بند و بست‌های یک صنعت
صنعت پخش با چه موانعی مواجه است؟
صنعت پخش در ایران هنوز جایگاه قانونی و اقتصادی مناسب را کسب نکرده است. انجمن برای شناساندن این جایگاه و فراهم‌شدن زمینه جذب سرمایه لازم به صنعت پخش، چه کرده است؟
کارگر: صنعت پخش با چالش‌های متنوعی روبه‌رو است که ضربه‌هایی به این صنعت وارد کرده است. برای حل این مسائل باید نهادهای بالادستی و حاکمیتی صدای تشکل‌ها را بشنوند و در تصمیم‌گیری‌های خود لحاظ کنند. در زنجیره عرضه، نقش صنعت پخش بسیار حیاتی است و نمی‌شود پتانسیل‌ها و کمبودهای آن را نادیده گرفت. انجمن ملی شرکت‌های صنعت پخش سعی کرده با برگزاری پنج دوره موفق کنفرانس و سمینار، جایگاه این صنعت و شرکت‌های فعال در این صنعت را معرفی کرده و اطلاع‌رسانی کند. همچنین به کمک دانشگاه توانستیم به لحاظ علمی نیز این صنعت را رشد دهیم.
متاسفانه در هیچ دوره‌ای صنعت پخش سودآوری نداشته، چراکه ماهیت راه‌اندازی این صنعت در کشورمان برای سودآوری نبوده است. در واقع تولیدکننده، شرکت پخش را برای عرضه کالای خود ایجاد کرده است. به‌نظر من در ایران صنعت پخش با نقطه ایده‌آل فاصله زیادی دارد و سوددهی این فعالیت، چندان ملموس نیست زیرا از نظر برخی افراد شرکت‌های صنعت پخش، سازمان فروش شرکت‌های تولیدی هستند. وجود قوانین موازی نیز آسیب‌رسان هستند. ممکن است یک قانونی نوشته شده باشد، اما هرکدام از دستگاه‌ها نظیر وزارت بهداشت، علوم‌پزشکی استان‌ها و وزارت صمت برداشت متفاوتی از قانون داشته باشند و متاسفانه این صنعت به‌خاطر همین مشکلات، ضربه می‌خورد. احتیاج داریم که یک متولی ثابت برای صنعت پخش داشته باشیم. همچنین امید داریم سند جامع نظام توزیع به لحاظ قانونی زودتر تدوین شود.
باید تعریف مناسبی از هزینه‌های توزیع داشته باشیم. درصدها باید اصلاح و بازنگری شوند. صنعت پخش نیاز به سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی دارد تا در بخش‌هایی نظیر لجستیک و انبار ارتقا پیدا کنیم.
دولت باید در تغییر نظام توزیع سرمایه‌گذاری کند و به‌عنوان مثال با ایجاد انبارهای استاندارد، فضای مناسبی برای شرکت‌های ۴PL و ۳PL ایجاد کند و با در اختیار گذاشتن امکانات مناسب به نظام توزیع، از حالت سنتی بودن گذر کنیم.
استانداردهای حاکم بر صنعت پخش را چطور ارزیابی می‌کنید؟
قدس: نمی‌شود ما چند خط‌کش داشته باشیم و باخط‌کش‌های متعدد مسائل و راهکارها را اندازه‌گیری کنیم. در دنیا شرکت‌های تولیدی بزرگ و پیشرفته، انبارهای بزرگ و مکانیزه دارند. همچنین یک سیستم مشخص داشته و شرکت‌ها در فروش این تولیدات با یکدیگر رقابت دارند. توزیع و لجستیک هم به عهده شرکت‌های پیشرفته و بزرگ است. در کشورهای جهان اول، سرمایه‌گذاری خوبی انجام شده و به تعداد انگشتان یک‌دست، شرکت توزیع وجود دارد. اما در ایران به تعداد شرکت‌های توزیع، با انبار و شعبه‌های استانی روبه‌رو هستیم و این بهره‌وری و سود را پایین می‌آورد. در نتیجه اینها شرکت‌های کوچکی هستند که در انبارهای غیراستاندارد و ماشین‌های روباز کالا توزیع می‌کنند چراکه دخل و خرج آنها نمی‌خواند و به اینگونه نابسامانی در ارائه خدمات ایجاد می‌شود.
