تکاپوی نوروزی سازمانهای مردم‌نهاد
اندیشه شمسی*
خبرنگار اجتماعی
بهار که نرم‌نرمک رنگ خود را به دشت و دمن دمیده، مردمان کوچه خیابان دست‌اندرکار خانه‌تکانی شده‌اند؛ اعضای سمن‌ها (سازمانهای مردم‌نهاد) نیز در این میانه به تکاپو افتاده‌اند تا از بهانه نوروز برای پی‌گرفتن دغدغه‌های انسانی و اجتماعی‌شان استفاده کنند. این سو و آن سو، چادر بازارچه‌های خیریه و جشنواره‌های نوروزی سازمانهای مردم‌نهاد برپا شده؛ بعضی مانند «موسسه خیریه زنجیره امید ایران»، «بنیاد نیکوکاری رایحه» و «آسایشگاه خیریه معلولین و سالمندان کهریزک» از بهمن به استقبال بهار رفته‌اند.
خبرنگار اجتماعی
بهار که نرم‌نرمک رنگ خود را به دشت و دمن دمیده، مردمان کوچه خیابان دست‌اندرکار خانه‌تکانی شده‌اند؛ اعضای سمن‌ها (سازمانهای مردم‌نهاد) نیز در این میانه به تکاپو افتاده‌اند تا از بهانه نوروز برای پی‌گرفتن دغدغه‌های انسانی و اجتماعی‌شان استفاده کنند. این سو و آن سو، چادر بازارچه‌های خیریه و جشنواره‌های نوروزی سازمانهای مردم‌نهاد برپا شده؛ بعضی مانند «موسسه خیریه زنجیره امید ایران»، «بنیاد نیکوکاری رایحه» و «آسایشگاه خیریه معلولین و سالمندان کهریزک» از بهمن به استقبال بهار رفته‌اند.
اندیشه شمسی*
خبرنگار اجتماعی
بهار که نرم‌نرمک رنگ خود را به دشت و دمن دمیده، مردمان کوچه خیابان دست‌اندرکار خانه‌تکانی شده‌اند؛ اعضای سمن‌ها (سازمانهای مردم‌نهاد) نیز در این میانه به تکاپو افتاده‌اند تا از بهانه نوروز برای پی‌گرفتن دغدغه‌های انسانی و اجتماعی‌شان استفاده کنند. این سو و آن سو، چادر بازارچه‌های خیریه و جشنواره‌های نوروزی سازمانهای مردم‌نهاد برپا شده؛ بعضی مانند «موسسه خیریه زنجیره امید ایران»، «بنیاد نیکوکاری رایحه» و «آسایشگاه خیریه معلولین و سالمندان کهریزک» از بهمن به استقبال بهار رفته‌اند. بازارچه «مجمتع آموزشی نیکوکاری رعد» و «جمعیت امداد دانشجویی-مردمی امام علی (ع)» همین آخر هفته برگزار شد. موسسه‌های خیریه‌ای چون «سمر»، «سپاس» و «محک» درآمد به‌دست آمده از بازارچه خود را به بیماران سرطانی اختصاص داده‌اند. فعالان حوزه کودکان در «انجمن حمایت از کودکان کار»، «انجمن حقوق کودکان» و خانه‌های کودک نیز مردم را به جشن‌های پایان سالشان فراخوانده‌اند.
بهار برای طرفداران محیط‌زیست نیز بهانه‌ای به دست داده تا در قالب برنامه‌هایی چون درختکاری به کار توضیح تلاش‌های زیست‌محیطی‌شان بپردازند؛ برنامه‌هایی که مثلا «جمعیت داوطلبان سبز» و «گروه دیده‌بان کوهستانِ» انجمن کوه‌نوردان ایران برپا کردند یا بازارچه «نوروز با یوزِ» «انجمن یوزپلنگ ایرانی» که به زودی برگزار می‌شود. بعضی سمن‌ها در فعالیت‌های نوروزی خلاقانه دیگری هم داشته‌اند مثلا «موسسه خیریه بهنام دهش‌پور» علاوه بر فروش تقویم سال جدید و کارت تبریک‌های نوروزی، از مردم و شرکت‌ها خواسته زباله‌های کاغذی به‌دست آمده از خانه‌تکانی را به این موسسه هدیه کنند.
