چرا کاتالان‌ها همهپرسی استقلال برگزار کردند
اسپانیا روی بشکه باروت
در چند روز اخیر صحبت‌های مختلفی درباره نتیجه به دست آمده از همهپرسی اسپانیا مطرح شده است. درحالی‌که رئیس منطقه نیمه خودمختار کاتالونیا می‌گوید که به شکل یکجانبه اعلام استقلال می‌کند، راخوی نخست‌وزیر اسپانیا می‌گوید به‌دنبال مذاکره با کاتالان‌ها است. اما درباره اینکه چرا کاتالان‌ها قصد جدایی دارند نظرات متفاوتی مطرح شده است. خبرگزاری آلمان در باب این مورد می‌نویسد: منطقه کاتالونیا در مقایسه با دیگر مناطق اسپانیا از حقوق خودمختاری بیشتری برخوردار است. به عنوان مثال این منطقه پلیس و نظام آموزشی خود را دارد؛ اما به دست آوردن استقلال تنها در این موارد برای کاتالان‌ها کافی نیست.
آنها می‌خواهند در همه مسائل سرنوشت‌ساز خود مستقل باشند. کارشناسان می‌گویند عمده دلیل جدایی کاتالان‌ها از ماتادورها این است که حکومت مرکزی اسپانیا فقط نگاه سیاسی به این منطقه دارد و به فرهنگ و زبان کاتالان‌ها توجهی نمی‌کند. الیکس از شهر گیرونا می‌گوید: «کاتالان‌ها با مردم دیگر مناطق اسپانیا فرق می‌کنند.» الیکس می‌گوید: «حکومت مرکزی اسپانیا متوجه نیست که افرادی از اقوام مختلف در این منطقه زندگی می‌کنند نه فقط یک گروه. مردمان مختلف این سرزمین را شکل داده‌اند. من شخصا خودم را یک اسپانیایی احساس نمی‌کنم، مانند دیگران، و مانند پروژه اسپانیایی‌سازی که در آن هر کس باید اسپانیایی حرف بزند و با فرهنگ اسپانیایی زندگی کند. من این طور نیستم.»
نکته دیگر برای کاتالان‌ها، مساله پول است. منطقه خودمختار کاتالونیا در مقایسه با دیگر مناطق ثروتمندتر است و یکی از پنج قطب اقتصادی اسپانیا محسوب می‌شود. بسیاری از شرکت‌ها و کمپانی‌هایی که در این منطقه حضور دارند، از افزایش مالیات نگرانند. حکومت محلی کاتالونیا باید هر سال مقدار زیادی مالیات به مادرید بپردازد که این کار برای متعادل ساختن وضعیت اقتصادی دیگر مناطق اسپانیا صورت می‌گیرد. بسیاری از کاتالان‌ها می‌گویند حکومت مرکزی در مقابل این همه مالیات، خدمات اندکی برای این منطقه ارائه می‌دهد. آنها بهعنوان مثال از گسترش خط آهن و میدان‌های هوایی محروم هستند.
پپ گواردیولا مربی سابق بارسلونا و شخصیت محبوب کاتالان‌ها که در همهپرسی شرکت کرده و رای به جدایی داده بود می‌گوید تاکنون ۱۸ بار از این نوع همهپرسی برگزار شده اما هر بار پاسخ مادرید «نه» بوده است. بهعنوان مثال در سال ۲۰۱۴، حکومت محلی کاتالونیا خواستار رفراندوم و همهپرسی درباره استقلال شد اما محکمه قانون اساسی اسپانیا آن را منع کرد. با این همه، حکومت به جای رفراندوم یک نظرسنجی راه انداخت که نتیجه آن این شد که حدود ۸۰ درصد جواب مثبت به استقلال منطقه دادند. در همهپرسی اخیر که با جنجال فراوان برگزار شد نیز به گفته مقامات محلی ۹۰ درصد از مردم این منطقه رای به جدایی داده‌اند.
