رویکرد خلاقانه

از سال گذشته و با انتصاب سومین هیات عامل صندوق نوآوری و شکوفایی از سوی رئیس‌جمهور، تغییرات مهمی در سیاست‌های صندوق نوآوری ایجاد شده است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به رویکرد فعالانه به توسعه فناوری و نوآوری اشاره کرد. صندوق تصمیم گرفته است تا با همکاری سایر بازیگران زیست‌بوم توسعه فناوری و نوآوری کشور و همچنین با تکیه بر توان فنی شرکت‌های دانش‌بنیان، امکانات و ظرفیت‌های خود را برای حل چالش‌های فناورانه کشور و بنگاه‌های صنعتی بزرگ و همچنین توسعه فناوری‌های جریان‌ساز و اولویت‌دار آینده بسیج کند.

همواره یکی از عوامل نارضایتی شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان مشتریان صندوق نوآوری و شکوفایی، کندی فرآیندها بوده که به ویژه در فضای اقتصادی امروز برای بخش خصوصی کشنده است. گرچه این نوع مشکلات را می‌توان عمدتاً ناشی از جوان بودن و کم‌تجربگی صندوق در مراحل ابتدایی شکل‌گیری خود دانست، اما حالا یکی سیاست‌های اصلی صندوق در دوره جدید، بازمهندسی فرآیندهای داخلی و برون‌سپاری حداکثری به منظور تسریع در ارائه خدمات مالی به شرکت‌های دانش‌بنیان است. تا پیش از این، همه شرکت‌های دانش‌بنیان، از کوچک و نوپا تا بزرگ و صنعتی، باید در یک صف می‌ایستادند. اما حالا به واسطه تعامل صندوق نوآوری و شکوفایی با صندوق‌های پژوهش و فناوری و ایجاد ظرفیت ۱۵۰۰ میلیاردتومانی در قالب تسهیلات و خط اعتباری، شرکت‌های کوچک و متوسط می‌توانند خدمات مورد نظر خود را از حدود ۲۰ صندوق پژوهش و فناوری که در حوزه‌های تخصصی صنعت و فناوری و استان‌های مختلف کشور فعالیت می‌کنند، دریافت کنند. همچنین تعامل صندوق نوآوری و شکوفایی با شبکه بانکی و منابع اهرمی صندوق نزد بانک‌ها، امکان تامین مالی سریع شرکت‌های دانش‌بنیان بزرگ از طریق چند بانک عامل را فراهم ساخته است. بازمهندسی یکایک فرآیندهای داخلی صندوق نیز با همین رویکرد در دست انجام است که پیامدهای مثبت آن یکی پس از دیگری آشکار می‌شود.

نباید فراموش کنیم که نه شرکت‌های دانش‌بنیان همان شرکت‌های اوایل دهه ۹۰ هستند و نه فضای کسب‌وکار امروز دقیقاً فضای همان سال‌هاست. حالا شرکت‌های دانش‌بنیان به واسطه رشد و گسترش فعالیت‌ها از یک‌سو و تغییر شرایط اقتصاد کلان کشور از سوی دیگر، به خدمات جدیدی نیاز دارند. از این‌رو، صندوق نوآوری و شکوفایی می‌کوشد تا در چارچوب ضوابط و قوانین بالادستی، خدمات جدیدی متناسب با نیازهای جدید شرکت‌های دانش‌بنیان طراحی و ارائه کند که از جمله می‌توان به تسهیلات اوراق خزانه اسلامی اشاره کرد. طراحی و ارائه این خدمت در صندوق از آنجا ناشی می‌شود که اخیراً برخی از مشتریان دولتی شرکت‌های دانش‌بنیان که با چالش نقدینگی روبه‌رو هستند، در ازای خرید محصولات و خدمات این شرکت‌ها، اوراق خزانه اسلامی با سررسید دو یا سه‌ساله در اختیار آنها قرار می‌دهند. تنزیل این اوراق در بازار، ضرر قابل توجهی به شرکت‌های دانش‌بنیان تحمیل می‌کند. اما حالا شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند با ترهین این اوراق در بانک‌های همکار صندوق، تسهیلات قرض‌الحسنه به میزان ۵۰ درصد مبلغ اوراق دریافت کنند.

از اینها که بگذریم، کالبد سنتی و نسبتاً فرسوده بسیاری از صنایع کشور مستلزم تزریق نیروی تازه‌نفس دانش‌بنیان‌هاست. تحریم‌ها و نوسانات ارز هم مزید بر علت شده و آسیب‌های جدی به شبکه تامین واحدهای بزرگ صنعتی کشور وارد کرده است. صندوق بر این باور است که شرکت‌های دانش‌بنیان نه‌تنها می‌توانند شبکه تامین صنایع بزرگ کشور را ترمیم کنند، بلکه می‌توانند رقابت‌پذیری این صنایع را در بازارهای داخلی و خارجی تقویت کنند. از این‌رو صندوق تلاش می‌کند با تکیه بر خدماتی همچون لیزینگ یا برگزاری رویدادهای شبکه‌سازی و تبادل فناوری، شرکت‌های دانش‌بنیان را حول واحدهای بزرگ صنعتی کشور ساماندهی کند. برای مثال در گردهمایی سه‌روزه شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌های فضایی که اخیراً در صندوق نوآوری و شکوفایی برگزار شد، شش دستگاه اجرایی نیازهای فناورانه خود را در حوزه فضایی با این شرکت‌ها در میان گذاشتند و بیش از ۲۰۰ مذاکره مابین مشتریان بالقوه و شرکت‌های دانش‌بنیان برگزار شد. شرکت‌هایی که قصد دارند محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان را خریداری کنند، نباید نگران نقدینگی باشند. کافی است ۳۰ درصد مبلغ قرارداد را نقداً پرداخت کنند تا صندوق نوآوری ۷۰ درصد باقی‌مانده را به شرکت دانش‌بنیان به عنوان فروشنده پرداخت کند و سپس این مبلغ را در قالب اقساط دوساله با نرخ ۹درصدی به صندوق بازگردانند.