با معیار وزارت بهداشت دارا بودن انبارهای بزرگ، مکانیزه، مسوول فنی و... منطقی است، اما در ایران و در شرکت‌های موجود این انتظار جوابگو نیست و مستلزم مقدماتی است. به‌نظر من باید ابتدا از فعالیت انبارهای زیرپله‌ای و ماشین‌های حمل بار نامناسب، بدون یخچال و روباز جلوگیری کرد و با تعیین استانداردهای مشخص به‌صورت پلکانی و مرحله‌ای از شرکت‌های پخش بخواهند استانداردهای خود را در همه بخش‌ها ارتقا دهند.
در نحوه فعالیت‌های پخش هم ایراداتی وارد است و همچنین ناهمخوانی‌هایی وجود دارد. به‌عنوان مثال دارو با ارز ۴۲۰۰تومانی وارد می‌شود، فروش نیز براساس همین ارز است. اما هزینه خرید کامیون توزیع، همراستا با دلار آزاد است.
هزینه مناسب برای صنعت پخش، در چه محدوده‌ای تعیین شود؟
تقی پوریان: از مسائلی که مانع خدمات‌دهی مناسب توسط شرکت‌های پخش می‌شود، افزایش هزینه‌های خدماتی است. قطعاً همه این افزایش منجر به افزایش نرخ تهیه کالا توسط مصرف‌کننده نشده است چراکه خسارت و فشار بر روی شرکت‌های پخش است. بخشی از این هزینه‌ها نیز به عهده تامین‌کننده و تولیدکننده است. به هر ترتیب روزبه‌روز شرکت‌های ما کم‌توان‌تر می‌شوند. امروز به لحاظ ظرفیت‌های تولید و امکانات تامین منابع مالی و مواد اولیه اکثر شرکت‌ها در مضیقه هستند اما به هر ترتیبی می‌خواهند سهم خود را در بازار حفظ کنند و تن به هر هزینه‌ای می‌دهند تا جامعه مصرف‌کننده را بی‌نصیب از تولیدات خود نگذارند. همچنین قوانین و مقررات موازی که توسط سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف وضع می‌شود و خود را محق به نظارت بر عملکرد شرکت‌ها می‌دانند به این صنعت ضربه می‌زند و باعث شده مناسبات متفاوتی بین ارگان‌های مختلف به‌وجود بیاید که نرخ مبادله را هم به تعبیری افزایش داده است.
این سازمان‌ها، چگونه هزینه پخش را افزایش می‌دهند؟
تقی پوریان: یکی از نکاتی که مسوولان معاونت سازمان غذا و دارو مطرح می‌کنند، «زنجیره سرد» (مدیریت دما برای کالاهای فسادپذیر) است. در حالی‌که در کشور و در ناوگان زیرنظر وزارت راه‌وشهرسازی این تعداد کامیونت حمل‌ونقل کالا و کامیون‌های یخچال‌دار وجود ندارد. سه شرکت حمل‌ونقل بزرگ در کشور هستند که بخشی از ناوگان حمل‌ونقل خود را مجهز به یخچال کرده‌اند اما توان حمل و توزیع این حجم از کالای یخچالی را ندارند. آنها وابسته به یک شرکت تولیدکننده هستند که ترجیحاً توزیع کالای خود را انجام می‌دهند و در این بین برای پوشش بخشی از هزینه‌های خود به دیگر شرکت‌ها نیز سرویس می‌دهند. هرچند نرخ کرایه هم توافقی است، اما آنها با ۴۰ درصد افزایش هزینه حمل، حاضرند کالا را انتقال دهند. پرداخت این هزینه برای شرکت‌های پخش به‌صرفه و ممکن نیست و از طرفی شرکت‌ها برای توزیع کالای مویرگی خود، ملزم به داشتن ماشین‌های یخچال‌دار هستند.
