طب سنتی بر پایه استفاده از داروهای گیاهی عمل می‌کند. در این نوع از شفادهی بیماران از داروهای شیمیایی به هیچ روی استفاده نمی‌شود و برمبنای مزاج بیمار داروی گیاهی برای او تجویز می‌شود. دامنه داروهای گیاهی بسیار وسیع است، اما برخی از گیاهان دارویی به دلیل کاربرد بیشترشان، از شهرت بالاتری برخوردارند و به فرمانده گیاهان در یک زمینه محسوب می‌شوند. اسطخدوس، آویش و آنغوره از این دسته گیاهان هستند.

اسطخدوس
درختچه‌ای کرکدار است که یک تا دو متر طول دارد. برگ‌هایش نیزه‌ای و دوکی شکل است و در جوانی به دلیل کرک‌ها، سفید و به تدریج سبز می‌شود. گل آذین خوشه‌ای چرخه‌ای دارای ۶ تا ۱۰ گل بوده و جام گل آن ارغوانی است. اسطخدوس گیاه بومی اروپا و آمریکاست و در ایران هم کشت می‌شود.از دیدگاه طب سنتی فرمانده گیاهان موثر بر اعصاب است و به آن حافظ‌الارواح می‌گویند و چون مزاج گیاه گرم و خشک و مرکب القوی است، محلل (حلال) و ملطف (نرم‌کننده) و مفتح (بازکننده) انسدادهای بدن (چه در عروق و چه در اندام‌های لوله‌ای) است و سودا را تخریب می‌کند. اسطخدوس در بسیاری از بیماران به‌ویژه در مزاج‌های سرد و خشک و سرد و تر و تا حد کمتر در مزاج‌های گرم و خشک و گرم و تر موثر بوده به نشاط و انرژی‌دار شدن افراد کمک شایانی می‌کند. اسطخدوس با کنترل استرس و کاهش احتباس مایعات در کل بدن به‌ویژه عروق به صورت دیورتیک (ادرارآور ضعیف) اعمال اثر می‌کند. ضد یائسگی و قطع قائدگی (آمنوره) است. اسطخدوس ضداضطراب، آرامبخش و ضدافسردگی است و حرارت و رطوبت را به سیستم عصبی مرکزی (CNS) منتقل و سیرکولاسیون (جریان خون) اعصاب محیطی و مرکزی را بهبود می‌بخشد؛ بنابراین یکی از کاربردهای درمانی آن بیماران فالج (MS) و مالیخولیا (شیزوفرنی) است که در تمام آنها تغییرات واضح مثبت در رفتار و افکار بیماران ایجاد می‌کند. کاربرد اسطخدوس در سردردهای عروقی و میگرنی هم از اثر ضد استرس (که سر درد را ایجاد و تشدید می‌کند) در وهله اول و اثر تنظیم‌کنندگی آن بر سیستم گوارشی (به‌ویژه معده) است. در ضمن اعصاب محیطی تحریک شده در موضع، سردردهای ضربان دار عروق را در کاسه سر به‌ویژه گیجگاه‌ها، با رطوبت و حرارت خویش تلطیف و معتدل می‌کند و به قطع و کاهش سردرد منجر می‌شود. کاهش سفتی و خشکی عروق گیجگاهی در این راه بسیار کمک کننده است. اسطخدوس را در مزاج‌های صفراوی با تلطیف مزاج یا همراه گیاهان دیگری که از خشکی آن بکاهد باید به کار برد.
در بیماران تنفسی و ریوی و سرماخوردگی‌ها بویژه انواع آنفلوآنزای خوکی و غیر خوکی بهترین کاربرد را دارد. در آلرژی‌ها تنفسی، آبریزش‌های چشم و بینی (حساسیت‌ها) بسیار موثر است. مفرح است و نشاط‌آور. مسهل بلغم و سوداست و همین خاصیت مهم آن را جزو گیاهان کلیدی و اصلی قرار می‌دهد.
آن را برای ضربه‌های سر (تروما) بکار می‌برند و در تحلیل و تقلیل آثار تصادفات مغزی و نخاعی (CNS) بسیار نافع است و برای رفع سردردها، میگرن‌ها، فوبیاها (ترس غیرعادی)، وسواس‌های فکری و انواع صرع‌ها (غش کردن) هم به‌کار می‌رود.




