طرحی برای خودکفایی در صنعت کشاورزی
منابع محدود آب شیرین در دنیا به‌خصوص در منطقه خاورمیانه به‌حدی حائز اهمیت است که کارشناسان، چالش اصلی در سال‌های آتی در این منطقه را بحران دسترسی به آب شیرین می‌دانند. با وجود کم‌آبی در بسیاری از مناطق کشور، متاسفانه در سال‌های اخیر منابع آب زیرزمینی در سطح وسیعی مورد استفاده بی‌رویه توسط کشاورزان قرار گرفته است. در این میان برنج یکی از کالاهای استراتژیک در چرخه اقتصادی کشور است که تولید آن نیازمند صرف مقدار زیادی آب است. تولید هر کیلو برنج در کشور نیازمند ۴۰۰۰ لیتر آب است که با توجه به وضعیت منابع آب شیرین کشور میزان قابل توجهی است. از طرف دیگر طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی مصرف برنج در ایران به ازاء هر نفر معادل ۳۶ کیلوگرم در سال است. با توجه به محدودیت زمین‌های قابل کشت برای این محصول در کشور، بخش قابل توجهی از این محصول از خارج کشور تامین می‌شود. بر اساس آمار گمرک کشور در سال ۱۳۹۵، سالانه نزدیک به یک میلیون تن برنج از خارج کشور وارد می‌شود که به‌مثابه خروج یک میلیارد دلار از چرخه اقتصادی کشور است.
ورود بذر جدید به حوزه صنعت کشاورزی، تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر کاهش هزینه و افزایش بهره‌وری این محصول استراتژیک در سیستم اقتصادی کشور خواهد داشت. این بذر سطح شالی پر محصول ایران را از میانگین ۸ تن به ۱۴ تن در هکتار افزایش خواهد داد. طبق محاسبات اگر ۵۲۰ هزار هکتار سطح زیر کشت برنج در کشور از بذر جدید در تولید محصول خود استفاده کنند، نه تنها واردات برنج به کشور به‌کلی قطع خواهد شد بلکه میزان تولید آن از تقاضای موجود نیز پیشی خواهد گرفت. در ارزیابی اولیه می‌توان گفت ورود این بذر به سیستم اقتصادی کشور از کانال بخش کشاورزی، موجب بی‌نیازی آن از واردات برنج و جلوگیری از خروج سالانه یک میلیارد دلار خواهد شد، اما مزایای این طرح به قطع وابستگی به واردات برنج محدود نمی‌شود.
در بسیاری از مناطق کم‌آب کشور که کشت برنج در آنها ممنوع است بسیاری از کشاورزان با احداث چاه‌های غیرمجاز ضمن تخریب منابع آب زیرزمینی، آینده صنعت کشاورزی و اقتصاد کشور را در معرض خطر قرار می‌دهند. اجرای این طرح، تولید برنج را در مناطق پرآب کشور یعنی استان‌های مازندران و گیلان متمرکز می‌کند. این امر به‌مثابه تطبیق امکانات موجود سازگار با شرایط ساختاری کشور و جلوگیری از هرز منابع ارزشمند آبی در نواحی کم‌آب در جغرافیای کشور خواهد بود.
اما آنچه ممکن است موجب نگرانی مردم نسبت به استفاده از بذر جدید شود، کیفیت برنج تولیدی و سلامت غذایی آن است. طی سال‌های گذشته بازار برنج کشور جولان‌گاه بسیاری از محصولات بی‌کیفیت وارداتی بوده است که ممکن است سلامت جامعه را نیز تهدید کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد طرح ارائه شده برای تولید این محصول علاوه بر افزایش حجم تولید برنج کشور، به‌لحاظ کیفی نیز نسبت به برنج‌های ایرانی قد، عطر، طعم و پخت بهتری خواهد داشت. همچنین سلامت غذایی این محصول در آزمایشگاه صنعتی به تایید کارشناسان امر رسیده است.
آنچه مسلم است مزیت‌های بی‌شمار این طرح عاملی مهم در توسعه پرشتاب آن خواهد بود. همچنین به‌نظر نمی‌رسد اجرای این طرح هزینه زیادی را به دولت تحمیل کند. همه آنچه کشاورزان و سیستم اقتصادی از تولید محصولی خاص انتظار دارند در محصول مذکور وجود دارد. در این میان دولت باید سازوکاری مناسب برای تثبیت فرهنگ استفاده از آن در بین کشاورزان ایجاد کند تا هر چه سریع‌تر صنعت کشاورزی کشور از منافع آن بهره‌مند شود. در مرحله اول دولت باید در چهارچوبی مناسب به تبلیغ و اطلاع‌رسانی کشاورزان در مورد مزیت‌های استفاده از بذر یادشده بپردازد و اقدام به‌توزیع آن در میان کشاورزان کند، اما قدم اصلی که موجب اجرای این طرح در سیستم کشاورزی کشور خواهد شد تثبیت تقاضای این محصول در بازار برنج است. بدون شک این قوی‌ترین سیگنال اقتصادی است که موجب هدایت رفتار کشاورزان به سمت استفاده از بذر جدید خواهد شد. پس از خرید و توزیع برنج در سطح جامعه دولت، کم‌کم جای خود در تثبیت تقاضا را به تقاضای موجود در جامعه خواهد داد. کیفیت بالای این محصول عاملی در ایجاد تقاضای پایدار برای آن و توسعه تولید این محصول خواهد بود.
پس از خود کفایی در تولید گندم، ورود این بذر با قابلیت افزایش حجم تولیدی و بهبود کیفیت، می‌تواند زمینه‌ساز گذار صنعت کشاورزی به وضعیتی با بهره‌وری بالا و کاهش هزینه باشد که به‌نوعی انقلابی در این صنعت خواهد بود. موفقیت این طرح در حقیقت بستر لازم برای ورود سایر محصولات کشاورزی با این چنین قابلیت‌هایی به سیستم اقتصادی کشور را فراهم می‌کند. به‌عنوان نمونه قابل اشاره در تایید این ادعا می‌توان به مرکز جمع‌آوری اطلاعات بذر در کشور چین اشاره کرد. این مرکز به‌صورت مداوم در حال تحقیق و بررسی امکان تولید بیشتر و با کیفیت محصولات مختلف در نقاط گوناگون دنیا است. دولت این کشور هزینه لازم برای پژوهش در مورد میزان سازگاری این محصولات با ساختار کشاورزی این کشور و تولید محصولات در سطح انبوه را فراهم می‌کند.
صنعت کشاورزی کشور ما یکی از مناطق پر هزینه در جغرافیای اقتصادی کشور است که بهره‌وری در آن در سطح مطلوبی قرار ندارد. لذا در خور توجه است تصمیم‌سازان کشور توجهی ویژه به توسعه ابداعات، طرح‌های پژوهشی و ثبت اختراعات در این زمینه داشته باشند. اجرای این‌گونه طرح‌ها به واسطه تاثیری سریع آن بر ترکیب تقاضا، می‌تواند به سرعت در اجزای مختلف صنعت کشاورزی توزیع شده و موجبات رشد و توسعه آن را فراهم آورد. اگرچه تاکنون توجه چندانی به این‌گونه فعالیت‌ها در کشور نشده است، اما شواهد و آمار نشان می‌دهد عدم توجه به این رویکردها در بلندمدت هزینه سنگینی بر پیکره اقتصاد کشور وارد خواهد کرد.
ارسال نظر