برخاستن ققنوس کرمانشاه از خاکستر زلزله
گزارشی از آغازین ساعات وقوع زلزله در کرمانشاه تا آخرین روزهای بازسازی
مرکز زلزله، واقع در منطقه مرزی ایران و عراق در استان کرمانشاه حوالی سر پل ذهاب و نزدیک به ازگله بود. در اثر این زلزله طبق آمار رسمی ۶۲۱ نفر کشته شدند. حدود ۳۸ هزار واحد مسکونی تخریبی اعلام شد و بیش از ۵۲ هزار واحد مسکونی نیز در درجات مختلفی نیاز به تعمیر پیدا کردند (بر اساس آخرین آمار بنیاد مسکن انقلاب اسلامی). لرزش ناشی از این زلزله در استان‌های متعدد کشور از جمله در شهر تهران و نیز در چند کشور مجاور احساس شد. مرکز زلزله در منطقه‌ای با تراکم جمعیتی کم واقع شده بود، که در غیر این صورت آمار تلفات جانی با توجه به بزرگی زلزله به‌مراتب بالاتر می‌رفت.
البته پس‌لرزه‌های زلزله کرمانشاه که آمار آن به مرز بیش از شش هزار پس‌لرزه رسیده، در نوع خود بی‌سابقه و نشان‌دهنده قدرت زلزله بوده است. با این حال وضعیت آماری بعضی از پس‌لرزه‌ها نشان می‌دهد اینها خود از زلزله واقعی قوی‌تر بوده‌اند. البته متاسفانه در یکی دو روز مانده به دومین سالروز زلزله کرمانشاه باز هم گوشه‌ای از ایران عزیز لرزید و این بار آذربایجان شرقی و روستاهای اطراف شهر میانه زلزله‌ای به بزرگی ۹/ ۵ ریشتر را تجربه کرد. زلزله‌ای که البته از اندازه پس‌لرزه‌های زلزله کرمانشاه کمتر بوده است. آمارهای مقایسه‌ای نشان می‌دهد نحوه بازسازی مناطق زلزله‌زده در کرمانشاه از چه کیفیتی برخوردار است.
بازسازی مناطق محروم کرمانشاه؛ تبدیل تهدید به فرصت
به هر روی زلزله کرمانشاه در نهایت زمینه بازسازی مناطق محروم استان کرمانشاه را با تدبیر و هوشمندی مسوولان فراهم ساخته است. بازسازی‌ای که حالا مقامات استانی از آن به عنوان تبدیل تهدیدی به فرصت نام می‌برند. برداشتی از آنچه دوراندیشی مقام معظم رهبری را نمایان می‌کند که در سفر به کرمانشاه و بازدید از مناطق زلزله‌زده، به مسوولان استانی و کشوری دستور دادند، مناطق چنان بازسازی شوند که به توسعه استان محروم کرمانشاه منجر شود و حالا دو سال بعد از این حادثه آن‌طور که زحمات مقامات بلندپایه استان در سایه رهنمون‌های مقام معظم رهبری و حمایت بی‌مثال رئیس‌جمهوری و هیات محترم دولت با نقشه‌ها و اعتبارات کافی نشان می‌دهد، کرمانشاه و به‌خصوص مناطق آسیب‌دیده چون ققنوسی از خاکستر زلزله ۳/ ۷ریشتری سر برآورده است.
در این دو سال مردم البته سختی‌های بسیاری کشیدند اما آنها مردمی مقاوم و صبور بودند. چه آنکه در جنگ تحمیلی خسارات به مراتب بیشتری را متحمل شده بودند و این‌بار هم چون ایام جنگ همه‌چیز را از دست دادند اما سختی و مرارت زلزله نتوانست کمر زندگی را در کرمانشاه بشکند و مردم مثل همیشه در بازسازی مناطق آسیب‌دیده پیش‌قدم بودند و می‌توان راز موفقیت بازسازی باکیفیت مناطق را در این هماهنگی میان مردم و مسوولان دید.
