روزهای روشن
برق حرارتی در ساختار صنعت برق ایران چه جایگاهی دارد؟
دوره اول: فعالیت بخش خصوصی (۱۳۱۵ - ۱۲۸۵)
دوره دوم: فعالیت موازی بخش‌های خصوصی و عمومی (۱۳۴۰ - ۱۳۱۵)
دوره سوم: تمرکزگرایی و فعالیت مطلق بخش عمومی و دولتی (۱۳۶۵ - ۱۳۴۰)
دوره چهارم: گرایش به عدم تمرکز، اصلاح ساختار تشکیلاتی و گرایش به جلب مشارکت بخش خصوصی (سال‌های بعد از ۱۳۶۵).
۱۲۶۴ هجری شمسی
در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار، مولدی به قدرت تقریبی سه کیلووات به منظور تامین روشنایی بخشی از کاخ سلطنتی برای نخستین بار وارد ایران شد و به بهره‌برداری رسید. از مدارک تاریخی چنین برمی‌آید که کار خرید و وارد کردن این مولد به ایران، از یکی دو سال پیش از آن در جریان بوده است. موتور این مولد ظاهراً از نوع Otto و سوخت آن گاز حاصل از تبدیل زغال‌سنگ بود. بدین ترتیب ملاحظه می‌شود که بهره‌برداری از نخستین مولد برق در ایران به ۱۴ سال پس از اختراع ماشین گرام و سه سال بعد از موسسه برق‌رسانی توماس ادیسون برمی‌گردد.
۱۲۸۲ هجری شمسی
یک دستگاه مولد برق با موتور نوع اتو – دویتس (Otto - Deutz) باقدرت ۱۲ اسب بخار برای تامین روشنایی حرم حضرت امام رضا (ع) به بهره‌برداری رسید. این مولد در سال ۱۲۷۹ به دستور مظفرالدین‌شاه قاجار خریداری شده بود. سه سال بعد مولد دیگری با قدرت ۲۵ اسب بخار خریداری و در کنار مولد اول نصب شد.
۱۲۸۳ هجری شمسی
امتیاز تاسیس کارخانه چراغ برق و آجر و اسباب نجاری به حاج‌حسین امین‌الضرب واگذار شد. در امتیازنامه برای نخستین بار به تولید روشنایی برق به عنوان یک فعالیت تجاری و خدمت‌رسانی عمومی نگریسته شده بود.
۱۲۸۵ هجری شمسی
کارخانه برق حاج‌حسین امین‌الضرب تقریباً شش ماه بعد از صدور فرمان مشروطیت آماده بهره‌برداری و طبق اعلامیه‌ای آماده پذیرش مشترکان شد. چنان‌که از اسم موسسه، یعنی اداره چراغ برق برمی‌آید،
انرژی برق در ابتدا تنها برای تامین روشنایی به کار می‌رفت و به همین علت تولید برق تنها به پنج تا هفت ساعت اول شب محدود می‌شد. مولد کارخانه حاجی امین الضرب به قدرت ۴۰۰ کیلووات، سه فازه و با ولتاژ ۲۲۰/ ۳۸۰ ولت بود و برق آن مستقیماً به شبکه فشار ضعیفی که تا شعاع ۸۰۰متری اطراف کارخانه واقع در خیابان چراغ برق (امیرکبیر کنونی) کشیده می‌شد تزریق می‌شد. تامین روشنایی معابر نیز در محدوده فعالیت اداره چراغ برق در مقابل دریافت قیمت عادلانه در تعهد اداره بود. کار احداث شبکه، واگذاری انشعاب، سیم‌کشی داخلی مشترکان و نصب چراغ، تماماً بر عهده اداره چراغ برق بود و این وضع تا سال‌ها پس از افتتاح کارخانه ادامه داشت. بهای برق برحسب تعداد شعله‌ها و قدرت چراغ‌های نصب‌شده (۱۶، ۲۵ یا ۳۲ شمع) محاسبه و از مشترکان دریافت می‌شد.
از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۰ هجری شمسی
از اوایل سال‌های ۱۳۰۰ به بعد، با آگاهی و علاقه‌مند شدن بخش خصوصی به مزایای برق، رفته‌رفته در شهرهای بزرگ و کوچک ایران، تاسیساتی برای تولید و توزیع و فروش برق ایجاد شد. این‌گونه فعالیت‌ها عموماً در مقیاس‌های کوچک و محدود و به طور کلی منفک از یکدیگر انجام می‌گرفت و البته نیاز به هماهنگی هم در شرایط آن روزهای نخستین احساس نمی‌شد. در همین دوران برخی از کارخانه‌های صنعتی جدید‌التاسیس هم دارای تجهیزات برق اختصاصی شدند که داد و ستدهایی نیز با موسسات برق شهری داشتند. در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی برای نخستین بار، شبانه‌روزی کردن برق در تهران در میان دولتمردان آن زمان مطرح شد و اقدامات اولیه برای تحقق آن صورت گرفت.
