵هزار و ۸۲ کیلو متر است.
پروژه‌های مهم الویت دار ریلی کشور شامل، پروژه راه‌آهن یزد- اقلید به طول ۲۶۴ کیلومتر، راه آهن همدان- سنندج به طول ۱۵۰ کیلومتر، راه اهن خواف – هرات بخش درون و برون مرزی در مجموع به طول ۱۲۰ کیلومتر راه آهن بستان آباد-تبریز (خاوران) به طول ۴۴ کیلومتر ، راه آهن رشت- انزلی به طول ۳۷ کیلومتر است.
حال بیایید نگاهی به قابلیت‌های این پروژه های ریلی بیاندازیم. پروژه راه آهن خواف- هرات در سال اول بهره‌برداری قابلیت جابه جایی ۴ میلیون تنبار و ۲۰۰ هزار تفر مسافر را را دارد. این خط ترانزیت ریلی بین دو کسور ایران و افغانستان را ایجاد و از طرفیت باری بندر چابهار به صورت بهینه استفاده می‌کند. راه آهن بستان آباد-تبریز (خاوران) در سال اول بهره برداری قابلیت جابه جایی ۲ میلیون تن بار و یک میلیون نفر را دارد و شبکه ریلی و کریدور شرق به غرب کشور را بهبود و در آینده ترانزیت بار و جا به جایی مسافر در منطقه را بهبود می بخشد.
راه اندازی راه آهن یزد-اقلید،کریدور ریلی شمال شرقی-جنوب غربی را تکمیل و فاصله ریلی آن را ۳۱۰ کیلومتر کاهش می‌دهد. میزان جا به جایی مسافر دراین پروژه یک میلیون نفر و میزان جا به جایی بار آن در سال اول بهره برداری ۴ میلیون نفر است. پروژه بعدی راه آهن رشت-آستارا است. با افتتاح این راه آهن کریدور ریلی شمال-جنوب تکمیل و خلیج فارس و دریای عمان را به دریای خزر متصل می‌کند. از طرفی ترانزیت کالا و جذب بار و مسافر از کشورهای همسایه را تسهیل می‌کند. این پروژه ریلی آخرین بخش از کریدور شمال-جنوب را تکمیل و در سال اول بهره برداری میزان جابه جایی بار را به ۵ میلیون تن و یک میلیون نفر خواهد رساند.
راه آهن چابهار-زاهدان در پیشبرد امر تولید در منطقه و کشور موثر خواهد بود و جا به جایی بار و مسافر سالیانه آن در سال اول بهره برداری ۸/ ۲ میلیون تن و ۹۳۷ هزار نفر خواهد بود.
پروژه راه آهن همران-سنندج، جا به جایی باردرمعادن سنگ،پوکه معدنی،پتروشیمی، تولیدات شهرک های صنعتی ومحصولات کشاورزی در استان کردستان را به میزان ۹/ ۲ میلیون تن خواهد رساند.
راه آهن میانه-اردبیل در سال اول بهره رداری به میزان ۵/ ۲ میلیون تن بار و ۶۰۰ هزارنفر را جا به جا خواهد کرد.
راه آهن مبارکه-سفید دشت-شهرکرد در سال اول بهره برداری ۵/ ۳ میلیون تن بار و ۷۰۰ هزار نفر را جا به جا خواهد کرد.
۴۸۰ کیلومتر پروژه آزد راهی اولویت دار
در مجموع ۷ پروژه آزاد راهی جمعا به طول ۴۸۰ کیلومتر در کشور در دست احداث است که شامل آزاد راه هایآبیک-چرمشهر،قطعات ۲،۳ و ۴ آزاد راه اراک-خرم آباد، منجیل-رودبار، ایزدخواست-شیراز و تبریز-مرند،منطقه آزاد راه تهران-شمال و گرمسار-سمنان است.