به نظر می‌رسد شکل قالب تکاپوی نوروزی سمن‌ها در نزدیک به یک دهه اخیر بیش از همه، همین بازارچه‌های نوروزی بوده است که در غرفه‌های آنها محصولات مختلفی از غذا و نوشیدنی گرفته تا کالاهای دست‌ساز و صنایع دستی، پوشاک، تزئینات سفره هفت‌سین و... عرضه می‌شود. البته در حاشیه این بازارچه‌ها فعالیت‌های متنوع دیگری چون اجرای زنده موسیقی یا نمایش، گروه‌های بحث و گفت‌وگو و... نیز معمولا شکل می‌گیرد.
بازارچه، راهی برای درآمدزایی
بازارچه‌های مناسبتی ظرفیت‌های زیادی برای سازمانهای مردم‌نهاد دارند؛ مهم‌ترین جنبه آنها شاید امکان درآمدزایی و تامین بخشی از نیازهای مالی متنوع سمن‌ها باشد. ساناز قربانی، پژوهشگر و فعال اجتماعی معتقد است سازمانهای مردمی امکان دریافت کمک‌های مالی سازماندهیشده ندارند، بازارچه برای مرتفع کردن نیازهای مالی‌شان جواب می‌دهد، چون در این مراسم مردم ضمن لذت از فضای بازارچه، محصولاتی را می‌خرند و از این طریق کار خیریه نیز انجام می‌دهند. زهرا رحیمی، مدیرعامل جمعیت امام علی در این باره می‌گوید: هزینه‌های دم‌عید سمن‌ها بالاست، زیرا هر سمنی که جنبه حمایت اجتماعی دارد باید در آستانه نوروز به ارائه خدمات و اهدای عیدی به مددجویانش فکر کند. سمن‌ها معمولا به این بازارچه‌ها به عنوان راهی برای تامین هزینه‌های دیگر فعالیت‌های نوروزی خود فکر می‌کنند. از دیگر سو، دریافت مجوز برای برپایی بازارچه ظاهرا کم دردسرتر از دیگر برنامه‌هاست و حساسیت کمتری هم بر آن وجود دارد.
نوروز، رسانه‌ای برای اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی
بازارچه‌ها و دیگر برنامه‌های نوروزی چندمنظوره هستند؛ یکی از پررنگ‌ترین مزیت آنها فرصت آشنا شدن مردم با فعالیت‌ها و هدف‌های سمن‌هاست؛ به‌ویژه با توجه به محدودیت دسترسی این سازمان‌ها به رسانه‌های متنوع و مختلف. قربانی معتقد است چنین برنامه‌هایی نوعی فرهنگ‌سازی درباره مشارکت مردم در فعالیت‌های داوطلبانه و تشویق به اختصاص بخشی از درآمد و وقت به کارهای خیریه هدفمند است. به‌گفته رحیمی، سازمانهای مردمی از چنین فرصت‌هایی برای ارتباط چهره به چهره با مردم استفاده می‌کنند. در این ارتباط، مردم تلاش سمن‌ها را از نزدیک لمس می‌کنند، در فضای همکاری قرار می‌گیرند و روح عشق و همدلی را حس می‌کنند.
جذب نیروهای تازه‌نفس در بهار
مدیرعامل جمعیت امام علی می‌گوید خیلی از مردم نمی‌دانند چگونه و در کجا می‌توانند فعالیت‌های داوطلبانه داشته باشند؛ بازارچه‌ها فرصتی برای جذب آنهاست. به گفته او در بازارچه‌ها گاه تعداد قابل‌توجهی عضوِ جدیدِ پای کار به سمن‌ها می‌پیوندد. البته باید به یاد داشت بخشی از شرکت‌کنندگان از سر کنجکاوی به برنامه‌های نوروزی سمن‌ها می‌آیند، پس احتمال ریزش شماری از کسانی که به عضویت علاقه نشان داده‌اند، همواره هست.
