میانبر منافع ملی
محمد حاج‌رسولی‌ها از نقش قرارگاه خاتم‌الانبیا در توسعه پروژه‌های آب و نیرو میگوید
قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا چه نقشی در توسعه حوزه آب و نیرو داشته است؟
آمارها نشان می‌دهد حدود ۳۰۰ سد در کشور ساخته شده که ۱۸۲ سد ملی بزرگ با حجم مخزن بالای ۵۲ میلیارد مترمکعب، توسط وزارت نیرو احداث شده است. اگر بخواهیم به نقش قرارگاه خاتم‌الانبیا در ساخت این سدها نگاهی داشته باشیم، طبق برآوردها از مجموع ۱۸۲ سد، ۶۲ سد توسط این قرارگاه و موسسات زیرمجموعه آن ساخته شده است. ارزیابی‌ها حاکی است، عموماً سدهای بزرگ به دست قرارگاه خاتم‌الانبیا ساخته شده که نقطه شاخص و بارز آن سد کرخه است که این سد افتخار و نگینی برای کشور به‌شمار می‌رود؛ زیرا اثربخشی‌ای که سد کرخه در سیلاب سال آبی ۹۸-۹۷ داشت، بر هیچ‌کس پوشیده نیست.
در سفر اخیر که به استان خوزستان داشتم، رضایت مردم و مدیران این استان از ساخت سد کرخه کاملاً احساس می‌شد، خصوصاً اینکه آب ذخیره‌شده در این سد، هم مانع بروز بسیاری از خطرات شده و هم به توسعه کشت در استان خوزستان منتهی شده است. به هر حال نقش قرارگاه خاتم‌الانبیا در احداث این سد و طرح‌های توسعه‌ای سدها و شبکه‌ها به لحاظ تعداد، بسیار چشمگیر و قابل تامل بوده است.
در خصوص سدهای در حال اجرا، اکنون حدود ۱۰۰ سد فعال در کشور وجود دارد که پیمانکاران در آن فعالیت می‌کنند. حدود ۲۲ سد از سدهای فعال فعلی، توسط پیمانکاران قرارگاه خاتم‌الانبیا در دستور کار قرار گرفته است؛ حال یا به‌صورت بخشی از کار یا عمدتاً تمام پروژه به دست موسسات و شرکت‌های زیرمجموعه قرارگاه همچون موسسه «بعثت»، «عاشورا»، «امین»، «فجر»، «جوادالائمه»، «سپا سد»، «ثارالله»، «امام علی»، «فاطر» و... در حال اجرا هستند.
نکته دوم در خصوص سدسازی‌ها که باید به آن اشاره کرد این است که قرارگاه خاتم‌الانبیا در توانمندسازی پیمانکاران جزء و کوچک نقش بسیار پررنگی داشته است. زیرا صرفاً این موضوع ملاک نیست که اگر پیمانکاران ماشین‌آلات زیادی داشتند، باید وارد پروژه سدسازی شوند. اما اینکه این قرارگاه توانسته پیمانکاران جزء را توانمند و بخشی از کارهای خود را واگذار کند، بسیار حائز اهمیت است، چراکه زمینه اشتغال‌زایی بیشتری را فراهم آورده و در آن‌سو به تقویت سایر پیمانکاران نیز پرداخته است.
در کنار این مزیت‌ها، قرارگاه خاتم‌الانبیا در طرح‌های توسعه‌ای در بخش تونل هم، چه در وزارت نیرو و چه در مترو، فعالیت‌های بسیار چشمگیری داشته است. در بخش آب، بیشترین دستگاه فعال TBM را قرارگاه خاتم‌الانبیا دارد و توانسته به‌نوعی به تکنولوژی اورهال کردن و تکنولوژی ساخت بعضی از قطعات دستیابی داشته باشد و به نوعی فعالان بخش خصوصی که در زمینه تجهیزات سدها می‌توانند همراهی کنند، با کمک قرارگاه خاتم‌الانبیا در این مبحث توانمند شده‌اند.
وزارت نیرو تعاملات بسیار اثربخشی با قرارگاه خاتم‌الانبیا داشته و دارد، اما باید در بخش استفاده از ظرفیت‌های مالی این قرارگاه، این همکاری و تعاملات پررنگ‌تر شود. هر چند در اولین استفاده از قرارداد ماده (۵۶) که در سطح کشور هم نخستین قرارداد به‌شمار می‌رود، اولین پیمانکار ما قرارگاه خاتم‌الانبیا بود. بر اساس این قرارداد، ساخت سد نرماب گلستان منعقد شد؛ اما این فضا خیلی توسعه پیدا نکرد. اگر وزارت نیرو در کنار استفاده از توان فنی از توان مالی قرارگاه هم، در راستای همکاری بیشتر، استفاده کند، این موضوع می‌تواند سطح اثربخشی در پروژه‌های توسعه‌ای بخش آب و سدسازی‌ها را چند برابر کند.