این آزاد راه ها با مشارکت بخش خصوصی در حال احداث بوده که اعتبار مورد نیاز برای تکمیل آنها در مجموع ۶۸۴۶ میلیارد تومان است. آزاد راه آبیک-چرمشهر به طول ۱۵۸ کیلومتر با اعتبار هزینه شده دولت به میزان ۷۷۶ میلیارد تومان و اهتبار هزینه شده سرمایه گذار به میزان ۱۴۰۴میلیارد تومان در دست احداث بوده و حدود ۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.قطعات ۲، ۳ و ۴آزاد راه خرم آباد-اراک به طول ۱۵۸ کیلومتر با اعتبار هزینه شده دولت به میزان ۸۴۸ میلیارد تومان و اعتبار هزینه شده سرمایه گذار به میزان ۴۷۱ میلیارد تومان در دست احداث بوده و حدود ۷۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد. آزاد راه ایزدخواست-شیراز به طول ۲۱۰ کیلومتر با اعتبارهزینه شده دولت به میزان ۸۹۵ میلیارد تومان اعتبار هزینه شده سرمایه گذار و اعتبار هزینه شده سرمایه گذار به میزان ۷۴۵ میلیارد تومان و با پیشرفت فیزیکی ۷۷ درصد در دست احداث است.
آزاد راه تبریز-مرند به طول ۳۷ کیلومتر با اعتبار هزینه شده دولت به میزان۵۱۸ میلیارد تومان و اعتبار هزینه شده سرمایه گذار به میزان ۷۷۷ میلیارد تومان با پیشرفت فیزیکی ۱۳ درصد در حال احداث است. منطقه دو آزاد راه تهران-شمال به طول ۲۲ کیلومتر و با اعتبار هزینه شده دولت به میزان ۴۲۰ میلیارد تومان و اعتبار هزینه شده سرمایه گذار به میزان ۴۱۰ میلیارد تومان و پیشرفت فیزیکی ۳۰ درصد در حال احداث است. آزاد راه گرمسار-سمنان به طول ۵۰ کیلومتر و با اعتبار هزینه شده دولت به میزان ۳۱۵ میلیارد تومان و اعتبار هزینه شده سرمایه گذار به میزان ۴۹۳ میلیارد تومان با پیشرفت فیزیکی ۱۴ درصد در دست احداث است.
از جمله مزایای این آزاد راه ها کاهش مصرف سوخت، افزایش ایمنی سفر و کاهش مدت زمان سفر است که همگی تا پایان دولت فعلی به بهره برداری خواهند رسید.
موقعیت ژئوپولتیکی ایران
ایران با وجود منابع عظیم نفتی و گازی، معادن سرشار از مواد اولیه صنعتی، از فلزات تا سنگ‌های پرکاربرد و موقعیت‌های ناب کشاورزی از جمله ثروتمندترین کشورهای جهان است و تنها حلقه مفقوده موجود، عدم به‌کارگیری و تبدیل این ثروت‌های خدادادی به ارزش افزوده است. از جمله ثروت‌های بی‌نظیری که در دو قرن اخیر مورد غفلت قرار گرفته، موقعیت جغرافیایی کشور و توان ایفای نقش اثرگذار در عبور و ترانزیت کالای تجاری جهانی است؛ کشور ایران با قرارگیری در محل اتصال سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا از هزاران سال پیش شاهراه عبور کالاهای تجاری میان ممالک مختلف به‌شمار می‌رفته است، چنین موقعیتی شاه‌کلید قدرت جهانی سلسله‌های مختلف حکومتی در ایران بوده و با شروع دوران استعمار این نقش مهم در عرصه بین‌المللی به مرور محو شد. در حال حاضر و پس از تغییرات ژئوپولتیکی متعدد در جهان، مجدداً این فرصت برای کشور به وجود آمده با بازیابی جایگاه ترانزیتی خود در تجارت جهانی، منافع اقتصادی و سیاسی متعددی احصا کند؛ هم‌اکنون کشورهای آسیای میانه که پس از فروپاشی شوروی، کشورهای محصور در خشکی و بسته به شمار می‌آیند، جهت گسترش اقتصاد خود نیازمند دسترسی تجاری به آب‌های بین‌المللی هستند و ایران با داشتن ۴۹۰۰ کیلومتر
خط ساحلی با آب‌های آزاد جزو بهترین گزینه‌ها برای ایجاد این اتصال است.
