نقطه هدف
نسبت توسعه کشور با صنعت فولاد چیست؟
تا پیش از این، به دلیل نقش پررنگ و حضور همه‌جانبه درآمدهای نفتی در اقتصاد ایران، گنج پنهان معادن و صنایع معدنی کشف نشده بود و کمتر کسی بر این باور بود که اگر روزی درب چاه‌های نفت را ببندند، طیف گسترده‌ای از مواد معدنی ایران می‌تواند بار اصلی تامین مالی ارزی کشور را به دوش کشد. حال بر هیچ‌کس پوشیده نیست که معدن و صنایع معدنی، خود عاملی تاثیرگذار در رشد و توسعه اقتصادی است و می‌تواند به عنوان جایگزینی مطمئن برای درآمدهای نفتی کشور مطرح باشد.
در میان صنایع معدنی هم اما، این صنعت فولاد است که سال‌هاست خوش درخشیده است؛ شاید به همین دلیل باشد که به یکی از پایه‌های اصلی فهرست تحریم‌های اعمال‌شده علیه اقتصاد ایران تبدیل شده و اهمیت آن برای دشمنان نمایان شده است که اگر فروش نفت را محدود کنند و معاملات نفتی ایران را به صفر برسانند، فولادی‌ها با قدرت وارد عرصه عمل شده و کار را پیش می‌برند. تولید میکنند و محصولات خود را روانه بازارهای خارجی میکنند و برای کشور ارز به ارمغان می‌آورند. اکنون با گذشت بیش از یک سال از محدودیت‌های اعمال‌شده علیه اقتصاد ایران، صنعت فولاد خوش درخشیده است؛ تولید کرده و صادرات دارد و بخش عمده‌ای از بار ارزآوری کشور را در این شرایط که سخت‌ترین تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران اعمال شده، به دوش می‌کشد.
مروری بر کارنامه صنعتی شدن ایران طی دهه‌های گذشته به خوبی نشان می‌دهد که در ایران، فولاد جزو محصولاتی بوده که از دهه ۴۰، به عنوان چرخه رشد اقتصادی کشور مدنظر قرار گرفته و نشانه توسعه صنعتی کشور بوده است. حال در برنامه است که ایران به تولیدکننده بزرگ فولاد جهان با تولید حدود ۵۵ میلیون تن در سال ۱۴۰۴ تبدیل شود. این در حالی است که در تقسیم‌بندی جهانی، ایران دهمین تولیدکننده فولاد جهان است و در سال ۲۰۱۹ میلادی، حدود ۲۵ میلیون تن تولید داشته که به گواه آمارها بعد از چین، هند، ژاپن، آمریکا، کره جنوبی، روسیه، آلمان، ترکیه و برزیل قرار می‌گیرد. پس اگر به تولید ۵۵ میلیون تن که به عنوان هدف رشد میزان تولید فولاد از سوی دولت در نظر گرفته شده، برسیم، ایران هفتمین تولیدکننده بزرگ دنیا خواهد بود.
اکنون دیگر بر کسی پوشیده نیست که فولاد یک صنعت بسیار مهم برای توسعه کشور به‌شمار آمده که نه‌تنها در ایران، بلکه در دنیا از جایگاه بسیار مهمی برخوردار شده است؛ به نحوی که بخش زیادی از رشد اقتصادی دنیا و اشتغال تعریف‌شده در کشورهای جهان نیز، نه فقط به این صنعت وابسته است، بلکه مستقیماً از این صنعت تغذیه می‌شود. از سوی دیگر، توسعه صنعت فولاد امروز لازمه صنعتی شدن کشورهاست و به‌تبع آن، ایران نیز در این مسیر در حال حرکت است؛ چراکه هرچه کشور، صنعتی‌تر باشد، نقش صنعت فولاد در آن بیشتر می‌شود.
بر این اساس، ظرفیت‌سازی خوبی در سال‌های اخیر در صنعت فولاد ایران صورت گرفته است و سرمایه‌گذاری‌هایی نیز طی سال‌های گذشته در این مسیر انجام شده که خود باعث شده ظرفیت تولید فولاد کشور، نزدیک به سه برابر افزایش یابد و البته این ظرفیت‌سازی همچنان ادامه دارد. از سوی دیگر، بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که سال آینده، ظرفیت تولید فولاد ایران از حدود ۴۰ میلیون تن عبور می‌کند که به‌تبع آن، زنجیره بالادستی نیز شامل آهن اسفنجی، گندله و کنسانتره حرکت کرده و ظرفیت‌های جدیدی از آن به مدار می‌آید؛ ضمن اینکه در حوزه پایین‌دست نیز، محصولات فولادی از رشد مناسبی برخوردار بوده و یک لایه پایین‌تر، شاهد افزایش عرضه مواد اولیه، رشد تولید و صادرات خواهیم بود. در مجموع، فولاد یک صنعت استراتژیک است که به نظر می‌رسد مسیر توسعه خود را طی می‌کند و ما هر روز، شاهد بهبود وضعیت آن خواهیم بود. پیش‌بینی ما هم بر این است که در سال جاری و سال آینده، این روند رو به رشد همچنان ادامه یابد.