جذب حامیان مالی در جشن‌های نوروزی
برنامه‌های نوروزی برای سمن‌ها فضایی است برای ایجاد ارتباط و پیوند برای دریافت حمایت‌های مالی و معنوی بعدی؛ فرصتی برای جلب توجه خیران و علاقه‌مندان به حمایت مالی از فعالیت‌های آینده سمن‌ها؛ همان‌طور که به گفته رحیمی، جمعیت امام علی در بازارچه اخیر خود موفق شده نیکوکارانی را جذب کند که هزینه هدایای نوروزی به خانواده‌های زیر پوشش جمعیت را برعهده بگیرند.
اطلاع‌رسانی عمومی؛ یک پیش‌شرط
به گفته قربانی، استفاده از ظرفیت برنامه‌های نوروزی در صورتی ممکن است که اطلاع‌رسانی عمومی درباره برنامه‌ها صورت بگیرد. دسترسی نداشتن به فضای تبلیغاتی شهری گاه موجب محدودیت اطلاع‌رسانی و در نتیجه محدود شدن بازدیدکنندگان و مخاطبان بازارچه‌ها به حلقه‌های کوچکی از اعضای سمن، دوستان و آشنایان آنها، دانشجویان، روشنفکران یا خیران باسابقه می‌شود. در این صورت، امکان جذب مردم عادی و خیرین سنتی که کمک‌های خود را به شیوه‌های سنتی غیرهدفمند ارائه می‌دهند، میسر نمی‌شود.
شادی و همدلیِ دم عیدی
برگزاری برنامه در آستانه نوروز که برای مردم ایران تحولی بیرونی و درونی است، فضایی برای تقویت حس همدلی جمعی و احساسات اجتماعی و تجربه نوشدن اجتماعی به دست می‌دهد. معمولا در جشن‌های آخرِ سالِ سمن‌ها، مددجویان، خانواده‌شان، اعضای محله سمن، مردم و داوطلبان جدید و قدیم و... دور هم جمع می‌شوند، در این گردهم‌آیی شادی جمعی‌ای رخ می‌دهد که انرژی‌بخش است.
تجربه دلگرمیِ با هم بودن
در برنامه‌های نوروزی، تجربه فضای مشترک، انجام کار گروهی و تبادل تجربه، قوت تازه‌ای به فعالان و اعضای سازمانهای مردم‌نهاد در کارهای پیش‌رویشان می‌دمد؛ رحیمی با اشاره به تجربه رضایت‌بخش «جشنواره بوی عیدی» جمعیت امام علی (ع) می‌گوید: بازارچه برای داوطلبان خودمان هم خیلی خوب بود، آنها هر کدام در محله و دفتر خود مشغول کارند، اما وقتی یک‌جا جمع می‌شوند و فعالیت‌های همدیگر را به چشم می‌بینیم، هم ایده می‌گیرند و هم از اینکه تنها نیستند، دلگرم می‌شوند. ساناز قربانی بر اساس تجربه پیشین فعالیت‌های داوطلبانه‌اش می‌گوید: در برنامه‌های نوروزی تبادل اطلاعات و نظر داریم که باعث همبستگی می‌شود، نظراتمان به هم نزدیک می‌شود و این در کارهای بعدی انگیزه و انرژی ایجاد می‌کند.