یکی دیگر از رویکردهای مهم صندوق در دوره جدید، کمک به توسعه صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان است. گرچه تحریم‌ها صادرات را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده‌اند، اما همچنان فرصت‌های زیادی برای صادرات وجود دارد. یکی از مهم‌ترین خدمات صندوق برای کمک به صادرات شرکت‌ها، خدمات بلاعوض توانمندسازی است. به واسطه اهمیت موضوع، بودجه خدمات توانمندسازی در سال ۹۸ بیش از ۱۰ برابر عملکرد صندوق در این زمینه در سه سال گذشته است. برای مثال شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند ۷۰ درصد هزینه‌های اجاره غرفه و غرفه‌آرایی در نمایشگاه‌های معتبر خارجی را تا سقف ۶۰ میلیون تومان از صندوق نوآوری دریافت کنند. همچنین شرکت‌ها می‌توانند برای نمایش محصولات و خدمات خود در نمایشگاه‌های دائمی محصولات ایرانی در سایر کشورها همچون ترکیه، چین و آذربایجان روی کمک‌های بلاعوض صندوق تا سقف ۴۰ میلیون تومان در سال حساب باز کنند. یکی دیگر از خدمات مهم صندوق در این حوزه، کمک‌هزینه اعزام شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب هیات تجاری به سایر کشورها به منظور بازاریابی، مذاکره و فروش محصول است. برای مثال اخیراً ۷۰ شرکت دانش‌بنیان با حمایت صندوق نوآوری و شکوفایی در قالب هیاتی به روسیه اعزام شدند و مذاکرات امیدوارکننده‌ای با شرکت‌های روسی داشتند. همچنین صندوق از پذیرش هیات‌های تجاری خارجی در ایران به منظور بازدید از دستاوردهای شرکت‌های دانش‌بنیان و مذاکرات تجاری با آنها حمایت می‌کند. همین روزها هیاتی از کشور آذربایجان با حمایت صندوق عازم ایران خواهد شد تا با شرکت‌های فعال حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات مذاکره کند. علاوه بر اینها، گرچه حدود نیمی از شرکت‌های دانش‌بنیان در استان تهران مستقر هستند، اما صندوق یک نهاد عمومی است و نمی‌تواند و نباید نسبت به شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در سایر مناطق کشور بی‌اعتنا باشد. صندوق به همه شرکت‌های دانش‌بنیان در هر کجای ایران پهناور که باشند تعلق خاطر دارد. از این‌رو به طور جدی می‌کوشد تا ارتباط خود را با شرکت‌های مستقر در سایر استان‌ها تقویت کند. یکی از ابزارهای صندوق در این زمینه، سفرهای استانی است که به مدیران صندوق اجازه می‌دهد تا از نزدیک با مشکلات و نیازهای شرکت‌های دانش‌بنیان استانی آشنا شده و فرآیند خدمات‌رسانی به آنها را تسریع کنند. مشارکت صندوق نوآوری در ایجاد صندوق‌های پژوهش و فناوری در استان‌های محروم کشور به عنوان ابزاری برای تامین مالی شرکت‌های مستقر در این مناطق نیز یکی دیگر از مصادیق پرهیز صندوق از تمرکزگرایی و توجه به مناطق کمترتوسعه‌یافته است.

و سرانجام، تا سال گذشته کارنامه صندوق نوآوری و شکوفایی در حوزه «سرمایه‌گذاری و مشارکت» فربه و قابل دفاع نبود. گرچه اساسنامه صندوق نوآوری امکان تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب «سرمایه‌گذاری و مشارکت» را نیز فراهم ساخته بود، اما به دلایلی از جمله تلاش صندوق برای «سرمایه‌گذاری مستقیم در شرکت‌های دانش‌بنیان»، این خدمات چندان پا نگرفته بود و همه شرکت‌ها صندوق را با «تسهیلات» می‌شناختند. اما حالا با اتخاذ رویکردهای خلاقانه در حوزه سرمایه‌گذاری، باید منتظر تحولات جدی در این زمینه باشیم. «هم‌سرمایه‌گذاری» با صندوق‌های پژوهش و فناوری و صندوق‌های جسورانه بورسی که اخیراً به سبد خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی اضافه شده است، به صندوق نوآوری اجازه می‌دهد تا با نسبت چهار به یک با صندوق‌های پژوهش و فناوری دست به سرمایه‌گذاری مشترک بزند.