زلزله‌شناس ایرانی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» تشریح کرد
پاسخ کارشناسی به شایعات پسازلزله
در شرایطی که طی دو ماه گذشته شاهد وقوع زمین‌لرزه‌های متعدد در نواحی مختلف کشور بودیم برخی معتقدند زمین‌لرزه‌ها نسبت به قبل افزایش قابل توجهی نداشته‌اند؛ بلکه سرعت انتقال اخبار از سوی شبکه‌های اجتماعی یا پیشرفته شدن دستگاه‌های ثبت زمین‌لرزه این تصور را ایجاد کرده که زمین‌لرزه‌ها نسبت به قبل افزایش یافته است؛ تحلیل شما دراین باره چیست؟
رکوردهای ثبت شده از سوی دستگاه‌های لرزه‌نگار نشان می‌دهد تعداد زمین‌لرزه‌ها طی دو ماه اخیر افزایش یافته است؛ این موضوع در بازه‌های زمانی مختلف به خصوص بازه‌های زمانی سه ماهه قابل رصد است؛ طوری که می‌توان گفت پس از یک دوره سکون لرزه‌ای هم‌اکنون تعداد زمین‌لرزه‌ها افزایش پیدا کرده و این موضوع طی سه ماه گذشته پررنگ‌تر از قبل بوده است؛ طی ۳ ماه گذشته بیش از ۱۴۰۰ مورد پس‌لرزه در استان کرمانشاه به ثبت رسیده است که در سال‌های اخیر بی‌سابقه بوده است؛ ۵۰ زمین‌لرزه در غرب تهران به وقوع پیوسته درحالی که طی ۲۵ سال اخیر حدود ۹۰ زمین‌لرزه در این منطقه رخ داده بود؛ حتی این موضوع با درنظر گرفتن بازه زمانی ۱۰ ساله که تفاوت چندانی در دستگاه‌های لرزه‌نگار رخ نداده قابل رصد است.بنابراین اینکه هم‌اکنون کشور ایران پس از یک دوره سکون نسبی به لحاظ وقوع زمین‌لرزه‌های مهیب وارد دوره جدیدی شده است، نظر اشتباهی نیست.
پیام این زمین‌لرزه‌ها برای کشور ما چیست؟
واقعیت این است که هم‌اکنون بیش از ۳۲۰ گسل اصلی با طول بیش از ۱۰ کیلومتر در اقصی نقاط کشور شناسایی شده است؛ بنابراین زلزله‌های متعدد از این گسل‌ها سرچشمه می‌گیرند؛ پیام اصلی این زمین‌لرزه‌ها این است که اگرچه به دلیل برخی ویژگی‌های زمین‌شناختی ممکن است در دوره‌هایی کشور ایران دوره سکون لرزه‌ای را پشت سر بگذارد و شاهد وقوع زمین‌لرزه‌های مهیب نباشیم، اما نباید فراموش کرد در همین دوره‌های سکون، انرژی‌ها در حال تجمع در لایه‌های زیرین زمین برای آزاد شدن در دوره تنش هستند و باعث می‌شوند زمین‌لرزه‌ها به‌صورت نوسانی اتفاق بیفتند؛ در واقع پیام اصلی این است که این زلزله‌های نوسانی و قرار گرفتن در دوره‌های سکون لرزه‌ای در مقاطع مختلف به این معنا نیست که خطری از بابت وقوع زلزله کشور را تهدید نمی‌کند. پیام مهم دیگر مربوط به مسوولان مدیریت بحران کشور و کل تصمیم‌سازان و سیاست‌گذاران است؛ به این معنا که اگرچه رفتار زمین‌لرزه‌ها نوسانی است اما رفتار مسوولان و دست‌اندرکاران مدیریت بحران نباید نوسانی باشد و اقدامات پیشگیرانه و مدیریت بهینه بحران باید به‌صورت مستمر دنبال شود.
طی روزهای اخیر شایعات بسیاری مبنی بر ارتباط زمین‌لرزه‌های اخیر با یکدیگر و وقوع زمین‌لرزه‌های مهیب طی روزهای آینده مطرح شده است؛ این شایعات تا چه میزان علمی است؟
خطر وقوع زمین‌لرزه در کشور ما همواره وجود داشته و دارد که نقشه پهنه‌بندی خطر زلزله در ایران مندرج در آیین نامه ۱۸۰۰، که با اتکا به داده‌ها و سوابق لرزه‌خیزی مناطق مختلف تهیه شده نشان می‌دهد هم‌اکنون اغلب شهرها و کلان‌شهرهای کشور در معرض خطر لرزه‌خیزی بالا یا بسیار بالا قرار گرفته‌اند؛ با وجود این اینکه شخصی یا گروهی ادعا کند که ظرف مدت زمانی مشخص، زلزله‌ای با بزرگای مشخص و در مکان مشخصی به وقوع می‌پیوندد شایعه‌ای بی‌اساس و غیرعلمی است؛ به عبارت دیگر این اظهارنظر که وقوع زمین‌لرزه‌ای در مکانی خاص قطعی است به همان اندازه غیرعلمی است که گفته شود در آن منطقه خطری از بابت وقوع زمین‌لرزه وجود ندارد. بنابراین با توجه به سطح علم و دانش موجود از ویژگی‌های زمین‌شناختی و لرزه‌خیزی مناطق، نمی‌توان ادعا کرد که ظرف ماه‌ها و روزهای پیش‌رو زمین‌لرزه‌ای مهیب در منطقه‌ای خاص اتفاق می‌افتد یا نمی‌افتد! همیشه صحبت در مورد خطر وقوع زمین‌لرزه در مناطق خاص یا در زمان‌های مشخص همراه با حالتی از احتمال است و این نوع اظهارنظرها به هیچ وجه قطعیت یا پایه علمی ندارد چون هیچ ابزار صحت سنجی دقیقی برای این اظهارات وجود ندارد که رفتار لایه‌های زیرین زمین و میزان انرژی جمع شده در آنها در عمق بیش از ۱۰ کیلومتری را ثبت و اندازه‌گیری کند.تمام اظهار نظرها بر مبنای داده‌های موجود است و بنابراین هیچ قطعیتی در مورد وقوع زمین‌لرزه‌ها در مکان، زمان و با بزرگای مشخص در آینده وجود ندارد.