کاتالونیا کجاست؟
کاتالونیا ایالتی خودمختار در شمال شرقی کشور اسپانیا است که وسعتی بیش از ۳۰ هزار کیلومتر مربع دارد. ایالت کاتالونیا مدت‌ها است که به دنبال جدایی از اسپانیا است. در همهپرسی سال ۲۰۰۶، کاتالونیا به ایالتی خودمختار تبدیل شد و دارای قانون اساسی خاص خود شد و براساس مصوبه پارلمان اسپانیا، وضعیت جدیدی پیدا کرد. پارلمان اسپانیا در قانون خود درباره تعیین وضعیت این منطقه خودمختار، از مردم کاتالونیا بهعنوان یک «ملت» نام برد، که موضوعی بی‌‌سابقه در کشوری محسوب می‌شد که از زمان جنگ‌‌های داخلی در دهه ۱۹۳۰ با چالش استقلال‌طلبی بخش‌هایی از مناطق خود درگیر بوده است. خودمختاری گسترده کاتالونیا اما چهار سال بیشتر دوام نیاورد.
در نوامبر ۲۰۱۴ نیز یک همهپرسی نمادین به شکل نظرسنجی برای استقلال کاتالونیا برگزار شد و تنها ۳۳ درصد شهروندان صاحب حق رای کاتالونیا در این همهپرسی شرکت کردند و حدود ۸۰ درصد از رای‌دهندگان جدایی کاتالونیا از اسپانیا را خواستار شدند، اما مادرید این همهپرسی را مغایر با قانون اساسی این کشور عنوان کرد. در اواخر ژوئیه ۲۰۱۷ میلادی ۷۲ نماینده پارلمان کاتالونیا با رای موافق خود لایحه همهپرسی را تصویب کردند درحالی‌که ۵۲ عضو مخالف به نشانه اعتراض از پارلمان خارج شدند.
دولت اسپانیا برگزاری همهپرسی استقلال کاتالونیا را غیر قانونی اعلام کرده و دادگاه قانون اساسی اسپانیا نیز در اول اوت ۲۰۱۷ مصوبه پارلمان کاتالونیا را درحمایت از استقلال این ایالت و برگزاری همه پرسی رد کرد. کارشناسان می‌گویند جدایی‌طلبی ایالت کاتالونیا دارای دو جنبه است. یک جنبه این مساله به اهمیت ایالت کاتالونیا برای اسپانیا بر می‌گردد. کاتالونیا با جمعیت هفت ونیم میلیون نفری، یکی از ثروتمندترین مناطق اسپانیا است که یک‌پنجم از تولید اقتصادی این کشور را به خود اختصاص می‌دهد. با این همه بحران اقتصادی اسپانیا و اعمال سیاست ریاضت اقتصادی و تنگناهای مالی، باعث افزایش درخواست‌های جدایی‌طلبانه در کاتالونیا شده است.
یکی از موارد اختلاف دولت محلی کاتالونیا با دولت مرکزی میزان مالیات پرداختی است. مقامات کاتالونیایی معتقدند تعهدات مالی این ایالت به دولت مرکزی باعث شده تا کاتالونیا به‌رغم توان اقتصادی بالایی که دارد، به مقروض‌ترین ایالت اسپانیا بدل شده و دهها میلیارد یورو به دولت مرکزی بدهی داشته باشد. در این حال عملکرد دولت های سوسیالیست و محافظه‌‌کار مادرید در قبال اقتصاد این ایالت، انتقاد و خشم شهروندان کاتالونیا را به شدت برانگیخته است.
برخی تحلیلگران معتقدند که کاتالونیای مستقل به‌ویژه اگر در اتحادیه اروپا پذیرفته نشود، به لحاظ اقتصادی قادر به ادامه حیات نیست. گذشته از انگیزه‌های اقتصادی برای جدایی، مردم کاتالونیا از نظر تاریخی نیزاز اسپانیا جدا هستند و دارای زبان و فرهنگ خاص خود بوده و به زبان کاتالانی صحبت می‌کنند. کاتالان‌ها اکثرا مردمی کارگر یا کشاورز بوده‌اند که به انحای مختلف با اشرافیت و حکومت مرکزی که مادرید نماد آن به شمار می‌رود در تعارض بوده‌اند. اکثریت کاتالان‌ها مسیحی کاتولیک هستند.