بر اساس آمارهای رسمی وزارت صنعت، معدن و تجارت، هدف‌گذاری تولید ۲۶ میلیون تن فولاد در سال ۹۸ صورت گرفته که اتفاقاً برآوردها هم نشان می‌دهد کشور به این رقم دست خواهد یافت و در عین حال، در حوزه صادرات فولاد نیز، مطابق با برآوردهای صورت‌گرفته در سال جاری، صادرات به ۱۰ میلیون تن نیز خواهد رسید؛ ضمن اینکه به گواه آمارها، امروز ۱/ ۱۹ میلیون تن طرح توسعه در صنعت فولاد تعریف شده که این میزان، طی امسال و سال آینده وارد چرخه تولید می‌شود. این در حالی است که ظرفیت سال گذشته فولاد کشور، ۹/ ۳۳ میلیون تن بوده که امسال در اسفند، یعنی حدود دو ماه دیگر، به ۱/ ۳۹ میلیون تن می‌رسد و سال آینده نیز با ظرفیت ۶/ ۴۳ میلیون تنی فولاد مواجه هستیم که در این مسیر، آنچه مسلم است آن است که ظرفیت‌سازی‌هایی که در حوزه فولاد طی سال‌های گذشته انجام شده است، به تدریج به ثمر می‌رسد.
در نهایت در اسفندماه سال ۹۹ ظرفیت فولاد ایران از ترکیه فراتر خواهد رفت و ایران اولین دارنده ظرفیت بالا در منطقه خواهد بود و تولید به تناسب آن رشد می‌کند؛ پس ما در واقع وضعیت رو به رشدی را در این عرصه خواهیم داشت.
از سوی دیگر، بنا بر اعلام مقامات بخش معدن و صنایع معدنی وزارت صمت، در چند سال اخیر و به‌خصوص ظرف شش سال گذشته، بر روی تولید فولاد در کشور تمرکز جدی صورت گرفته و با توجه به اینکه این ظرفیت‌های جدید به مدار خواهند آمد، وضعیت بسیار مناسبی را طی سال‌های پیش رو تجربه خواهیم کرد. در آهن اسفنجی نیز وضعیت خوبی داریم و ظرفیت این بخش از زنجیره تولید فولاد که اسفندماه سال گذشته به ۶/ ۳۲ میلیون تن رسیده بود، امسال به ۴/ ۳۶ میلیون تن افزایش می‌یابد که خود دستاورد بسیار مهمی است؛ ضمن اینکه در سال آینده نیز، از ۲/ ۳۷ میلیون تن ظرفیت آهن اسفنجی عبور خواهیم کرد. در عین حال، در بالادست نیز شرایط ما بد نیست؛ اگرچه مطلوب هم نیست. مروری بر کارنامه صنایع بالا دستی فولاد حکایت از آن دارد که در حوزه کنسانتره، ما حدود ۱۱ طرح کنسانتره‌سازی بزرگ و ۱۰ طرح گندله‌سازی بزرگ در دست اجرا داریم ضمن اینکه ظرفیت کنسانتره‌سازی نیز از ۴/ ۵۲ میلیون تن به ۵۹ میلیون تن در پایان امسال و ۵/ ۶۸ میلیون تن در سال آینده یعنی اسفند سال ۹۹ افزایش می‌یابد تا بتوان شرایط را به گونه‌ای پیش برد که برای صنعت فولادی که در پایین‌دست ایجاد می‌شود، خوراک لازم را تامین کرد. نکته حائز اهمیت در این میان آن است که در حوزه گندله‌سازی، ظرفیت اسفند ۹۷، ۴۵/ ۴۷ میلیون تن بوده که امسال به ۳/ ۵۳ میلیون تن خواهد رسید و سال آینده در اسفندماه انتظار ما این است که به ۴/ ۶۶ میلیون تن ظرفیت گندله‌سازی برسیم که رشد آن، متناسب با تولید کنسانتره و بهره‌برداری از ظرفیت آهن اسفنجی خواهد بود. به هر حال سرمایه‌گذاری‌هایی که در این حوزه انجام شده است، ما را به هدف تولید ۵۵ میلیون تن در کل زنجیره نزدیک می‌کند؛ به نحوی که در سال آینده، بیش از ۴۳ میلیون تن ظرفیت تولید فولاد خواهیم داشت و برای رسیدن به الباقی ظرفیت نیز، طرح‌هایی تعریف شده که به صورت پلکانی به مدار وارد خواهد شد. این در حالی است که مجموعه شرایط نشان می‌دهد اختلاف زیادی با هدف ۵۵ میلیون‌تنی در نظر گرفته‌شده نداریم و به نظر می‌رسد که زودتر از سال ۱۴۰۴ به ظرفیت تعیین‌شده خواهیم رسید.
به هر حال صنعت فولاد اکنون به جایی رسیده است که تقریباً دو برابر نیاز داخلی تولید می‌کند و سال آینده نیز اگر ما مثل امسال و سال قبل، صادرات خود را ادامه دهیم، باز رشد تولید خواهیم داشت و قطعاً صادرات را هم ادامه خواهیم داد. بر این اساس پیش‌بینی‌ها مبنی بر این است که به نزدیک ۱۲ میلیون تن صادرات فولاد دست یابیم و ۲۸ میلیون تن، حداقل تولید فولاد را شاهد باشیم.
