خوب و بد تکنولوژی آب

جواد حیدریان تکنولوژی به کمک بحران آب می‌آید؟ ممکن است این پرسش یکی از امیدهای متولیان آب در کشورهای دچار مشکل کم‌آبی در جهان باشد. بحرانی که به نظر می‌رسد با اثرات متوالی تغییرات اقلیمی در کنار سوءمصرف منابع آبی و نادیده گرفتن فرآیند توسعه پایدار در ایران خود را چنان نشان داده که نیاز است از تکنولوژی برای مقابله با اثرات مخرب زیست‌محیطی و انسانی استفاده شود.

مطالعات هواشناسی در این وضع می‌تواند در تعیین سیاست‌های صحیح برای مدیریت آب در کشور مفید باشد. آخرین گزارش سازمان هواشناسی کشور می‌گوید «با پایان سال زراعی ۹۷-۹۶ در ۳۱ شهریور، داده‌های ثبت‌شده در شبکه ایستگاه‌های سازمان هواشناسی حاکی از کاهش حدود ۲۸درصدی بارش نسبت به نرمال است.» روند خشکسالی در ایران با این اطلاعات به خوبی قابل تایید است. با این حساب آیا می‌توان در همه مناطق کشور از ابزارهای تکنولوژیک و صنایع وابسته به آب استفاده کرد؟ در آخرین گزارش هواشناسی پهنه‌های مختلف آبی کشور مورد کنکاش قرار گرفته است. «در سال زراعی گذشته (۱۳۹۷-۱۳۹۶) استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان، فارس، کهگیلویه و بویراحمد به ترتیب با ۷۵، ۶۷، ۶۶، ۵۶ و ۵۳ درصد، بیشترین کاهش بارش را نسبت به نرمال داشته‌اند. در این بین تنها دو استان آذربایجان غربی و شرقی، ۲۴ و ۲۰ درصد بارش بیش از نرمال را تجربه کرده‌اند.» نگاهی به سرنوشت دریاچه ارومیه و کاهش سه‌درصدی تراز اکولوژیک این دریاچه در سالی که گویی بیش از ۲۰ درصد از بارش‌های نرمال برخوردار بوده نشان می‌دهد رابطه معناداری میان میزان بارش و مدیریت منابع آب وجود ندارد؟ پس راهکار چیست؟ نقشه خشکسالی کشور نشان از وقوع خشکسالی شدید تا بسیار شدید در غالب استان‌های کشور دارد که گویای شرایط بحرانی منابع آب است. شمال و شمال غرب کشور در حالی با چالش آب و خشکیدگی دریاچه‌ها مواجه است که همین سرنوشت در شرق و شمال و جنوب شرق کشور نیز قابل مشاهده است. با توجه به پیش‌بینی بارش بیش از نرمال در حوضه رشته‌کوه هندوکش افغانستان و به دلیل اینکه بخش قابل توجهی از منابع آب استان سیستان و بلوچستان وابسته به وضعیت بارش خارج از کشور است، بنابراین ترمیم منابع آب استان در سال جاری به مقدار زیاد بستگی به تلاش‌ها در دریافت حق‌آبه از هیرمند دارد. آخرین گزارش سازمان هواشناسی می‌گوید: «در مجموع بارش کشور در شش‌ماهه دوم سال ۱۳۹۷ در محدوده نرمال پیش‌بینی می‌شود. الگوی بارش کشور در شش‌ماهه دوم سال دارای بیشینه بارش در پاییز در نیمه شمالی و زاگرس است. در فصل پاییز به دلیل استقرار پرارتفاع و ایجاد سامانه بندالی (Blocking) در جنوب اروپا و دریای سیاه، مسیر سامانه‌های بارشی به عرض‌های جنوبی منتقل شده که با انتظار بارش‌های نرمال تا بیش از آن به ویژه در شمال، غرب و شمال غرب کشور هماهنگ است.» با این چشم‌انداز باید دید آیا مدیریت منابع آبی در پهنه‌های مختلف و متنوع کشور خشک و نیمه‌خشک ایران بدون بهره‌وری و بهره‌گیری از تکنولوژی آب ممکن است؟ بسیاری از متخصصان بر این باور هستند روند خشکیدگی سرزمین در ایران به نحوی است که باید به سمت بهره‌گیری از تکنولوژی رفت اما باید مسائل مختلف از جمله مباحث امنیت آب را در نظر داشت و از شیوه‌های غیرمتمرکز برای بهره‌گیری از تکنولوژی کمک گرفت. در این پرونده نقش تکنولوژی در مدیریت منابع آب و نیازهای آبی کشور را به بحث گذاشته‌ایم.