نوروز، تلاش دوباره برای توانمندسازی
برگزاری برنامه‌های نوروزی معمولا برای مددجویان و مخاطبان هدف نیز مزایای زیادی دارد. رحیمی در این باره می‌گوید: نه تنها کودکان کار و زنان سرپرست خانوار زیرپوشش جمعیت امام علی (ع) از درآمد حاصل از فروش محصولات دست‌ساز خود در بازارچه بهره بردند، بلکه فروش باعث شد آنها با جدیت بیشتری به تولیدات خود به عنوان منبعی برای درآمد نگاه کنند. این توانمندسازی از اولویت‌های جمعیت است، به‌ویژه در مورد کودکان که کار در خیابان به روح و جسم آنها صدمه زده و آنها را با انواع بزه آشنا می‌کند.
قربانی با در حوزه کودکان فعالیت داوطلبانه داشته اشاره می‌کند یکی از مزیتهای برنامه‌های نوروزی به‌ویژه در سمن‌های متمرکز بر کودکان، آموزش هدفمند است. معمولا برنامه نوروزی سمن‌ها با همکاری مددجویان و نظارت تسهیلگران انجام می‌شود و به ایجاد اعتماد به نفس، خلاقیت و ابتکار در در مددجویان تاثیر می‌گذارد.
همکاری‌های بینا‌سمنی
فعالیت‌های نوروزی همچنین بهانه‌ای برای تعامل میان سازمانهای مردم‌نهاد است؛ معمولا اعضای یک سمن در جشنواره‌های و بازارچه‌های نوروزی دیگر سمن‌ها حاضر می‌شوند. همچنین بخشی از وظیفه اطلاع‌رسانی درباره برنامه‌های نوروزی یک سازمان بر عهده اعضای سازمانهای دیگر است. فعالان اجتماعی بیشتر با استفاده از فرصت‌های فناورانه دوستان و آشنایان خود را به برنامه نوروزی سمن‌ها دعوت می‌کنند. در آستانه نوروز همچنین برخی از سازمانهای مردمی دارای توانایی مالی بیشتر، امکانات خود را در شکل بسته‌های هدیه شامل پوشاک نوروزی، مواد غذایی یا کتاب و... در اختیار سمن‌های کوچک‌تر می‌گذارند. این همکاری همچنین به شکل پیوند دادن خیران آشنای یک سمن به دیگری در مناسبت‌ها است. چنین همکاری‌ها و حمایت‌هایی ضروری است، زیرا معمولا سمن‌های کوچک‌تر و کمتر شناخته‌شده که به امکانات محدودتری هم دسترسی دارند، تعاملی با سازمان‌ها و نهادها برای گرفتن مکان ندارند یا از نداشتن نیروی داوطلبی سازماندهیشده رنج می‌برند، نمی‌توانند از مزایای بازارچه نوروزی یا جشن‌های عمومی استفاده کنند و مجبورند فعالیت‌های خود را به برنامه‌های داخلی محدود کنند. قربانی پیشنهاد می‌دهد سمن‌های بزرگ‌تر در آستانه نوروز در بازارچه‌های خود فضایی را به سمن‌های کوچک‌تر اختصاص بدهند تا آنها ضمن کسب اعتماد به خود، بتوانند قسمتی از نیازهای مددجویانشان را تامین کنند. به عنوان نمونه چنین همکاری‌هایی می‌توان به دعوت جمعیت امام علی (ع) از سمن‌ها، توزیع بروشور برنامه‌های نوروزی دیگر سمن‌ها در بازارچه و همچنین اختصاص شش میز از بازارچه به سمن‌های همکار اشاره کرد.