از طرف دیگر با شکل‌گیری اتحاد عمیق‌تر میان ایران و کشورهای حوزه مقاومت از جمله عراق و سوریه، خط ترانزیتی ایران تا مدیترانه نیز از دیگر فرصت‌های بالقوه برای ایران است که فعال شدن آن نیازمند تکمیل زیرساخت‌های لازم و هماهنگی‌های سیاسی است
کریدورهای ترانزیت بار در ایران
مسیرهای ترانزیتی ریلی پیش‌فرض برای ایران عبارتند از مسیر ترانزیتی شمال-جنوب شرقی، مسیر ترانزیتی شمال-جنوب غربی و مسیر ترانزیتی شرق به غرب. مسیر ترانزیتی غربیِ شمال-جنوب متشکل از راه‌آهن رشت-بندرعباس است که تا اتصال به بندر انزلی و بندر کاسپین نیازمند احداث فقط ۴۵ کیلومتر و برای اتصال به مرز آستارا و شبکه ریلی کشور آذربایجان که متصل به شبکه ریلی روسیه نیز است، به احداث ۱۶۷ کیلومتر خط ریلی نیاز دارد؛ این کریدور همچنین از طریق مرز رازی به شبکه ریلی ترکیه اتصال دارد که نیازمند افزایش ظرفیت ترانزیتی است.
خط ترانزیتی شمال-جنوب شرقی که کشورهای آسیای میانه یا CIS را به آب‌های بین‌المللی مرتبط می‌کند از سه طریق قابل شکل‌گیری است، نخست خط ریلی چابهار-سرخس که در حال حاضر قطعه اول آن یعنی راه‌آهن چابهار به زاهدان در دست ساخت بوده و تاکنون پیشرفت مناسبی در حدود ۵۰ درصد داشته است. این خط ریلی، کشورهای حوزه آسیای میانه را به بندر چابهار و دریای عمان متصل کرده و علاوه بر کارکرد ترانزیتی ظرفیت چند میلیاردتنی معادن شرق کشور را نیز فعال خواهد کرد.
محور ترانزیتی شرقیِ شمال-جنوب همچنین می‌تواند به وسیله خط سرخس-بافق-بندرعباس نیز برقرار شود که این محور در حال حاضر نیز موجود و نیازمند فعال‌سازی ظرفیت ترانزیتی است.
سومین کریدور اتصال ترانزیتی شمال-جنوب از سمت شرق کشور مرز ریلی اینچه‌برون در استان گلستان است که می‌تواند قطارهای ترانزیتی را به بندرعباس برساند، این مرز ریلی با وجود مذاکرات متعدد بین ایران و کشورهای آسیای میانه کماکان به دلیل مشکلات فنی و مدیریتی به اهداف تعیین‌شده در زمینه حمل بار بین‌المللی نرسیده است. محور ترانزیتی شرق به غرب از دو مرز سرخس در شمال شرق و میرجاوه در جنوب شرق آغاز شده و از طریق راه‌آهن به مرز شلمچه در غرب کشور می‌رسد، مرز شلمچه نیازمند احداث فقط ۳۲ کیلومتر خط آهن و یک پل متحرک بر روی اروندرود در خاک عراق است تا شبکه ریلی ایران و عراق به یکدیگر وصل شوند، همچنین در صورت اتصال ریلی عراق و سوریه با تاسیس راه‌آهن البوکمال-دیرالزور در خاک سوریه ایران به بندر لاذقیه و سواحل مدیترانه اتصال لجستیکی پیداخواهدکرد.
