کارنامه طلای سیاه در ۹۶ چگونه بود؟

سال صعود نفت

نفت در سالی که گذشت توانست مسیر رو به رشدی را طی کند. توافق اوپک، ریسک‌های ژئوپلیتیک، رشد تقاضا و کاهش ارزش دلار در کنار افزایش تولید نفت آمریکا از جمله عواملی بودند که موجب نوسان قیمت‌ها در این سال شدند. نفت‌خام آمریکا در سال ۱۳۹۶ بیش از ۱۴ دلار معادل ۲۹ درصد رشد کرد و از قیمت‎‌های نزدیک به ۴۸ دلار به بیش از ۶۲ دلار رسیده است، این نفت شاخص به‌طور متوسط حدود ۵۲ دلار معامله شد. برنت، نفت شاخص بازار لندن نیز نزدیک به ۱۴ دلار معادل ۲۶ درصد رشد کرد و از قیمت‌های حدود ۵۲ دلار در حال حاضر نزدیک به ۶۶ دلار معامله می‌شود. متوسط قیمت نفت برنت نیز ۵۷ دلار بر بشکه بوده است. نوسانات بازار در سال ۹۶ را می‌توان در سه بازه زمانی بررسی کرد.

سه ماه ابتدای سال: تردید به توافق نفتی

۱۱ عضو اوپک با ۱۱ کشور غیرعضو به رهبری روسیه در آذر ماه سال ۱۳۹۵ توافق کرده بودند که به مدت ۶ماه در مجموع عرضه جهانی نفت را ۸/ ۱ میلیون بشکه در روز کاهش دهند. هدف از توافق رسیدن سطح موجودی انبارهای نفتی کشورهای توسعه یافته اقتصادی(OECD) که به بیش از ۳ میلیارد بشکه رسیده بود، به متوسط ۵ ساله بود. بنابراین سال ۱۳۹۶ در حالی آغاز شد که نزدیک به ۳ ماه از اجرای توافق اوپک با متحدانش می‌گذشت، با این حال این توافق حاصلی در بازار نفت به همراه نداشت. چراکه با وجود پایبندی بی‌سابقه اعضای ائتلاف، دو عضو اوپکی معاف از توافق یعنی لیبی و نیجریه به شدت تولیدات خود را افزایش داده و در مقابل تقاضای فصلی نفت کاهش یافته بود، بنابراین در سه ماه ابتدای اجرای این توافق سطح موجودی انبارهای نفتی نه تنها کاهش نیافت، بلکه براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی حدود ۲۴ میلیون بشکه بر موجودی این ذخایر افزوده شده بود.

در مارس ۲۰۱۷ که مصادف با شروع سال ۹۶ می‌شد موجودی انبارهای نفتی کشورهای OECD به بیشترین سطح خود در طول تاریخ رسید. در سه ماه دوم اجرای توافق که تقریبا با سه ماه ابتدای سال ۹۶ مصادف بود، همچنان حاصلی به دست نیامد و به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی تنها ۲/ ۹ میلیون بشکه از موجودی انبارهای نفتی کاسته شد. تردید در اثرگذاری توافق اوپک در کنار نگرانی از پایان مدت ۶ ماهه توافق موجب شد در سه ماه ابتدای سال ۹۶ شاهد سیر نزولی همراه با نوسان قیمت‌ها باشیم، به طوری که بهای نفت برنت اواخر خرداد به کمتر از ۴۵ دلار سقوط کرد.  بنابراین در اولین نشست اوپک در سال گذشته(اوایل خرداد)، تصمیم گرفته شد توافق به مدت ۹ ماه دیگر یعنی تا پایان سه ماه اول ۲۰۱۸ تمدید شود. اوپک و متحدانش تاکنون به توافق پایبند بوده‌اند و متوسط پایبندی اوپک به توافق بیش از ۱۰۰ درصد برآورد می‌شود.