۱۳۱۶ هجری شمسی
پس از شش سال و با گذراندن فراز و نشیب‌های بسیار، در تاریخ ۲۵ / ۶/ ۱۳۱۶ نیروگاه بخاری ساخت کارخانه اشکودای چکسلواکی با قدرت ۴×۱۶۰۰=۶۴۰۰ کیلووات در محل کنونی شرکت برق منطقه‌ای تهران نصب شد و به بهره‌برداری رسید با وجود آنکه در تهران به علت وسعت شهر و موقعیت سیاسی و اجتماعی آن، سرمایه‌گذاری دولتی در کار برق‌رسانی پیش از همه شهرهای دیگر آغاز شد، بخش خصوصی هم در امور
برق‌رسانی در تهران فعالیت قابل توجهی داشت به نحوی که در سال ۱۳۴۱ یعنی سال تاسیس سازمان برق ایران تعداد شرکت‌های خصوصی که هر یک در بخشی از شهر تهران فعالیت داشتند به ۳۲ شرکت رسیده بود.
از سال ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۴ هجری شمسی
برنامه هفت‌ساله اول عمرانی کشور به اجرا درآمد که در آن سهمی هم برای توسعه صنعت برق در کشور با هدف تامین مصارف خانگی شهرها و فراهم کردن رفاه اجتماعی منظور شده بود. در این دوران، سازمان برنامه تعدادی مولدهای دیزلی ۵۰ و ۱۰۰ و ۱۵۰ کیلوواتی را خریداری کرد و با بهره سه درصد به شهرداری‌ها و شرکت‌های برق خصوصی فروخت و چون دریافت‌کنندگان کمک سازمان برنامه می‌بایست توانایی‌های لازم را برای تقبل ۵۰ درصد از سرمایه‌گذاری‌ها داشته باشند، طبعاً اعطای کمک‌ها، به امکانات مالی شهرها و موسسه‌های وام‌گیرنده بستگی داشت. به هر صورت در پایان برنامه اول، جمع قدرت نامی نصب‌شده در کشور به ۴۰ مگاوات و میزان انرژی تولیدی سالانه به حدود ۲۰۰ میلیون کیلووات ساعت رسید.
از سال ۱۳۳۴ تا ۱۳۴۱ هجری شمسی
در این سال‌ها برنامه هفت‌ساله عمرانی دوم کشور اجرا شد. سهم برق در این برنامه، با هدف افزایش تولید برق، کاهش هزینه‌های تولید و پایین آوردن سطح عمومی نرخ‌ها در نظر گرفته شده بود. در این برنامه بنابر توصیه کارشناسان خارجی و داخلی، برای توسعه تاسیسات برق چهار حوزه فعالیت به شرح زیر منظور شد:
منطقه خوزستان
منطقه تهران
شهرهای بزرگ
شهرهای کوچک
بدین ترتیب می‌توان گفت اندیشه فراتر رفتن از محدوده هر شهر در کار توسعه صنعت برق، در برنامه دوم شکل گرفت. شروع به کار احداث نیروگاه‌های برق‌آبی مهم کشور شامل سد دز (با ظرفیت اولیه ۱۳۰ مگاوات)، سد کرج (با ظرفیت ۹۱ مگاوات) و سد سفیدرود (با ظرفیت اولیه ۳۵ مگاوات) همچنین نیروگاه حرارتی طرشت (به قدرت ۵۰ مگاوات) از دستاوردهای این دوره است.
۱۳۴۱ هجری شمسی
برنامه سوم عمرانی کشور آغاز شد. با پذیرش نقش زیربنایی صنعت برق، در این برنامه نیز اعتبارات قابل توجهی برای این صنعت تخصیص داده شد. در این برنامه که ۵/ ۵ سال به طول انجامید (تا آخر سال ۱۳۴۶)، در مجموع، مبلغ ۲۱ میلیارد ریال در صنعت برق هزینه شد که به طور کلی سه بخش را در‌بر می‌گرفت.
تامین برق مراکز عمده مصرف شامل شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، مشهد، تبریز، رشت، همدان و ساری؛
تامین برق ۱۷ شهر متوسط کشور شامل شهرهای آمل، چالوس، اردبیل، مراغه، لاهیجان، ارومیه، یزد، بهشهر، بوشهر، قزوین، کرج، بابلسر و کرمانشاه؛
تامین برق شهرهای کوچک.
در همین برنامه، تشکیل سازمان برق ایران به منظور اشراف کلی و اعمال مدیریت بر برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های تولید و ایجاد موسسات تولید، انتقال و توزیع برق و هدایت سرمایه‌گذاری‌ها در بخش برق پیش‌بینی شده بود. از این‌رو این سازمان در تاریخ ۱۳ دی‌ماه ۱۳۴۱ رسماً تشکیل شد و تا پایان سال ۱۳۴۴ که عملاً در وزارت آب و برق ادغام شد، به انجام وظایف خود ادامه داد.
۱۳۴۳ هجری شمسی
قانون تاسیس وزارت آب و برق در تاریخ ۱۶/ ۱/ ۱۳۴۳ به دولت ابلاغ شد و در بخش برق، وظیفه تهیه و اجرای برنامه‌ها و طرح‌های تولید و انتقال نیرو به منظور تاسیس مراکز تولید برق منطقه‌ای و ایجاد شبکه‌های
فشار قوی در سراسر کشور، بر عهده این وزارتخانه قرار می‌گرفت.