از سوی دیگر تمامی اطلاعات و داده‌هایی که معاونت غذا برای ارزیابی نحوه توزیع نیاز دارد، در سامانه جامع تجارت که متولی آن وزارت صمت است و اطلاعات در آن جمع‌آوری می‌شوند، وجود دارد. انجمن صنعت پخش با معرفی سامانه و نرم‌افزار به سازمان غذا و دارو این اعتماد را داده است که هر آنچه نیاز باشد می‌تواند در اختیار بگیرد و ارزیابی کند. اما مدیران این سازمان اصرار دارند که باید در سامانه ما ثبت‌نام مجدد انجام شود. این مستلزم جذب نیروهای آموزش دیده است تا بتوانند این اطلاعات را پس از ثبت‌نام، در سامانه بارگذاری کنند که حقوق و دستمزد آنها، هزینه پخش را افزایش می‌دهد.
به هر حال مسوولان وزارت بهداشت هم استدلال‌های خاص خود را دارند و از این سیستم به‌عنوان تضمین‌کننده حقوق مصرف‌کننده در زمینه سلامتی کالاها دفاع می‌کنند.
مرادی: من فضای کسب‌وکار ایران را اینگونه تشبیه می‌کنم که این فضا شامل دو نیمه تاریک و روشن است. ذره‌بین قانون و نظارت، بیشتر بر نیمه‌روشن است و بخش‌های تاریک دیده نمی‌شود. ما به‌عنوان شرکت‌های پخش با قدمت که به‌صورت شفاف در حال فعالیت هستیم، زیر ذره‌بین نظارت قانون باید اقدامات زیادی انجام دهیم. مثلاً مسوول فنی داشته باشیم و دستورالعمل‌های وزارت بهداشت را دقیقاً رعایت کنیم. این درحالی است که در نیمه‌تاریک کسب‌وکار فعالیت‌های زیادی بدون نظارت در جریان است. این در حالی است که خود شرکت‌های پخش حرفه‌ای، برای حفظ جایگاه خود و رعایت حقوق مصرف‌کننده، استانداردهای بهداشتی اصلی را به خوبی رعایت می‌کنند.
به اعتقاد من اگر قرار باشد کسب‌وکارهای کشور را به لحاظ پیچیدگی رده‌بندی کنند، صنعت پخش قطعاً یکی از پیچیده‌ترین صنایع است چراکه در مجاورت بازار قرار دارد و با هر اتفاقی، از بازار متاثر می‌شود و با دستگاه‌های مختلفی تعامل دارد.
یکی از مسائل پیش‌روی صنعت پخش، مشکلات حوزه لجستیک است. در دنیا در بحث شرکت‌های تجاری، طرف سوم به نحوه دیگری در توزیع کالا فعالیت می‌کند. در حالی‌که در کشور ما هنوز توزیع کالا به روش سنتی انجام می‌شود. چه دلیلی دارد در سال ۲۰۲۰ ما همچنان با کامیون‌های بزرگ، دارو را در شهرها و خیابان‌های باریک و شلوغ به داروخانه‌ها برسانیم. از حدود ۳۰ سال پیش اکثر کشورها توزیع درون‌شهری دارو با کامیونت را حذف کردند. ما پس از تلاش‌های بسیار، تعدادی ون باری برای توزیع دارو برای شرکت خود در اختیار گرفتیم.
وقتی پیشنهاد اصلاح دستورالعمل‌های بهداشتی را مطرح می‌کنیم، هدف ما اصلاح مواردی است که بدون نقض حقوق مصرف‌کننده، می‌توان فرآیند پخش را تسهیل کرد.
صنعت پخش ایران را در مقایسه با کشورهای دیگر در چه جایگاهی می‌بینید؟
مرادی: در سال‌های اخیر شرایط صنعت خوب نبوده است و شرکت‌های پخش هزینه‌های بالایی را بابت فعالیت خود می‌پردازند. زمانی بزرگان ما با زحمت توانستند تشکل‌هایی را تاسیس کنند و نسبت به شرایط روز اقدامات مفیدی را انجام دهند و این کسب‌وکار را به فعالان معرفی کنند. با گذشت زمان صنایع دیگر تا حدی پیشرفت و حرکت رو به جلو داشتند. اما صنعت پخش همچنان به روش‌های سنتی عمل می‌کند و مغفول مانده و نیاز به به‌روزرسانی و مهندسی مجدد دارد، زیرا صنعت پخش می‌تواند جایگاه به مراتب بهتری را کسب کند.
