سرانه فضای سبز شهری در مناطق مختلف تهران بررسی شد
فاصله تهران تا «پایتخت سبز»
آمارهای رسمی مدیریت شهری تهران حاکی از آن است که سرانه فضای سبز شهری برای هر شهروند تهرانی از حدود نیم مترمربع در اوایل دهه ۶۰ به حدود ۱۶ مترمربع در سال‌های اخیر رسیده است. با این وجود نسبت به سرانه استاندارد تعریف شده از سوی سازمان ملل دارای فاصله است.
اما سطح استاندارد سرانه فضای سبز در شهرها چگونه و برچه اساسی مشخص می‌شود؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد: سطح و سرانه کاربری فضای سبز در ایران، طی سال‌های گذشته همواره بر اساس استانداردهای مورد استفاده در الگوهای جهانی تعیین شده است. این شاخص در کشورهای دنیا، مبتنی بر ویژگی‌های جفرافیایی و اقلیمی هر منطقه و شهر است. به این معناکه سرانه استاندارد فضای سبز برای هر نفر در یک شهر با شهر دیگر متفاوت است. به عنوان مثال سطح استاندارد برای سرانه فضای سبز در یک شهر کویری همچون یزد با یک شهر ساحلی همچون انزلی متفاوت است. این وضعیت در مورد شهر تهران نیز صدق می‌کند.
نتایج یک مطالعه که از سوی وزارت راه و شهرسازی طی سال‌های اخیر انجام شده، حاکی از آن است که سرانه متعارف و قابل قبول فضای سبز شهری برای هر نفر بین ۷ تا ۱۲ مترمربع است. اما در مورد شهر تهران وضعیت قدری متفاوت است و مهم‌تر آنکه سطح استاندارد این شاخص در مطالعات سایر مراجع رسمی به طور متفاوتی تعیین شده است. به عنوان مثال، مطالعات طرح جامع شهر تهران سرانه استاندارد فضای سبز شهری برای هر نفر در پایتخت را معادل ۱۰ مترمربع مشخص کرده، اما قانون هوای پاک که در سال ۹۶ به تصویب هیات دولت رسیده، سرانه فضای سبز شهری برای هر نفر در شهرهای بالای ۵۰ هزار نفر جمعیت را معادل ۱۵ مترمربع تعیین کرده است. نکته جالب آنکه، سطح این شاخص در مطالعات جهانی بسیار متفاوت از این ارقام است. به عنوان مثال در مطالعات بخش محیط‌زیست سازمان ملل متحد، سرانه فضای سبز شهری برای هر نفر بین ۲۰ تا ۲۵ مترمربع است.
در این میان کارشناسان زیست‌محیطی عنوان می‌کنند تعریف سطح استاندارد این شاخص، با استناد به ویژگی‌های اقلیمی و جغرافیایی هر شهر باید متفاوت تعریف شود. البته شهر تهران از جمله کلانشهرهای دنیا است که سرانه فضای سبز در میان مناطق ۲۲گانه آن نیز تفاوت زیادی با یکدیگر دارد. به این معناکه در برخی از مناطق پایتخت سرانه فضای سبز بسیار کمتر و در برخی دیگر این شاخص بسیار بالاتر از میانگین سرانه در شهر است. در این میان مناطق مرکزی شهر که عمدتا جز محدوده بافت فرسوده پایتخت محسوب می‌شوند با کمبود شدید سرانه فضای سبز مواجه هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد: در مناطقی همچون ۱۰، ۱۳ و ۱۴ به دلیل فشردگی کالبدی و همچنین نبود اراضی مناسب جهت احداث فضای سبز، این شاخص به کمتر از ۱۰ مترمربع برای هر نفر رسیده است، اما در مقابل بخش زیادی از مناطق شمالی شهر همچون منطقه یک، دو و چهار و همین‌طور مناطق ۱۹، ۲۰ و ۲۱ در ارتقای سرانه فضای سبز نسبت به سرانه کل شهر، طی سال‌های اخیر پیشگام بوده‌اند. در حال حاضر از میان مناطق ۲۲ گانه شهر تهران، منطقه ۱۰ با حدود ۶/ ۲ مترمربع سرانه فضای سبز برای هر شهروند در رتبه آخر و منطقه ۲۲ با دارا بودن سطح وسیعی از درختان جنگلی در رتبه نخست قرار دارد. آن‌طور که آمارهای رسمی شهرداری تهران در دوره منتهی به مهرماه سال‌جاری نشان می‌دهد: سرانه فضای سبز در منطقه ۲۲ حدود ۶۰ مترمربع برای هر نفر است. کارشناسان محیط‌زیست عنوان می‌کنند: کمبود شدید سرانه فضای سبز شهری در برخی مناطق پایتخت می‌تواند پنج پیامد مهم برای کاهش ارتقای کیفیت زندگی شهروندان به دنبال داشته باشد. از دیدگاه آنها، تراکم ساختمانی بسیار زیاد، افزایش بیماری‌ها، کسالت و روزمرگی، کاهش سرزندگی شهروندان و کمبود اکسیژن و هوای سالم از نتایج کاهش سرانه فضای سبز شهر تهران است. از این رو افزایش سرانه فضای سبز شهری یکی از مهم‌ترین ماموریت‌‌های برنامه پنج ساله سوم شهرداری تهران تعریف شده است. مطابق با اهداف این برنامه، قرار است سرانه فضای سبز شهری در سال ۱۴۰۲ (سال پایانی اجرای برنامه پنج ساله سوم) به ۱۸ مترمربع به ازای هر شهروند تهرانی برسد. مدیران شهری معتقدند افزایش سرانه فضای سبز علاوه بر ایجاد حس سرزندگی در میان ساکنان هر محله و منطقه، می‌تواند اقدام مکمل مهمی در جهت کاهش آلودگی هوا و شکل‌گیری «پایتخت سبز» باشد.