سازمان برق ایران در سال ۱۳۴۴ به عنوان واحد برق در وزارت آب و برق ادغام شد و سازمان‌های دیگری هم که تا آن زمان توسط سازمان برنامه، سازمان برق ایران یا به نحو دیگر به وجود آمده بودند تحت پوشش نظارتی وزارت آب و برق قرار گرفتند. در آذرماه همین سال اساسنامه شرکت‌های برق منطقه‌ای تدوین شد و به این ترتیب تعداد ۱۰ شرکت برق منطقه‌ای (علاوه بر سازمان آب و برق خوزستان که از سال ۱۳۳۹ ایجاد شده بود) تشکیل شدند که عبارت بودند از شرکت‌های برق منطقه‌ای (تهران)، (اصفهان)، (خراسان)،
(آذربایجان)، (فارس)، (مازندران)، (گیلان)، (جنوب شرقی ایران)، (کرمانشاهان) و (همدان و کردستان).
با تشکیل شرکت‌های برق منطقه‌ای، صنعت برق کشور حالتی سازمان‌یافته و منسجم به خود گرفت. حوزه‌های زیر پوشش این شرکت‌ها در ابتدا تمامی مساحت کشور را شامل نمی‌شد و نوعاً از تقسیمات کشوری نیز پیروی
نمی‌کرد، از این‌رو تعداد و حوزه‌های جغرافیایی شرکت‌های برق منطقه‌ای با گذشت زمان مشمول اصلاحاتی شد به طوری که در حال حاضر تعداد آنها به ۱۶ عدد می‌رسد و در مجموع تمامی کشور را پوشش می‌دهند.
۱۳۴۷ هجری شمسی
برنامه چهارم عمرانی آغاز شد. در این برنامه که تا پایان سال ۱۳۵۱ ادامه داشت، نگرش به صنعت برق به عنوان یک صنعت زیربنایی و با دید کلان‌نگر صورت گرفت. احداث خطوط انتقال نیروی سراسری و تاسیس نیروگاه‌های نسبتاً بزرگ آبی و حرارتی طی این برنامه رونق گرفت، به طوری که در طول برنامه، مجموع قدرت نامی نصب‌شده در کشور از ۱۵۹۹ مگاوات به ۳۳۵۴ مگاوات (با رشد متوسط سالانه ۱۶ درصد) و تولید انرژی برق از ۴۱۳۳ میلیون کیلووات ساعت به ۹۵۵۳ میلیون کیلووات ساعت (با رشد متوسط سالانه ۲/ ۱۸ درصد) بالغ شد و تعداد مشترکان در تعرفه‌های مختلف به عدد ۱۶۶۹۰۰۰ رسید. طی این برنامه، مسوولیت تامین برق نزدیک به ۱۹۰ شهر کشور بر عهده وزارت آب و برق قرار گرفت. برق مورد نیاز شهرهای کوچک، شهرک‌ها و تعدادی از روستاهای برق‌دار، توسط بخش خصوصی یا زیر نظر و با مدیریت شهرداری‌ها تامین می‌شد. تعداد روستاهای برق‌دار کشور از ۱۴۸ روستا در آغاز برنامه، به ۴۹۱ روستا در پایان سال ۱۳۵۱ رسید.
۱۳۴۸ هجری شمسی
به منظور استفاده صحیح‌تر از منابع و امکان برقراری داد و ستد انرژی برق بین مناطق و همچنین تولید و انتقال برق به طور کلان، شرکت تولید و انتقال نیروی برق ایران (توانیر) از سال ۱۳۴۸ آغاز به کار کرد. اساسنامه و شرح وظایف این شرکت، بنا بر ضرورت‌های زمان تاکنون سه بار مورد تجدید نظر قرار گرفته است. از سال ۱۳۷۵ تاکنون، این شرکت با نام «سازمان مدیریت تولید و انتقال نیروی برق ایران (توانیر)»، فعالیت‌ها و ماموریت‌های معاونت امور برق وزارت نیرو را بر عهده داشته و اهداف زیر را دنبال می‌کند:
تهیه، تدوین و پیشنهاد استراتژی‌ها، سیاست‌ها و برنامه‌های برق کشور؛
برنامه‌ریزی، نظارت، کنترل و هدایت برق کشور؛
ایجاد هماهنگی و نظارت بر شبکه سراسری برق؛
برنامه‌ریزی و نظارت بر مصارف مختلف برق کشور؛
حفظ یکپارچگی و پایداری شبکه سراسری برق کشور.