نقش دوگانه رسانه‌ها در بحران‌زایی یا بحران‌زدایی
مسعود بهرام‌نژاد مدیرکل حوزه ریاست استانداری به درستی از حضور رسانه‌ها و شگفتی شبکه‌های رسانه‌ای گفته است: «همه هموطنان عزیزمان می‌دانند که کشور ما یکی از کشورهایی است که در معرض برخی بلایای طبیعی مثل زلزله، سیل و... قرار داشته و طبیعتاً در معرض بحران هم قرار دارد. هر جا هم که بحران باشد حتماً باید به فکر مدیریت آن و رسانه نیز بود. رسانه‌ها به دلیل توانایی در جهت‌دهی به افکار عمومی، نقش اساسی در مراحل مختلف یک بحران ایفا می‌کنند.
نقش دوگانه رسانه‌ها در بحران‌زایی یا بحران‌زدایی، برجسته‌سازی یا کوچک‌نمایی، امیدزایی یا امیدزدایی و... دست‌کم بر صاحب‌نظران این عرصه پوشیده نیست. هرچند در نگاه کلی در کشور ما، تاکنون از ابزار رسانه و ظرفیت استثنایی آن برای مدیریت آنها آنچنان که باید استفاده نشده است اما باید در نظر داشت عوامل بسیاری در این ماجرا دخیل هستند؛ این عوامل باعث می‌شوند رسانه‌ها در بحران، کارکردهای متفاوت داشته باشند. هر یک از نقش‌های گوناگون رسانه‌های مدرن، در لحظاتی برای جامعه بسیار مهم و حتی گاهی سرنوشت‌ساز می‌شود. رسانه‌ها در هر لحظه در نقش‌های گوناگون -از جمله نقش اطلاع‌رسانی- خود ظاهر می‌شوند، اما در هنگام حوادث و وقایع مهم، بعضی از این نقش‌ها برجسته‌تر می‌شوند. بحران‌های سیاسی-اجتماعی یا بحران‌های ناشی از بلایای طبیعی از جمله لحظاتی است که رسانه‌های جمعی نقش‌های خود -از جمله نقش‌های اطلاع‌رسانی و آموزشی- را برای بیان خبر، نه‌تنها به‌خوبی ایفا می‌کنند، بلکه حتی ایفای این نقش را در لحظاتی از عمر این رسانه، تاریخی و به‌یادماندنی می‌کنند. در عین حال ضرورت توجه به ارتباطات و رسانه‌ها در عصر حاضر چنان جامعه جدید را از جوامع پیشین متمایز ساخته است که برخی عصر نو را عصر ارتباطات می‌خوانند و تعامل در دوران کنونی را بدون حضور وسایل ارتباطی ناممکن می‌دانند. رسانه‌ها برخلاف انتظار، پدیده‌ای خنثی و کاتالیزور نیستند، بلکه بر تمامی ارکان جامعه موثرند. آنها در پدیدار شدن عادات تازه، تکوین فرهنگی، تغییر رفتار و خلق‌وخوی انسان‌ها و تاثیر بر ساختارهای اجتماعی، سهمی شگرف بر عهده دارند. بر همین اساس و در پی وقوع زلزله ۳/ ۷ریشتری آبان‌ماه ۹۶ کرمانشاه؛ فارغ از تخریب‌ها و القای ناکارآمدی نظام عزیزمان که همواره توسط رسانه‌های معاند به‌خصوص در چنین مقاطعی صورت می‌گیرد و مردم کشورمان نیز دیگر به‌خوبی آن را تشخیص می‌دهند، برآیند فعالیت و عملکرد رسانه‌های ملی و رسانه‌های استانی، در مجموع در مسیری بود که به مدیریت موفق بحران مخصوصاً با محوریت استاندار کرمانشاه بسیار کمک کرد. البته باید گفت این کمک با در نظر داشتن شاخص‌هایی چون پیام‌رسانی مشکلات مردم زلزله‌زده و در نظر داشتن نارسایی‌ها و در عین حال خدمات‌رسانی‌ها بود که بدون تعارف جای تحسین و تقدیر دارد.»