برگزاری همهپرسی کاتالونیا با وجود مخالفت‌های اسپانیا
پس از مدت‌ها کشاکش بین دولت مرکزی اسپانیا ودولت ایالتی کاتالونیا بر سر برگزاری همه پرسی جدایی این ایالت از اسپانیا، سرانجام این همه پرسی در اول اکتبر۲۰۱۷ در میان سرکوب شدید پلیس اسپانیا برگزار شد. پس از برگزاری همه پرسی «خوردی تورول» سخنگوی دولت محلی کاتالونیا اعلام کرد که حدود ۹۰ درصد از شرکت‌کنندگان دراین همه پرسی که از سوی دولت مادرید غیرقانونی اعلام شده بود، به استقلال از اسپانیا رای «آری» داده‌اند. به گفته وی، در همه پرسی جدایی کاتالونیا، از حدود ۵ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر واجدان شرایط، ۲ میلیون و ۲۶۰ هزار نفر شرکت کرده و دو میلیون و ۲۰ هزار نفر با استقلال کاتالونیا از اسپانیا موافقت کرده‌اند. دادگاه قانون اساسی اسپانیا پیشتر برگزاری همهپرسی را غیرقانونی اعلام کرده بود.
«ماریانو راخوی» نخست‌وزیر اسپانیا بلافاصله پس از اتمام زمان برگزاری همه پرسی استقلال، مردم کاتالونیا را فریب خورده دانست و تاکید کرد که در واقع در آن روز همهپرسی استقلال در ایالت کاتالونیا برگزار نشد. تاکنون اتحادیه اروپا واکنش صریحی به این همهپرسی نشان نداده و بیشتر نظاره‌گر بوده است. البته فرانسه در یک واکنش ملایم گفته است که اعلام استقلال یک طرفه از سوی کاتالان‌ها خطرناک است. در باقی موارد اما آن‌گونه که باید واکنشی نشان داده نشده است و سعی کرده‌اند در حد چند کلام کوتاه مخالفت خود را با جدایی کاتالان‌ها اعلام کنند. در این راستا «کارلوس باستارته» سفیر اسپانیا در بریتانیا هشدار داده است که اروپا هم‌اکنون نظاره‌گر «کودتایی آرام و کم‌هزینه» توسط دولت محلی کاتالونیا است. در واقع مقامات ارشد اسپانیا، از دولت محلی کاتالونیا خواسته‌اند از ادامه مسیری که انتهای آن معلوم نیست دست بکشند.
در این شرایط پارلمان محلی کاتالونیا روز چهارشنبه ۴ اکتبر برای گفت‌وگو و تصمیم‌گیری درباره همهپرسی اخیر که دولت مرکزی و دادگاه قانون اساسی اسپانیا آن را غیرقانونی خوانده اند، تشکیل جلسه داد. در این جلسه احزاب استقلال‌طلب تصمیم گرفتند روز دوشنبه ۹ اکتبر نتایج همهپرسی استقلال کاتالونیا را در صحن پارلمان محلی به گفت‌وگو گذاشته و جدایی کاتالونیا از اسپانیا را به‌طور رسمی اعلام کنند. رهبر کاتالونیا هم پیشتر از احتمال اعلام رسمی جدایی از اسپانیا در روزهای آتی خبر داده بود.
این در حالی است که فیلیپ، پادشاه اسپانیا روز سه‌شنبه رهبران سیاسی کاتالونیا را به ایجاد تفرقه و تهدید دموکراسی نوپای آن کشور متهم کرد. برخی کارشناسان می‌گویند می‌توان در زمینه استقلال‌طلبی کاتالونیا دو سناریو را تصور کرد. سناریوی اول اعلام استقلال کاتالونیا از سوی دولت محلی این ایالت است. در این صورت دولت مرکزی مادرید برای جلوگیری از عملی شدن آن، حضور نظامی خود را در این ایالت تقویت خواهد کرد و اقدام به انحلال دولت محلی و احتمالا پارلمان کاتالونیا خواهد کرد. در این صورت احتمال ورود این بحران به فاز برخوردهای فیزیکی و بروز شورش‌های مردمی در کاتالونیا وجود دارد. کاتالونیا یک‌پنجم از تولید اقتصادی اسپانیا را به خود اختصاص می‌دهد و طبیعتا جدایی آن ضربه اساسی به اسپانیا و قدرت ملی آن وارد خواهد کرد.