جای خالی فضاها و امکانات عمومی
به نظر می‌رسد اگر سازمان‌ها و نهادهای دولتی‌ای که وظیفه نگهداری از فضاهای عمومی مانند پارک‌ها، فرهنگسراها و سالن همایش‌های عمومی را بر عهده دارند، با سمن‌ها همکاری بیشتری می‌کردند، آنها می‌توانستند برنامه‌های مناسبتی خود را راحت‌تر و بهتر اجرا کنند. در مواردی نهادهای عمومی با دریافت پول در برابر اختصاص فضا، اعمال‌نظرهای سلیقه‌ای یا بی‌برنامه‌گی سمن‌ها را از استفاده از این امکانات عمومی شهری ناامید می‌کنند. اکنون اطلاع‌رسانی درباره برنامه‌های نوروزی سمن‌ها بیشتر از راه اینترنت صورت می‌گیرد که مخاطبان سمن‌ها را به کاربران فعال اینترنت محدود می‌کند. پیشنهاد قربانی برای گسترش و تنوع مخاطبان این است که نهادهای عمومی اجازه اطلاع‌رسانی در فضاهای شهری مانند مترو یا میدان‌های شهر را به سمن‌ها بدهند. استفاده از رسانه‌هایی با مخاطب عام و گسترده مانند تلویزیون نیز می‌تواند در این زمینه موثر باشد.
پیش به سوی آینده
در فضای محدود کنونی هم البته سمن‌ها همچنان می‌کوشند با ابتکارها و روش‌هایی از سد کمبودها بگذرند و از فرصت نوروز برای پی‌گیری دغدغه‌هایشان بهره ببرند. از این ابتکارات می‌توان به سیاست فروش تعداد زیادی محصول با قیمت ارزان در بازارچه امسال جمعیت امام علی(ع) - با توجه به پایین آمدن قدرت اقتصادی مردم- اشاره کرد. رحیمی می‌گوید باید بکوشیم محصولات بازارچه‌ها به خودی خود کاربردی و باکیفیت باشد تا بر اساس ارزش خود به فروش برود. در این میان به اهمیت تنوع هرساله برنامه‌های نوروزی و گنجاندن فعالیت‌ها و تجربه‌های جدید برای استفاده از این فرصت اشاره می‌شود. قربانی می‌گوید فعالان اجتماعی باید مراقب باشند فعالیت‌های نوروزی به یک عادت صرفِ هرساله تبدیل نشود، بلکه با روزآمدی، استفاده از نیروی جوان و کاربرد خلاقیت از این فرصت بهترین استفاده‌ها بشود. بُرد سمن‌ها در این است که در مراسم نوروزی به آموزش و فرهنگ‌سازی در راستای ماموریت‌هایشان نیز بپردازند.
این تدبیرها که اندیشیده شود، آنگاه که سال نو می‌شود و زمین نفس می‌کشد، می‌بینیم نوروز به در و دیوار سمن‌ها و قلب فعالان آنها هم رسیده و در کنار فعالیت‌های شبانه‌روزی و خستگی‌ناپذیرشان اتفاقات کوچک اما تاثیرگذاری رخ داده که سازمانهای مردم‌نهاد را هرچه بیشتر به کارکرد و ماهیت خود نزدیک می‌کند.
* andishe.shamsi@gmail.com
* اخبار وبلاگ سازمانهای غیردولتی ایران: http://iranngonews.persianblog.ir/
خبرنگار اجتماعی
بهار که نرم‌نرمک رنگ خود را به دشت و دمن دمیده، مردمان کوچه خیابان دست‌اندرکار خانه‌تکانی شده‌اند؛ اعضای سمن‌ها (سازمانهای مردم‌نهاد) نیز در این میانه به تکاپو افتاده‌اند تا از بهانه نوروز برای پی‌گرفتن دغدغه‌های انسانی و اجتماعی‌شان استفاده کنند. این سو و آن سو، چادر بازارچه‌های خیریه و جشنواره‌های نوروزی سازمانهای مردم‌نهاد برپا شده؛ بعضی مانند «موسسه خیریه زنجیره امید ایران»، «بنیاد نیکوکاری رایحه» و «آسایشگاه خیریه معلولین و سالمندان کهریزک» از بهمن به استقبال بهار رفته‌اند. بازارچه «مجمتع آموزشی نیکوکاری رعد» و «جمعیت امداد دانشجویی-مردمی امام علی (ع)» همین آخر هفته برگزار شد. موسسه‌های خیریه‌ای چون «سمر»، «سپاس» و «محک» درآمد به‌دست آمده از بازارچه خود را به بیماران سرطانی اختصاص داده‌اند. فعالان حوزه کودکان در «انجمن حمایت از کودکان کار»، «انجمن حقوق کودکان» و خانه‌های کودک نیز مردم را به جشن‌های پایان سالشان فراخوانده‌اند.