۱۳۵۲ هجری شمسی
برنامه پنجم عمرانی از این سال آغاز شد و تا پایان سال ۱۳۵۶ ادامه یافت. سیاست‌های زیر بر اجرای برنامه‌ای صنعت برق در این برنامه حاکم بود:
احداث واحدهای بزرگ حرارتی در شمال و جنوب کشور به لحاظ دسترسی آسان‌تر به منابع سوخت و سواحل دریا
ایجاد سد بر روی رودخانه‌های بزرگ
تامین برق مناطق دورافتاده کشور با استفاده از نیروگاه‌های دیزلی
در برنامه پنجم، به علت تاخیر در بهره‌برداری از نیروگاه‌های آبی در دست احداث، معادل ۱۳۳۲ مگاوات به ظرفیت نیروگاه‌های گازی کشور افزوده شد. در این برنامه، تاسیس نیروگاه‌های هسته‌ای نیز در دستور کار قرار داشت که بهرغم هزینه‌ها و تبلیغات فراوان، نتیجه مشخصی از آن حاصل نشد. به هر صورت قدرت نصب‌شده در پایان برنامه به ۷۱۰۵ مگاوات (با ۲/ ۱۶ درصد رشد متوسط سالانه) و انرژی سالانه تولیدشده به ۱۸۹۸۴ میلیون کیلووات ساعت (با ۷/ ۱۴ درصد رشد سالانه) رسید و تعداد مشترکان بالغ بر ۳۱۰۵۰۰۰ مشترک شد. همچنین تا پایان این برنامه تعدادی از روستاهای کشور نیز از نعمت برق بهره‌مند شدند.
۱۳۵۳ هجری شمسی
با توجه به اینکه نهادها و سازمان‌های مختلفی در تامین انرژی در کشور نقش داشتند و هماهنگی بین آنها امری ضروری بود، از این‌رو به موجب لایحه قانونی مصوب ۲۸/ ۱۱/ ۱۳۵۳ با محول شدن برنامه‌ریزی جامع فعالیت‌های مربوط به انرژی کشور، وزارت آب و برق به وزارت نیرو تغییر نام داده شد.
۱۳۵۷ هجری شمسی
با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، بازنگری اساسی در خط‌مشی‌های صنعت برق و هماهنگ ساختن آنها با هدف‌های عالی انقلاب ضرورت یافت. عنایت به مفهوم خودکفایی، سرمایه‌گذاری در کارخانه‌های تولیدکننده تجهیزات مورد نیاز صنعت برق، کوتاه کردن دست مشاوران و پیمانکاران خارجی و توجه به بهره‌گیری بهینه از توانایی‌های داخلی، صنعت برق را در مسیر جدیدی قرار داد، فراهم کردن امکان استفاده گسترده از انرژی برق برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و رفع محرومیت‌ها، افق‌های جدیدی را فراروی مسوولان صنعت قرار داد.
از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷ هجری شمسی
در این سال‌ها که هشت سال آن مقارن با جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران بود، صنعت برق ایران خود را موظف می‌دانست که علاوه بر نگهداری و بهره‌برداری از تاسیسات موجود خود برای حمایت از مردم و دفاع از پشت جبهه، توسعه‌های لازم را نیز چه در امر تولید و انتقال و چه در جهت توزیع و خدمت‌رسانی به مشترکان انجام دهد. برق‌رسانی به روستاها که تا پایان سال ۱۳۵۷ در ۴۲۳۷ روستای نزدیک به شهرها تحقق یافته بود به صورت یکی از محورهای اساسی فعالیت‌های صنعت برق درآمد به طوری که طی دوران جنگ تحمیلی، بهرغم همه مشکلات، سالانه به طور متوسط بیش از ۱۸۰۰ روستا برق‌دار می‌شد و به این ترتیب در انتهای سال ۱۳۶۷ تعداد روستاهای برق‌دار کشور از ۴۳۲۷ روستا به ۲۲۵۴۱ روستا رسیده بود. در سال‌های اولیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و طی دوران جنگ تحمیلی، با وجود همه مشکلات ناشی از جنگ، صنعت برق به رشد همه‌جانبه خود ادامه داد. نگاهی مقایسه‌ای به چند شاخص اصلی بیانگر این حقیقت است.
از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۰ هجری شمسی (دوره توسعه ظرفیت)
با پایان گرفتن جنگ تحمیلی، ابتدا ترمیم خسارت‌ها و خرابی‌های دوران جنگ در کانون توجه مدیران و مسوولان صنعت برق قرار گرفت. به عنوان مثال، بررسی‌ها نشان می‌داد که از قدرت نصب‌شده کشور، معادل ۲۲۱۰ مگاوات در اثر آسیب‌های جنگ از مدار خارج شده است. با احتساب تاسیسات انتقال نیرو و سایر تجهیزات می‌توان تصور کرد که بازسازی ویرانه‌های بازمانده از جنگ چه کوشش و تلاش عظیمی را طلب می‌کرده است. ترمیم خسارت‌ها که از نیمه دوم سال ۱۳۶۷ آغاز شده بود با سه سال کار شبانه‌روزی به انجام رسید و تا پایان سال ۱۳۷۰ واحدها و تاسیسات آسیب‌دیده مجدداً در مدار قرار گرفتند. پس از خاتمه جنگ، فعالیت‌های صنعت برق که تا آن زمان از مشکلات روزبه‌روز جنگ تاثیر منفی می‌گرفت، ساماندهی یافت و همگام با دو برنامه اول و دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به پیش رفت. مقایسه ارقام مهم عملکرد صنعت برق در قالب شاخص‌های کارایی در پایان سال ۱۳۷۸ با ارقام مربوط به ابتدای برنامه، جهش صنعت برق را نشان می‌دهد.