برای رونق تولید در بخش آب و فاضلاب چه اقداماتی باید در دستور کار قرار گیرد؟ لطفاً در مورد سدسازی‌ها هم اشاره‌ای داشته باشید؟
آب زیرساخت تمام طرح‌های توسعه‌ای در کشور به‌شمار می‌رود و طبیعی است که هیچ صنعت یا اشتغالی وجود ندارد یا بسیار محدود است که به آب نیاز نداشته باشد. بنابراین بایستی به ارزش اقتصادی آب بیشتر توجه شود که هم تمایل سرمایه‌گذاران برای ورود به پروژه‌ها بیشتر باشد و هم مردم ارزش این سرمایه‌گذاری‌ها و سرمایه‌گذاران را بدانند.
در بخش تولید مستقیم مثلاً در حوزه کشاورزی، خودکفایی می‌تواند بسیار موثر باشد. اما تامین آب شرب و بهداشتی یکی از بحث‌های جدی اکثر سدهای ماست، زیرا می‌تواند در پایدارسازی رونق اشتغال و خدمات چه در بخش صنعت و چه در بخش خدمات نقش بی‌بدیلی را ایفا کند. یعنی اگر ما آب سالم و پاکیزه را تامین نکنیم، قطعاً باعث رونق تولید در هیچ بخشی نخواهیم شد که این موضوع فی‌نفسه اهمیت سدسازی و مباحثی را که قرارگاه به آن پرداخته است که شامل خطوط انتقال آب است، بیشتر نمایان می‌کند. وزارت نیرو پروژه‌های بزرگ انتقال آب و ساخت تونل‌ها را با قرارگاه خاتم‌الانبیا اجرا کرده است که در بخش تامین آب شرب اثرگذاری آنها کاملاً محسوس است.
البته همکاری وزارت نیرو با قرارگاه خاتم‌الانبیا به سدسازی و تونل‌سازی و انتقال آب محدود نبوده است، زیرا این قرارگاه در نیروگاه‌های برق‌آبی هم حضور شایسته‌ای داشته است. هر چند عمدتاً تخصص قرارگاه، کارهای سیویل نیروگاه‌های برق‌آبی بوده و پیمانکاران رسته خود قرارگاه، بحث‌های تجهیزاتی را انجام داده‌اند، اما بالاخره این ظرفیت در قرارگاه وجود داشته که بتواند با پیمانکاران ساخت نیروگاه‌های برق‌آبی که در حال حاضر در کشور یکی از شاخص‌های خوب ما در بحث نیروگاه‌های برق‌آبی به‌شمار می‌روند، ارتباط بگیرد. تا قبل از انقلاب برای هر یک میلیون نفر حدود ۵۱ مگاوات نیروگاه برق‌آبی وجود داشت، اما در حال حاضر با جمعیت فعلی، برای هر یک میلیون نفر حدود ۱۵۰ مگاوات نیروگاه برق‌آبی ساخته شده و سرانه آن سه برابر شده است. این آهنگ را می‌توان با همکاری و استفاده از ظرفیت‌های قرارگاه خاتم‌الانبیا در ساخت سایر سدها و نیروگاه‌هایی که باید وارد مدار شوند، شتابان کرد.
اگر بخواهید به چند معضل در مسیر توسعه و رونق تولید در بخش آب و فاضلاب و سدسازی‌ها اشاره‌ای داشته باشید، کدام موضوعات را سرفصل قرار می‌دهید؟
در بحث رونق تولید اگر به بحث اقتصاد آب نپردازیم، قطعاً دچار مشکل می‌شویم. زمانی که به اقتصاد آب پرداخته نمی‌شود، این موضوع باعث می‌شود که منابع مالی ما تامین نشود. در شرایطی که تحریم‌ها باعث شده است استفاده از منابع مالی محدود شود، بحث اقتصاد آب می‌تواند به ما کمک کند تا پروژه‌های توسعه‌ای زمین‌گیر نشوند. خوشبختانه با توجه به تجربیاتی که در این چند سال به دست آورده‌ایم، به هیچ عنوان در خصوص مباحث مرتبط با تجهیزات و اجرا، تحریم‌ها اثرگذار نبوده و عمده اصرار من در رابطه با اقتصاد آب، تامین منابع مالی است که ما را در تنگنا قرار خواهد داد. این تنها مانعی است که در مسیر رونق تولید قرار گرفته است و تنها راه آن هم اصلاح اقتصاد آب است.