ضمن اینکه جدایی کاتالونیا به مثابه آغاز روند جدایی دیگر مناطق اسپانیا به‌ویژه ایالت باسک و ایالت والنسیا خواهد بود. براساس قانون اساسی اسپانیا، این کشور غیرقابل تقسیم است. اما سناریو دیگر، نشان دادن موضعی آشتی‌جویانه از سوی دولت مادرید و ارائه برخی امتیازات بیشتر به کاتالونیا به امید انصراف این ایالت جدایی‌طلب از عملی کردن آن است. با این حال دولت محلی کاتالونیا به دلایل متعددی از جمله فرهنگی، اجتماعی و از همه مهم‌تر به دلایل اقتصادی خواهان جدایی از اسپانیا است. «کارلوس پوجدمون» با توجه به عملی شدن این سناریو، در پاسخ به این سوال که اگر دولت اسپانیا دخالت کرده و بخواهد کنترل دولت کاتالونیا را در دست بگیرد، چه اتفاقی خواهد افتاد، اظهار کرد: «این اشتباهی است که می‌تواند همه چیز را تغییر دهد. در واقع اکنون اسپانیا به عنوان یک عضو مهم اتحادیه اروپا در معرض آزمون سختی قرار گرفته است».
سران مادرید به خوبی از این مساله آگاه هستند که اگر موضعی منفعلانه در قبال استقلال‌طلبی کاتالونیا اتخاذ کنند، نه فقط باید شاهد از دست رفتن این منطقه بسیار مهم برای قدرت ملی به‌ویژه اقتصاد اسپانیا باشند بلکه، جدایی کاتالونیا، موتور محرکه جدایی‌طلبی برخی دیگر از مناطق این کشور به‌ویژه باسک خواهد بود که دهها سال سابقه مبارزه مسلحانه برای جدایی از اسپانیا را از سوی سازمان جدایی طلب باسک موسوم به «اتا» در کارنامه خود دارد.
نگرانی مقامات اروپایی از احتمال گسترش بحران کاتالونیا
مقامات اروپا از احتمال گسترش بحران کاتالونیا در اسپانیا به دیگر کشورهای اروپایی نگران هستند. اتحادیه اروپا درحالی‌که سعی کرده است مستقیما وارد درگیری مادرید و کاتالان‌ها نشود از مسری بودن این حرکت به شدت واهمه دارد. شاید بتوان مساله استقلال‌طلبی کاتالونیا را از جمله مواردی دانست که احتمالا موجب بازگشت تقابل خشونت آمیز در عرصه سیاسی در اروپای قرن بیست‌ویکم خواهد شد. اگر جدایی این بخش از اسپانیا عملی شود باید آن را به مثابه آغاز روند جدایی طلبی در دیگر نقاط اروپا و نیز آمریکا تلقی کرد که این مساله مسلما چالشی اساسی برای رژیم‌های سیاسی غربی خواهد بود. مقامات اروپایی بر یافتن هرچه سریع‌تر راهی برای پایان دادن به بحران به‌وجود آمده در پی همه پرسی جدایی کاتالونیا از اسپانیا در این کشور تاکید دارند، اما مقامات اروپایی نگرانی جدی‌تری دارند و آن تشویق دیگر مناطق جدایی‌طلب در اروپا برای تلاش بیشتر به منظور جدایی از کشورهای مادر است.
به گفته تحلیلگران، اساسا اتحادیه اروپا بر اساس ماهیت هم‌گرایانه خود مخالف هرگونه جدایی‌طلبی و استقلال‌خواهی در منطقه یورو است. بر این اساس طبیعی است که اگر مثلا منطقه‌ای مانند کاتالونیا بخواهد از اسپانیا جدا شود باید کلیه روندهای مربوط به پذیرش، عضویت و حضور در اتحادیه اروپا را دوباره از نو مورد بررسی قرار دهد. در نتیجه اتحادیه به هیچ وجه نظر مثبتی در خصوص جدا شدن بخشی از یک کشور از اعضای خود ندارد. در راس این مناطق اسکاتلند قرار دارد که به‌ویژه پس از همهپرسی جدایی بریتانیا از اتحادیه اروپا (برگزیت) اکنون به‌طور جدی خواهان جدایی از بریتانیا و پیوستن به اتحادیه اروپا به عنوان یک کشور مستقل است. در صورت عملی شدن استقلال کاتالونیا از اسپانیا، مقامات محلی اسکاتلند می‌توانند با استناد به آن، خواهان تسریع و عملی شدن جدایی از بریتانیا شوند. افزون بر اینکه کانون‌های دیگر جدایی‌طلبی مانند بلژیک و شمال ایتالیا نیز بیش از پیش فعال شده و این به مثابه نقض اساسی‌ترین اصل وجودی اتحادیه اروپا یعنی همگرایی اروپایی خواهد بود.
ارسال نظر