همچنین در راستای اجرای برنامه اول توسعه، تغییرات مهمی در ساختار سازمانی صنعت برق ایران پدید آمد که از جمله آنها در بخش تولید برق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- آغاز تاسیس شرکت‌های مدیریت تولید
یکی از اولین قدم‌ها در راستای سیاست تمرکززدایی، تشکیل تدریجی شرکت‌های مدیریت تولید برای اداره نیروگاه‌ها بود. تا پیش از تشکیل این شرکت‌ها، نیروگاه‌ها به صورت متمرکز اداره می‌شدند. اما از ابتدای دهه ۱۳۷۰، با تشکیل شرکت‌های مدیریت تولید، مدیریت نیروگاه‌ها از حالت متمرکز خارج شد و به صورت منطقه‌ای درآمد. تمامی این شرکت‌ها از نوع سهامی خاص بودند و هدف آنها بهره‌برداری از نیروگاه‌ها از طریق عقد قرارداد و تحویل یا فروش برق به طور عمده بود. لازم به ذکر است که سهام ممتاز این شرکت‌ها در اختیار شرکت‌های برق منطقه‌ای یا شرکت توانیر بود و سایر سهام شرکت به افراد حقیقی یا حقوقی تعلق داشت.
۲- افزایش تعداد شرکت‌های اقماری
سیاست‌های برنامه اول برای کاهش تمرکز در بخش‌های اجرایی کشور سبب شد که شرکت‌های اقماری مختلفی برای ارائه خدمات مورد نیاز صنعت برق (خدمات فنی مهندسی، مشاوره‌ای، پیمانکاری و پشتیبانی) تشکیل شوند. از جمله این شرکت‌های اقماری می‌توان به شرکت‌های زیر اشاره کرد:
شرکت تعمیرات نیرو که در سال ۱۳۷۰ از استقلال واحد مدیریت تعمیرات اساسی توانیر به وجود آمد و خدمات تعمیر و بازسازی نیروگاه‌ها را ارائه می‌کرد.
شرکت نصب نیرو که در سال ۱۳۷۰ تاسیس شد و فعالیت‌های آن بیشتر در زمینه‌های مدیریت، تامین کالا و اجرای طرح‌های نیروگاهی بود.
شرکت مدیریت پروژه‌های نیروگاهی ایران (مپنا) که در سال ۱۳۷۱ تاسیس شد و در زمینه ارائه خدمات توسعه و ساخت نیروگاه‌های حرارتی فعالیت می‌کرد.
تشکیل شرکت سهامی سازمان توسعه برق ایران
در راستای سیاست‌های برنامه دوم توسعه، شرکت سهامی سازمان برق ایران (که در سال ۱۳۶۵ تاسیس شد)، به همراه معاونت امور برق وزارت نیرو، نقش ستاد صنعت برق کشور را بر عهده داشت. اما با گذر زمان،
فعالیت‌های سازمان برق بیشتر به سمت اجرای طرح‌های توسعه صنعت برق سوق یافت و این سازمان در کنار معاونت طرح و توسعه شرکت توانیر مجری طرح‌های ساخت تجهیزات تولید و انتقال شد. از این‌رو در سال ۱۳۷۵ شرکت سهامی سازمان برق ایران با بخش نوسازی شرکت توانیر ادغام شد و به شرکت سهامی سازمان توسعه برق ایران تغییر نام یافت. گفتنی است که کل سهام این شرکت متعلق به شرکت توانیر، شرکت‌های برق منطقه‌ای و سازمان آب و برق خوزستان بود. اهداف و اختیارات سازمان توسعه برق ایران عبارت بودند از:
نگهداری و بهره‌برداری از تاسیسات اصلی صنعت برق کشور که در حفظ یکپارچگی و پایداری شبکه سراسری تاثیر عمده دارد.
بهره‌برداری و احداث مراکز دیسپاچینگ و مخابرات در شبکه‌های برق برای تداوم و تامین انرژی مورد نیاز مصرف‌کنندگان با کیفیت استاندارد و با حداقل هزینه.
مشارکت در برنامه‌ریزی و تهیه طرح‌های اساسی مورد نیاز صنعت برق.
همکاری و اشتراک مساعی با سایر موسسات مربوط در پژوهش و بررسی به منظور پیشرفت و بهبود و توسعه مبانی علمی و فنی و استفاده در امر تولید و انتقال و توزیع.
همکاری و اشتراک مساعی با سایر موسسات برق اعم از داخلی و خارجی به منظور تمرکز و هماهنگی امور مربوط به مطالعه برای ایجاد و توسعه تاسیسات تولید و انتقال و توزیع برق و تهیه و اجرای طرح‌های مربوطه.
شرکت در خریداری و ثبت پروانه اختراع و تحصیل حق استفاده از هرگونه اطلاعات درباره اختراعات، طرح‌ها و روش‌های مربوط به تولید و انتقال برق.