مدیریت بحران و امداد و نجات سریع در لحظات اول وقوع زلزله
در زلزله کرمانشاه، در ساعات اولیه و تقریباً در دو روز اول زلزله، نابسامانی‌هایی در مدیریت بحران و رساندن کمک‌ها به دست مردم آسیب‌دیده مشاهده می‌شد که امری طبیعی است. ارسال با تاخیر اقلام مورد نیاز مردم زلزله‌زده، در دو روز اول پس از زلزله، با توجه به بافت فرهنگی منطقه تحت تاثیر زلزله، موجبات گلایه هموطنان زلزله‌زده را فراهم آورده بود. همچنین نحوه پخش اقلام مورد نیاز مردم زلزله‌زده که در برخی موارد به‌صورت پرت کردن وسایل از بالای کامیون‌ها به سمت تجمع مردم بوده، نیز صورت مناسبی نداشت. در این زلزله، همچنین مشاهده شد که روستاها و آبادی‌های کنار جاده‌های اصلی، اقلام مازادی را چند روز بعد از زلزله دریافت کردند ولی روستاهای دوردست دچار مشکل بودند.
میزان چادرهایی که جمعیت هلال احمر بین مردم زلزله‌زده منطقه توزیع کرد، طبق آمار و بر حسب برآوردها حدود سه برابر چادرهای مورد نیاز بود. هزینه هنگفتی بابت تهیه این چادرها پرداخت شد که متاسفانه در روزهای اول زلزله به دلیل عدم استقرار سامانه مناسب مدیریت بحران، شیوه‌های توزیع اقلامی نظیر چادر نیز نامناسب بود و موجب شد چادرهای به‌مراتب بیشتری توزیع شود. اگر سامانه و آمار از پیش تهیه‌شده‌ای از جمعیت تحت تاثیر زلزله در دست باشد و رویه‌ای از پیش تعیین‌شده برای توزیع چادرها و اقلام مورد نیاز وجود داشته باشد، مسلماً از هدررفت سرمایه‌ها جلوگیری به عمل خواهد آمد. همچنین در منطقه مشاهده می‌شد که در کنار دریافت تعداد اقلام بیشتر توسط عده‌ای، تعدادی دیگر از مردم که توانایی لازم را نداشتند از دریافت اقلام ضروری مانند چادر تا چند روز بعد از زلزله محروم بودند. از این‌رو داشتن سیستم مناسب و حساب‌شده اقلام ضروری برای مردم منطقه زلزله‌زده یک ضرورت است. البته این رخدادها در تمامی حوادث غیرمترقبه بی‌سابقه نیست اما مدیریت بحران توانست در زمان سریعی بر شرایط مسلط شود و مدیریت مناسبی بر روند بحران اعمال شد.
احداث و نوسازی ۷۸ مدرسه با ۴۱۵ کلاس درس
شاید بتوان در کنار دغدغه احداث فوری سرپناه برای زلزله‌زدگان در سرمای پاییز سال حادثه و پیش‌بینی روزهای سرد زمستان، دغدغه راه‌اندازی مدارس روستاهای آسیب‌دیده و شهر سرپل ذهاب را از مهم‌ترین تصمیمات مدیریت اجرایی در کرمانشاه ارزیابی کرد. تصمیمی که با حسن نیت و تلاش بی‌وقفه خیرین مدرسه‌ساز و تلاش‌های سازمان نوسازی مدارس در کرمانشاه به نتیجه رسید. بر اساس آمارها، مجموع اعتبارات برای بازسازی مدارس ۲۱۰ میلیارد تومان در همان روزهای اول آغاز بازسازی از سوی دولت در نظر گرفته شد که باید به آن رقم ۹۰ میلیارد تومان خیرین مدرسه‌ساز را نیز افزود.