بر اساس گزارش نشریه فورچون ۵۰۰، در بین ۱۰ شرکت برتر آمریکا پنج شرکت در حوزه پخش و توزیع فعالیت دارند. یعنی در کنار شرکت اپل شرکت‌هایی نظیر والمارت (بزرگ‌ترین شبکه خرده‌فروشی در جهان) که رتبه نخست آمریکا را به خود اختصاص داده، در رتبه دوم آمازون (بزرگ‌ترین فروشگاه اینترنتی جهان) و رتبه پنجم سی‌وی‌اس کرمارک (شرکت خرده‌فروشی و توزیع دارو)، رتبه هشتم شرکت مک‌کِسان (شرکت آمریکایی توزیع دارو و ارائه فناوری اطلاعات پزشکی) و در رتبه دهم شرکت امریسورس‌برگن (شرکت توزیع دارو) حضور دارند.
یقین داریم این شرکت‌های بزرگ پخش همه زنجیره ارزش خود را با شیوه‌های نوین مدیریت می‌کنند، همه چیز در انبار این شرکت‌ها را سیستم رهبری می‌کند. این در حالی است که ما در ایران بر سر موضوعات ساده نظیر حضور مسوول فنی انبار نیز چالش داریم. ما باید با تمرکز بر ارزش افزوده‌ای که شرکت‌های پخش ایجاد می‌کنند، شرایطی درشأن شرکت‌های پخش ایجاد کنیم.
جناب ملکی، با توجه به شناختی که از مجموعه تشکل‌های اقتصادی کشور دارید، عملکرد انجمن صنعت پخش را چگونه می‌بینید؟
ملکی: انجمن ملی صنعت پخش به‌عنوان یکی از بهترین انجمن‌های وابسته به اتاق فعالیت دارد. هم پایه‌گذاری خوبی در گذشته توسط پیشکسوتان این صنعت گذاشته شده و هم هیات‌مدیره‌ای که درحال‌حاضر حضور دارند اقدامات و پیگیری‌های خوبی را انجام داده‌اند. در انجمن ملی صنعت پخش همگرایی خوبی بین اعضای هیات‌مدیره وجود دارد و پیگیر مشکلات اعضای انجمن خود هستند.
اگر به وزارت صمت مراجعه کنید، خواهید دید جایگاه انجمن صنعت پخش بسیار خوب است. در ایام شیوع ویروس کرونا انصافاً دست‌اندرکاران صنعت پخش از جان مایه گذاشتند و دوشادوش کادر سلامت فعالیت داشتند. شاهد بودیم در دنیا در فروشگاه‌ها و داروخانه‌ها کمبود غذا و دارو وجود داشت، اما خوشبختانه با تلاش و درایت همه متولیان و زحمتکشان صنعت پخش با وجود خسارت و مشکلاتی که متحمل شدند، ما در کشورمان شاهد فراوانی کالا بودیم.
در خصوص نکاتی که مطرح شد، توصیه می‌کنم از ظرفیت‌های اتاق بازرگانی تهران نیز استفاده کنید تا بتوان بخشی از مسائل و مشکلات را تسهیل کرد. همان‌گونه که مطلع هستید معاون اول رئیس‌جمهوراخیرا از سوی مقام معظم رهبری ماموریت یافته موضوع رفع موانع تولید را در دستور کار قرار دهد و رئیس اتاق بازرگانی تهران هم به‌عنوان عضو اصلی در این کارگروه حضور دارد. پیشنهاد می‌کنم مصادیق و مشکلاتی که در حوزه وزارت بهداشت برای شرکت‌های صنعت پخش وجود دارد ارائه شود تا بتوانیم از ظرفیت قانونی اتاق استفاده کنیم و امیدواریم درکنار موضوعاتی که در شورای گفت‌وگو درحال پیگیری است، بتوانیم در اتاق تهران مسائل را در حد توان برطرف کنیم.