خرید و فروش برق با شبکه‌های داخل و خارج کشور.
ایجاد نمایندگی در داخل و خارج کشور به طور موقت یا دائم.
نظارت بر بهره‌برداری و طرح‌های توسعه تاسیسات و مشارکت در تدوین مقررات و دستورالعمل‌های اجرایی فنی لازم در این زمینه.
مشارکت در تهیه استانداردهای برق و کنترل و پیگیری اجرای آنها.
دریافت و پرداخت وام با تصویب مجمع عمومی از داخل یا خارج کشور.
ارائه خدمات مدیریت مالی و اداری و تشکیلاتی و پیشنهاد آیین‌نامه‌های مدون برای شرکت‌های برق.
ایجاد هرگونه موسسه و شرکت و سرمایه‌گذاری و مشارکت در موسسات و شرکت‌های داخلی که با مقاصد شرکت مرتبط باشند.
انجام هرگونه عملیات و معاملات بازرگانی که برای مقاصد شرکت ضروری بوده و به‌صرفه و صلاح شرکت باشد.
در زمینه دستیابی به هدف خودکفایی در تولید تجهیزات، تاکنون این سازمان موفق شده با کسب تجربه از گذشته و با نگاهی بلند به آینده، صنعت برق را که تا پیش از انقلاب کاملاً وابسته به خارج بود، به خودکفایی در بخش‌های مختلف صنعت برق برساند و هم‌اینک نیز با افتخار اعلام می‌داریم که تا رسیدن به این مهم فاصله اندکی داریم، به گونه‌ای که در بخش تولید برق به بیش از ۹۰ درصد خودکفایی در ساخت داخل تجهیزات دست‌یافته‌ایم.
در مورخ ۱۱/ ۱۲/ ۱۳۷۶ اساسنامه شرکت توانیر دستخوش تغییرات عمده‌ای شد و بر اساس اصلاحیه مصوب در این تاریخ، نام شرکت تولید و انتقال نیروی برق ایران (توانیر) به سازمان مدیریت تولید و انتقال نیروی برق ایران (توانیر) (شرکت سهامی) تغییر کرد. همچنین در راستای اجرای سیاست‌ها و تدابیر وزارت نیرو در امور برق، اهداف سازمان توانیر به صورت زیر تغییر کرد:
تهیه و تدوین و پیشنهاد استراتژی‌ها و سیاست‌ها و برنامه‌های برق کشور
برنامه‌ریزی، هدایت و کنترل و هدایت برق کشور
ایجاد هماهنگی و مدیریت بر شبکه سراسری برق
برنامه‌ریزی و نظارت بر مصارف مختلف برق کشور
حفظ یکپارچگی و پایداری شبکه سراسری برق کشور.
در نتیجه این تلاش‌ها، صنعت برق توانست با موفقیت بحران‌های دوران جنگ و پس از جنگ را پشت سر بگذارد و از لحاظ بین‌المللی نیز در جایگاهی درخور قرار گیرد. به طوری که بر اساس آمارهای سازمان ملل متحد، در سال ۱۹۹۵ میلادی (۱۳۷۴ شمسی) ایران از نظر ابعاد صنعت برق در بین کشورهای خاورمیانه و غرب آسیا در مقام نخست قرار گرفت و در سطح جهانی نیز به مقام بیست‌و‌یکم دست یافت.
از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۹ هجری شمسی
سال ۱۳۸۱، سال شروع عملیات اجرایی تجدید ساختار در صنعت برق ایران است. در این سال با شروع تجدید ساختار در صنعت برق ایران، ساختار شرکت توانیر و بسیاری از شرکت‌های زیرمجموعه توانیر دستخوش تغییرات اساسی شد. شروع این روند با تغییر در اساسنامه شرکت توانیر در سال ۱۳۸۱ آغاز شد. در تاریخ ۲۷/ ۹/ ۱۳۸۱، اساسنامه جدید شرکت توانیر در دولت و در تاریخ ۱۹/ ۱۰/ ۱۳۸۱ در شورای نگهبان تصویب شد و این شرکت به شرکت مدیریت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق ایران (توانیر) تغییر نام یافت. در ادامه این روند، اساسنامه شرکت‌های برق منطقه‌ای، شرکت سهامی سازمان توسعه برق ایران و سایر شرکت‌های اقماری از جمله شرکت‌های توزیع دستخوش تغییرات شدند. بر این اساس شرکت‌های زیرمجموعه شرکت توانیر در این سال عبارتند از:
۱۶ شرکت برق منطقه‌ای
۲۷ شرکت مدیریت تولید
۴۲ شرکت توزیع
سازمان توسعه برق ایران
سازمان انرژی‌های نو ایران (سانا)
سازمان بهره‌وری انرژی ایران (سابا)
مدیریت پروژه‌های نیروگاهی ایران (مپنا)
توسعه صنایع نیروگاهی ایران
در این سال سازمان توسعه برق ایران به عنوان زیرمجموعه توانیر عهده‌دار مدیریت توسعه و احداث نیروگاه‌های حرارتی، طرح‌های انتقال نیرو و فیبر نوری و مدیریت بر ساخت نیروگاه‌های BOT بود. اساسنامه شرکت سهامی سازمان توسعه برق ایران در تاریخ ۱۸/ ۱۲/ ۱۳۸۱ در هیات دولت مطرح و تصویب شد و در تاریخ ۲۴/ ۱/ ۱۳۸۲ به تایید شورای نگهبان رسید. این شرکت به صورت شرکت سهامی خاص به منظور اجرای طرح‌ها و پروژه‌های صنعت برق بر اساس برنامه‌های مصوب در زمینه احداث و توسعه نیروگاه‌ها، افزایش ظرفیت تولید برق، ایجاد و توسعه خطوط و پست‌های انتقال برق، مراکز دیسپاچینگ، شبکه‌های مخابراتی برق و تاسیسات مرتبط با آن تاسیس شد. همچنین شرکت‌های برق منطقه‌ای در هر ناحیه، مسوولیت مدیریت و هماهنگی شرکت‌های زیرمجموعه خود در حوزه‌های تولید، انتقال و توزیع را همانند گذشته بر عهده داشتند. شرکت‌های مدیریت تولید نیز به عنوان بهره‌بردار یک یا چند نیروگاه به عنوان پیمانکار شرکت‌های برق منطقه‌ای تشکیل شدند و شرکت‌های برق منطقه‌ای به منظور بهره‌برداری از تاسیسات تولید، با این شرکت‌ها قرارداد منعقد می‌کردند.