مدیرکل نوسازی مدارس استان کرمانشاه با اشاره به تخریب تعداد ۷۸ مدرسه با ۴۱۵ کلاس درس در زلزله آبان ماه سال ۹۶ گفت: از این تعداد ۵۳ مدرسه روستایی و ۲۵ مدرسه شهری بودند که در مجموع ۴۲ هزار مترمربع فضای آموزشی بود. مرزبان نظری افزود: پس از زلزله، در کمتر از دو هفته ساماندهی موقت دانش‌آموزان مناطق زلزله‌زده در بیش از ۴۵۷ کلاس درس پیش‌ساخته انجام شد. تعداد ۲۵ مدرسه که دچار آسیب جزئی شده بودند تعمیر، مرمت و بازسازی شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. وی ادامه داد: در زلزله کرمانشاه، مدارس قدیمی که دارای قدمت بیش از ۳۰ سال بودند آسیب دیدند و هیچ‌کدام آوار نشدند و مدارس ساخته‌شده جدید و حتی دهه ۷۰ هیچ آسیبی ندیده و مکان امدادرسانی به مردم بودند. مدیرکل نوسازی مدارس استان با اشاره به اینکه بیشترین آسیب به مدارس واقع در مناطق روستایی وارد شد گفت: عملیات بازسازی مدارس روستایی با مشارکت حداکثری خیرین مدرسه‌ساز که در نوع خود بی‌نظیر و کم‌سابقه بود با اولویت انجام شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. نظری تصریح کرد: مشارکت خیرین نیکوکار مدرسه‌ساز به گونه‌ای بوده است که علاوه بر تعهد ساخت مدارس آسیب‌دیده از زلزله، سایر مدارس فاقد استحکام در همین مناطق که جزو لیست تخریب و بازسازی بوده‌اند نیز برای ساخت مجدد، مورد توجه واقع شد و به همین دلیل مقدمات بازسازی یا مقاوم‌سازی ۵۲ مدرسه فاقد استحکام در این مناطق نیز در دست اقدام قرار گرفت.
وی اظهار کرد: در مهر سال ۹۷ تعداد ۷۳ مدرسه که اغلب در مناطق روستایی زلزله‌زده بودند، تحویل دانش‌آموزان عزیز شده که با احتساب مجموع پروژه‌ها از تعداد ۱۹۰ مدرسه که عملیات اجرایی آنها شروع شده بود تا مهرماه سال جاری، تعداد مدارس تکمیل‌شده به ۱۴۵ مدرسه با ۶۲۳ کلاس درس با زیربنای ۶۳ هزار و ۲۰۰ متر مربع رسید که به این منظور ۸۰۰ میلیارد ریال از اعتبارات ملی سازمان نوسازی مدارس کشور، ۱۰۰ میلیارد ریال اعتبارات استانی و یک هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال اعتبار از طرف خیرین مدرسه‌ساز هزینه شده است.
مدرسه‌سازی؛ خدمت به علم و فرهنگ جامعه
یکی از نمادهای الهی مشارکت در کارهای عام‌المنفعه است. لذا خیرین مدرسه‌ساز بزرگ‌مردان و شیرزنان صاحبدلی هستند که قید دنیا و زر و سیم آن را زده و گام‌های موثری را در رشد و بالندگی فرهنگ و دانش جامعه برداشته‌اند. خوشا به سعادتشان که هم کمکی ثمربخش و جاودانی به فرزندان ایران‌زمین کرده‌اند و هم زادتوشه‌ای برای آخرتشان اندوخته‌اند.
افتخاری مدیرعامل مجمع خیرین مدرسه‌ساز استان کرمانشاه از هدف و انگیزه خود به عنوان یک خیر در امر مدرسه‌سازی می‌گوید: بنده با توجه اینکه خود را در قبال نسل آینده و فرزندان ایران‌زمین مسوول می‌دانم از انجام این کار لذت می‌برم و اگر خدا بخواهد تا جایی که در توان دارم در این راه تلاش خواهم کرد. از اینکه فرزندان استانم را شاد می‌بینم و با وجود فضای تحصیل آماده و قابل استفاده وقفه‌ای در زندگی‌شان حاصل نشده و حتی با وجود حوادث پیش‌آمده در زلزله آبان‌ماه سال ۹۶ رتبه‌های برتر کنکور را کسب کرده‌اند احساس آرامش و آسایش کرده و آن را ثروتی عظیم برای خود قلمداد می‌کنم.