تیر تا بهمن: اثرگذاری توافق

شروع فصل گرما که افزایش مسافرت‌های جاده‌ای و رشد تقاضا برای نفت را به همراه دارد، موجب کاهش موجودی انبارهای نفتی کشورهای OECD شد و این سرآغازی برای صعود نفت برای ۷ ماه متوالی بود. آنطور که آمار IEA نشان می‌دهد در فصل تابستان ۶۳ میلیون بشکه و در فصل پاییز ۱۱۷ میلیون بشکه میزان موجودی انبارهای نفتی کشورهای توسعه یافته اقتصادی کاهش یافته است. بنابراین در پایان سال ۲۰۱۷ مصادف با دی ماه ۹۶ سطح موجودی انبارهای نفتی به ۸۵۱/ ۲ میلیارد بشکه رسیده که تنها ۵۲ میلیون بشکه از متوسط ۵ساله این ذخایر بالاتر است. اوپک و متحدانش در نشست آذر گذشته برای اطمینان از رسیدن بازار به تعادل، توافق نفتی را تا پایان سال ۲۰۱۹ مجددا تمدید کردند.

علاوه‌بر این افزایش درگیری‌های یمن و عربستان که نگرانی از وقوع جنگ در منطقه خاورمیانه را افزایش داده بود در کنار تهدیدهای دونالد ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام، به رشد قیمت نفت کمک کرد. افت شاخص دلار نیز از دیگر محرک‌های رشد قیمت نفت در سال گذشته محسوب می‌شود، ظرف یک سال ارزش دلار در برابر سبدی از دیگر ارزها نزدیک به ۱۱ درصد افت کرده است. کاهش ارزش دلار موجب می‌شود واردات نفت برای کشورهایی که ارز رایج آنها غیر از دلار آمریکا است، ارزان‌تر شود و این به نوبه خود افزایش تقاضا برای نفت را به دنبال دارد.  همه این عوامل موجب شد که قیمت نفت برنت بعد از سه سال در دی ماه گذشته به بیش از ۷۰ دلار بر بشکه برسد.

بهمن و اسفند: نگرانی از شیل

اما خوشحالی از نفت ۷۰ دلاری چندان دوامی نداشت و افزایش قیمت‎ها خود نگرانی بزرگی با نام شیل را به همراه آورد. در واقع تولید شیل که نسبت به نوسانات قیمتی بسیار منعطف است، همراستا با افزایش قیمت نفت رو به افزایش گذاشت و موجب نگرانی از بازگشت مازاد عرضه به بازار نفت شد. تولید نفت‌خام آمریکا اوایل سال ۹۶ حدود ۱/ ۹ میلیون بشکه در روز بوده اما در هفته‌های اخیر به حدود ۴/ ۱۰ میلیون بشکه که بیشترین سطح تولید نفت این کشور در نیم‌قرن اخیر محسوب می‌شود، رسیده است. افزایش تعداد دکل‌های حفاری نفتی آمریکا نیز احتمال افزایش تولیدات این کشور را بیشتر کرده و به نگرانی‌ها افزوده است. در کنار این عوامل افت تقاضای فصلی برای نفت و نگرانی از شرایط اقتصاد جهانی به‌خصوص بعد از اعمال تعرفه بر واردات فولاد و آلومینیوم به آمریکا بر نگرانی‌ها افزوده است. از این رو در دو ماه اخیر قیمت نفت برنت از سطوح ۷۰ دلاری فاصله گرفت و حتی به حدود ۶۲ دلار بر بشکه نیز نزدیک شد؛ همچنین نفت خام آمریکا در برخی روزها در قیمت‌های کمتر از ۶۰ دلار معامله شد. هرچند در حال حاضر اندکی قیمت‌ها تعدیل شده اما سال ۱۳۹۶ درحالی رو به پایان است که توان تولیدکنندگان آمریکایی برای رشد تولیدات همچنان بزرگ‌ترین دغدغه بازار نفت محسوب می‌شود.