همچنین شرکت مدیریت شبکه برق ایران به منظور بهره‌برداری از سیستم قدرت و اجرای بازار و بورس برق در سال ۱۳۸۳ تاسیس شد.
از سال ۱۳۹۰ هجری شمسی تاکنون
به منظور حفظ استقلال عملیاتی میان تولید، انتقال و توزیع، دولت تصمیم گرفت در میان‌مدت در صنعت برق، سه شرکت مستقل صاحب سهم دارایی‌ها را ایجاد کند به این صورت که یک شرکت برای اداره مجموعه دارایی‌های دولت در نیروگاه‌ها، یک شرکت برای اداره مجموعه دارایی‌های دولت در شرکت‌های انتقال منطقه‌ای و یک شرکت هم برای اداره مجموعه دارایی‌های دولت در شرکت‌های توزیع/ خرده‌فروشی استانی فعالیت کند. با اتخاذ این استراتژی در تجدید ساختار، مسوولیت‌های شرکت توانیر (تولید، انتقال، توزیع) از یکدیگر تفکیک شده و به شکل شرکت‌های عملیاتی مستقل درآمده و سهم مالکیت آنها نیز به شرکت‌های منطقه‌ای صاحب سهم دارایی‌های دولت در بخش‌های تولید، انتقال و توزیع منتقل خواهند شد. به بیانی دیگر با اتخاذ این رویکرد به این شرکت‌ها ماموریت تخصصی جدید با اهمیت استراتژیک مهم‌تری داده می‌شود تا به جای مسوولیت عملیاتی چندشاخه‌ای، با محیط بازارگرای صنعت برق سازگاری پیدا کنند. با توجه به مطالب ذکرشده محیط عملیاتی شرکت توانیر شبیه مدل سازمانی زیر می‌شود.
همچنین در زمینه فعالیت‌های تولید برق، دولت پیشنهاد داد تغییرات ساختاری چندی در راستای ایجاد یک بازار رقابتی موفقیت‌آمیز برای انرژی کلان به وجود آید. با این رویکرد نیروگاه‌های موجود، کاملاً شرکتی شده و از شرکت انتقال منطقه‌ای که به آن متصل هستند کاملاً جدا می‌شوند و خود به‌تنهایی مسوولیت و پاسخگویی کامل عملیات تولید و استراتژی‌های دیسپاچینگ را بر عهده می‌گیرند.
از این‌رو در این راستا و پس از طی فراز‌و‌نشیب‌های بسیار در صنعت برق کشور سرانجام هیات وزیران در جلسات ۲۸/ ۱۲/ ۱۳۹۲ و ۲۷/ ۷/ ۱۳۹۳ به پیشنهاد مشترک شماره ۱۰۰/ ۲۰/ ۵۲۳۸۵/ ۹۲ مورخ ۲۱/ ۱۲/ ۱۳۹۲
وزارتخانه‌های امور اقتصادی و دارایی و نیرو و به استناد ماده (۱۳) قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل (۴۴) قانون اساسی -مصوب ۱۳۸۶- و ماده واحده قانون استفساریه در خصوص اختیار اصلاح اساسنامه سازمان‌ها، شرکت‌ها و موسسات دولتی وابسته به دولت -مصوب ۱۳۷۷- و با هدف ساماندهی فعالیت‌های تصدی دولت
در زمینه تولید نیروی برق حرارتی متصل به شبکه انتقال و فوق توزیع برق کشور، راهبری شرکت‌های زیرمجموعه و برنامه‌ریزی، مدیریت، توسعه و بهره‌برداری از نیروگاه‌های حرارتی در چارچوب سیاست‌های وزارت نیرو و تسهیل مشارکت بخش غیردولتی در تولید برق حرارتی، شرکت سهامی سازمان توسعه برق ایران، از بدنه شرکت توانیر جدا شده و پس از اصلاح اساسنامه این شرکت، نام آن به «شرکت مادر تخصصی تولید نیروی برق حرارتی» تغییر یافت و به موجب نامه شماره ۳۴۴۳/ ۱۰۲/ ۹۳ مورخ ۱۲/ ۱۱/ ۱۳۹۳ شورای نگهبان تایید شد. بر این اساس، در راستای ارتقای عملکرد صنعت برق، مقرر شد شرکت توانیر به سه بخش مادر تخصصی تولید، توزیع و انتقال نیروی برق تقسیم شود.