وی اظهار داشت: مدرسه‌سازی را خدمت به علم و فرهنگ جامعه می‌دانم. در واقع خیرین مدرسه‌ساز به نسل آینده ایران‌زمین خدمت می‌کنند. نسلی که فرزندان خودشان را نیز در برمی‌گیرد؛ نسلی که به آینده‌سازان معروف‌اند.
وی افزود: در زلزله سال ۹۶ در استان کرمانشاه حدود ۷۸ باب مدرسه در مناطق زلزله‌زده سرپل ذهاب، ثلاث باباجانی، دالاهو، قصرشیرین و گیلانغرب آسیب دید. در آن زمان مردم خیر و نوع‌دوست به‌محض حادث شدن زلزله به کمک مردم آسیب‌دیده شتافتند و در حد توان خود نیازهای آنها را برطرف کردند. این‌چنین ایثار و ازخودگذشتگی آنها کمکی بود به تسکین مردمی که در جریان زلزله عزیزان خود را از دست داده بودند. بعد از ارسال وسایل زندگی و کمک به افراد آسیب‌دیده نوبت به ساخت‌وساز فضاهای آموزشی آسیب‌دیده رسید که این‌بار هم حضور اکثریت مردم بسیار پررنگ بود. چند روز بعد از وقوع زلزله به کمک خیرین از جمله مردم، بانک‌ها، بنیاد برکت، بنیاد آموزشی قلم‌چی، پزشکان و متخصصان، بیمارستان‌ها، انجمن صنفی داروسازان، انجمن صنفی دندانپزشکان ایران و ادارات کل نوسازی سراسر کشور شروع به ساخت‌وساز کردیم و تا الان حدود ۱۶۶ باب مدرسه ساخته و تحویل داده شده و ۴۰ باب دیگر در دست احداث است و کل اعتبار تخصیص‌یافته برای این منظور ۱۱۰ میلیارد تومان است.
او اضافه کرد: اداره کل نوسازی که کار اصلی آن ساخت‌وساز است و بیشترین زحمات را کشیدند. استانداری به‌خصوص استاندار محترم و خستگی‌ناپذیر که بسیار زحمت کشیدند و سرپرستی کردند و نیز با ارگان‌های مختلف هماهنگی لازم را انجام دادند. دو ارگان بسیار شایسته و ارزنده که در این زمینه ما را یاری کردند بانک صنعت و معدن و شبکه تلفن همراه بودند. بانک‌ها نیز به‌طور مستقل سهم بسزایی داشتند. رادیو و تلویزیون نیز در اطلاع‌رسانی و انتقال اخبار و فعالیت‌ها همکاری ارزنده‌ای اعمال کردند.
این خیر مدرسه‌ساز درباره ساخت مدارس و اینکه چه مواد و مصالحی استفاده شده است، افزود: مدارس از اسکلت فلزی ساخته شده که ایستایی آنها در مقابل زلزله صد درصد است. دیوارهای مدارس از تری دی‌پانل از جنس فوم سبک ساخته شده است. سبک‌سازی که در مقابل بالاترین ریشتر زلزله مقاومت بالایی دارند و از آجر و سنگ استفاده نشده است. بعد از ساخت مدارس بچه‌ها بسیار شاد و خوشحال بودند و از غم و اندوهی که برای از دست دادن عزیزانشان در چهره آنها موج می‌زد تا حدودی کاسته شد. با دیدن فضاهای آموزشی امید به زندگی و شور و نشاط در آنها فزونی یافت. آنها با اشتیاق فراوان به تحصیل ادامه دادند و حتی توانستند رتبه‌های برتر کنکور را کسب کنند و به دانشگاه‌های برتر کشور راه پیدا کنند.
پایان بازسازی فضاهای آموزشی مناطق زلزله‌زده
تعداد ۷۸ مدرسه با ۴۱۵ کلاس با اعتبار ۲۰۰ میلیارد تومان که ۹۰ میلیارد تومان اعتبار دولتی و ۱۱۰ میلیارد تومان از محل کمک‌های خیرین مدرسه‌ساز تامین شده بود نوسازی شد و به بهره‌برداری رسید.