آویشن
آویشن اندام هوایی خشک شده گیاهThymus از خانواده نعناع است که حداقل نیم درصد اسانس داشته، سفید متمایل به زرد است. ارتفاع ساقه گل دهنده گیاه به 30 سانتی متر می‌رسد که دارای حالت خشبی و کوچک بوده و انتهایش کاملا چوبی می‌شود. ساقه‌های گل دهنده متعدد (بین 10 تا 25 عدد) و تنه اصلی گیاه کرکدار تا صاف با برگ‌های کناری است که مجتمع یا غیر مجتمع دیده می‌شود. برگ‌های گیاه به هم نمی‌رسند و معمولا کشیده و به‌صورت تخم مرغی و نوک تیز هستند. تمام قسمت‌های هوایی به‌ویژه سر شاخه‌های گلدار آویشن است که بعد از برداشت در سایه خشک می‌شود و زمان گل دادن کامل گیاه به علت حداکثر میزان اسانس بهترین زمان برداشت آن است. آویشن گیاه بومی کشور ایران است و در همه جا دیده می‌شود. این گیاه هورمون زنانه دارد. ضد سرفه، خلط آور، ضدنفخ، ضد قارچ، آنتی بیوتیک، ضددل‌پیچه و دردهای گوارشی و ضد افسردگی بسیار قدرتمندی است. به علت مزاج گرم، در افرادی با مزاج سرد و تر و سرد و خشک کاربرد دارد. غلظت خون را بالا می‌برد (خونساز هم هست)، به عنوان دهان شویه هم کاربرد دارد. به دلیل اثر احتباس ادراری آن، در شب ادراری کودکان هم موثر و مفید است. ترکیبات فنلی آن نقش موثری در آثارش ایفا می‌کند و باید دور از نور مستقیم و در محل خشک و خنک و ظروف سر بسته نگهداری شود. استفاده نابه‌جا از آن می‌تواند حساسیت‌های پوستی به خاطر تداخل مزاجی داشته باشد و باید تحت نظر پزشکانی که برتعیین مزاج‌های افراد تسلط کافی دارند تجویز شود.




آنقوزه یا آنغوزه
آنغوزه کرکداراست و با ارتفاع ساقه یک الی دو متر به رنگ زرد است که شیارهای طولی دارد. اشعه چترهای میوه‌دار
۲۵-۲۰ سانتی متر و بدون کرک است. بر اثر تیغ زدن مکرر از انتهای ساقه و ریشه ضخیم گیاه به صورت شیره شیری رنگی با بوی تند (مثل سیر) خارج می‌شود که از انواع تجاری و پر مصرف آن نوع اشکی و نوع توده‌ای آن است. نوع اشکی نادرترین و مرغوب‌ترین نوع بوده و به شکل گرد یا مسطح و دارای رنگ سفید خاکستری، قهوه‌ای مایل به قرمز و یا زرد تند بوده و نوع توده‌ای رایج ترین فرم تجاری است. از تکه‌های اشکی همراه با ناخالصی مثل ذرات میوه و ریشه و ماسه و برگ یافت می‌شود به همان رنگ‌های مذکور در نوع اشکی وجود دارد. آنقوزه دارای بوی تند مثل سیربوده و طعم آن تلخ و گزنده وگس است.آنغوزه ضد دل پیچه و بادشکن است و برطرف کننده اختلالات گوارشی و تنفسی با منشا عصبی است و به عنوان ادویه در غذا هم مصرف می‌شود. مهم‌ترین کاربرد آنغوزه یا آنقوزه اثربازکنندگی صدا و رفع‌کننده التهاب تارهای صوتی است. این دارو مورد توجه کسانی است که از صدای خود امرار معاش می‌کنند یا به صدای صاف و نافذ در کارهایشان نیازمندند و علت آن هم اثرضد التهابی و شبه کومارینی آن است که خورنده لخته‌های ریز و میکروسکوپی در جریان خون عروق حلق وتارهای صوتی است و در نتیجه جریان خون موضع را بهبود می‌بخشد و صدا را برای بیانات و سخنرانی‌ها نافذ و جذاب می‌کند. ترکیبات سولفیدی گوگرددار کاملا ضد عفونت و ضدالتهاب است و در اثربخشی مذکور کمک زیادی به اصلاح صدا می‌کند. ترکیبات سولفیدی موجود در آنغوزه را برای چندین مورد دکمه‌ای طناب‌های صوتی که بدخیم یا خوش‌خیم بودند به‌کار بردیم که در همه موارد موثر بود و همراه داروهای گیاهی خوراکی از بین رفتن غده‌های طناب‌های صوتی را در پی داشت. اثر کاهش‌دهنده فشار خون و رقیق‌کنندگی خون هم ناشی از اثر باز‌کنندگی کومارینی آنغوزه در فیلترهای کپسول‌های بومن کلیه است.