وظایف شرکت مادر تخصصی تولید نیروی برق حرارتی عبارتند از:
۱- برنامه‌ریزی و مدیریت (توسعه و بهره‌برداری) ظرفیت‌های تولید برق حرارتی در چارچوب برنامه‌های جامع و کلان وزارت نیرو.
۲- ساماندهی و مدیریت شرکت‌های تولیدکننده برق حرارتی که تمام یا بخشی از سهام آنها متعلق به دولت است.
۳- توسعه ظرفیت‌های تولید برق حرارتی دولتی در چارچوب مقررات مربوط.
۴- همکاری با نهادهای ذی‌ربط برای واگذاری نیروگاه‌های دولتی و سهام دولت در شرکت‌های تولید نیروی برق به بخش غیردولتی و افزایش سهم این بخش در تولید برق در چارچوب مقررات مربوط.
۵- انجام تمهیدات لازم برای جلب مشارکت بخش غیردولتی در احداث نیروگاه‌های جدید و توسعه ظرفیت و بهینه‌سازی نیروگاه‌های موجود، در جهت تحقق برنامه‌های مصوب وزارت نیرو.
۶- اجرای سیاست‌ها، برنامه‌ها و مصوبات وزارت نیرو.
۷- مدیریت سهام و سرمایه‌های شرکت در شرکت‌های زیرمجموعه.
۸- اتخاذ تدابیر لازم و همکاری برای واگذاری بخشی از سهام شرکت از طریق بورس اوراق بهادار.
۹- انجام حمایت لازم برای افزایش بهره‌وری عوامل تولید در شرکت‌های زیرمجموعه.
۱۰- اخذ هرگونه تسهیلات مالی، عرضه اوراق مشارکت و سایر روش‌های تامین منابع مالی با رعایت موازین قانونی.
۱۱- مدیریت، توسعه و تامین منابع مالی و استفاده بهینه از این منابع از طریق برقراری تسهیلات و گردش منابع مالی بین شرکت و شرکت‌های زیرمجموعه.
۱۲- استفاده بهینه از سود حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها و سایر منابع داخلی شرکت و شرکت‌های تابع در راستای حمایت از بخش خصوصی در جهت احداث، توسعه و بهینه‌سازی تاسیسات و تامین تجهیزات و خدمات تولید برق. شرکت می‌تواند با رعایت قوانین و مقررات مربوطه، با تایید وزارت نیرو و با استفاده از منابع فوق نسبت به احداث، توسعه و بهینه‌سازی تاسیسات تولید برق دولتی مبادرت ورزد.
۱۳- ارتقای بازده نیروگاه‌های حرارتی با توسعه روش‌هایی مانند تولید همزمان برق و حرارت و برودت و تولید آب شیرین با استفاده از حرارت بازیافتی.
۱۴- انجام اقدامات لازم و اعمال حمایت برای کاهش انتشار آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای ناشی از تولید
برق حرارتی.
۱۵- حمایت از سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر با استفاده از ظرفیت نهادهای مالی و منابع داخلی شرکت.
۱۶- مدیریت و هماهنگی بین شرکت‌های زیرمجموعه و هدایت آنها در جهت سیاست‌های تعیین‌شده از طرف وزارت نیرو.
۱۷- نظارت بر مدیریت و نظام مالی شرکت‌های تابع.
۱۸- انجام هرگونه عملیات اجرایی، مهندسی، بازرگانی، مالی، معاملات، سرمایه‌گذاری، تشکیل شرکت، مشارکت در موسسات و شرکت‌های دیگر که در راستای سیاست‌های وزارت نیرو و مرتبط با موضوع شرکت باشند،
با رعایت قوانین و مقررات مربوط.
۱۹- انجام و حمایت از فعالیت‌های پژوهشی، نوآوری و فناوری در حوزه فعالیت شرکت.
لازم به ذکر است که هم‌اکنون این شرکت دارای ۴۲ شرکت زیرمجموعه است که از این تعداد ۲۰ شرکت در زمینه تولید نیروی برق، ۲۱ شرکت در زمینه مدیریت تولید نیروی برق (شرکت مدیریت تولید برق خیام در فرآیند واگذاری به بخش خصوصی است) و یک شرکت در زمینه تعمیرات نیروگاهی فعالیت می‌کنند.
ارسال نظر