اینکه گفته می‌شود زمین‌لرزه‌های اخیر در غرب کشور، کرمان و تهران با یکدیگر ارتباط داشته‌اند و این ارتباط می‌تواند منشاء وقوع زمین‌لرزه‌های بعدی باشد تا چه اندازه صحت دارد؟
گسل‌های مسبب این زمین‌لرزه‌ها به هیچ وجه با یکدیگر ارتباطی نداشته‌اند که بتوان اعلام کرد وقوع زمین‌لرزه در کرمانشاه منجر به تحرک گسل منشاء زمین‌لرزه‌های اخیر کرمان و تهران شده است، نقشه گسل‌ها هم‌اکنون موجود است و با مشاهده این نقشه می‌توان ارتباط یا عدم ارتباط دو یا چند گسل با یکدیگر را به سادگی مشاهده کرد؛ ناحیه لرزه‌خیز البرز از ناحیه لرزه‌خیز زاگرس جداست و این نواحی هر یک هیچ ارتباطی با ایران مرکزی، مکران و شمال شرق ندارند؛ اما نباید فراموش کرد که در کلان ماجرا، پوسته ایران تحت کنش حرکت صفحات عربستان و هندوستان قرار دارد و فشار این دو صفحه به صفحه ایران یک فشار دائمی است؛ این فشارها تاکنون به‌صورت شکستگی‌های ایجاد شده در پوسته زمین منجر به بروز زلزله‌های مختلف در کشور شده است؛ نتیجه اینکه ایران از جانب دو صفحه هندوستان و عربستان همواره در معرض فشار قرار دارد اما این موضوع لزوما به این معنا نیست که گسل منشاء زمین‌لرزه‌های کرمانشاه، تهران و کرمان با هم در ارتباط بوده‌اند و نمی‌توان گفت که این ارتباط به گسل‌های دیگر نیز سرایت کرده و منجر به بروز زمین‌لرزه‌های مهیب در روزهای آینده خواهد شد.
پس فرضیه پایان دوره آرامش زمین با این توضیحات فرضیه‌ای درست به نظر می‌رسد.
بله؛ داده‌های به دست آمده از زمین‌لرزه‌های رخ داده در کرمانشاه، لنگرود، تهران و کرمان و سایر تحرکات لرزه‌ای زمین طی دو ماه گذشته نشان می‌دهد پس از یک دوره سکون وآرامش نسبی به لحاظ لرزه‌ای هم‌اکنون برخی تحرکات برای آزادسازی انرژی و تنش محبوس در لایه‌های زیرین زمین آغاز شده است؛ در واقع به نوعی حالت ناآرامی لرزه‌ای در پوسته ایران مشاهده می‌شود؛ اما درباره اینکه این ناآرامی‌ها تا چه مدت و به چه صورت ادامه خواهد داشت می‌توان گفت این احتمال وجود دارد که ناآرامی‌ها همچنان ادامه داشته باشد و از این بابت همه مردم و مسوولان مدیریت بحران باید در وضعیت آماده باش قرار داشته باشند؛ هر چند به هیچ وجه نمی‌توان ادعا کرد که زمین‌لرزه‌های بعدی دقیقا در چه زمانی، با چه بزرگایی و در چه منطقه‌ای اتفاق خواهد افتاد؛ در واقع هیچ قطعیتی در این باره وجود ندارد ضمن اینکه باید بپذیریم به لحاظ لرزه‌خیز بودن ایران و وجود فشار دائمی دو صفحه عربستان و هندوستان به صفحه ایران همواره خطر زمین‌لرزه وجود دارد اما خصوصیات زمین و دانش فعلی زلزله‌شناسان به گونه‌ای نیست که بتوان اظهارنظر دقیقی در مورد مکان، زمان و بزرگای زلزله‌های بعدی مطرح کرد؛ چنین اظهارنظرهایی به هیچ وجه منطقی و علمی نیست و هیچ قطعیتی در این زمینه وجود ندارد.
ضرورت آماده‌باش مدیریت بحران
این احتمال وجود دارد که ناآرامی‌ها همچنان ادامه داشته باشد و از این بابت همه مردم و مسوولان مدیریت بحران باید در وضعیت آماده باش قرار داشته باشند؛ هر چند به هیچ وجه نمی‌توان ادعا کرد که زمین‌لرزه‌های بعدی دقیقا در چه زمانی، با چه بزرگایی و در چه منطقه‌ای اتفاق خواهد افتاد؛ در واقع هیچ قطعیتی در این باره وجود ندارد ضمن اینکه باید بپذیریم به لحاظ لرزه‌خیز بودن ایران و وجود فشار دائمی دو صفحه عربستان و هندوستان به صفحه ایران همواره خطر زمین‌لرزه وجود دارد اما خصوصیات زمین و دانش فعلی زلزله‌شناسان به گونه‌ای نیست که بتوان اظهارنظر دقیقی در مورد مکان، زمان و بزرگای زلزله‌های بعدی مطرح کرد
ارسال نظر