بهار برای طرفداران محیط‌زیست نیز بهانه‌ای به دست داده تا در قالب برنامه‌هایی چون درختکاری به کار توضیح تلاش‌های زیست‌محیطی‌شان بپردازند؛ برنامه‌هایی که مثلا «جمعیت داوطلبان سبز» و «گروه دیده‌بان کوهستانِ» انجمن کوه‌نوردان ایران برپا کردند یا بازارچه «نوروز با یوزِ» «انجمن یوزپلنگ ایرانی» که به زودی برگزار می‌شود. بعضی سمن‌ها در فعالیت‌های نوروزی خلاقانه دیگری هم داشته‌اند مثلا «موسسه خیریه بهنام دهش‌پور» علاوه بر فروش تقویم سال جدید و کارت تبریک‌های نوروزی، از مردم و شرکت‌ها خواسته زباله‌های کاغذی به‌دست آمده از خانه‌تکانی را به این موسسه هدیه کنند.
به نظر می‌رسد شکل قالب تکاپوی نوروزی سمن‌ها در نزدیک به یک دهه اخیر بیش از همه، همین بازارچه‌های نوروزی بوده است که در غرفه‌های آنها محصولات مختلفی از غذا و نوشیدنی گرفته تا کالاهای دست‌ساز و صنایع دستی، پوشاک، تزئینات سفره هفت‌سین و... عرضه می‌شود. البته در حاشیه این بازارچه‌ها فعالیت‌های متنوع دیگری چون اجرای زنده موسیقی یا نمایش، گروه‌های بحث و گفت‌وگو و... نیز معمولا شکل می‌گیرد.
بازارچه، راهی برای درآمدزایی
بازارچه‌های مناسبتی ظرفیت‌های زیادی برای سازمانهای مردم‌نهاد دارند؛ مهم‌ترین جنبه آنها شاید امکان درآمدزایی و تامین بخشی از نیازهای مالی متنوع سمن‌ها باشد. ساناز قربانی، پژوهشگر و فعال اجتماعی معتقد است سازمانهای مردمی امکان دریافت کمک‌های مالی سازماندهیشده ندارند، بازارچه برای مرتفع کردن نیازهای مالی‌شان جواب می‌دهد، چون در این مراسم مردم ضمن لذت از فضای بازارچه، محصولاتی را می‌خرند و از این طریق کار خیریه نیز انجام می‌دهند. زهرا رحیمی، مدیرعامل جمعیت امام علی در این باره می‌گوید: هزینه‌های دم‌عید سمن‌ها بالاست، زیرا هر سمنی که جنبه حمایت اجتماعی دارد باید در آستانه نوروز به ارائه خدمات و اهدای عیدی به مددجویانش فکر کند. سمن‌ها معمولا به این بازارچه‌ها به عنوان راهی برای تامین هزینه‌های دیگر فعالیت‌های نوروزی خود فکر می‌کنند. از دیگر سو، دریافت مجوز برای برپایی بازارچه ظاهرا کم دردسرتر از دیگر برنامه‌هاست و حساسیت کمتری هم بر آن وجود دارد.
نوروز، رسانه‌ای برای اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی
بازارچه‌ها و دیگر برنامه‌های نوروزی چندمنظوره هستند؛ یکی از پررنگ‌ترین مزیت آنها فرصت آشنا شدن مردم با فعالیت‌ها و هدف‌های سمن‌هاست؛ به‌ویژه با توجه به محدودیت دسترسی این سازمان‌ها به رسانه‌های متنوع و مختلف. قربانی معتقد است چنین برنامه‌هایی نوعی فرهنگ‌سازی درباره مشارکت مردم در فعالیت‌های داوطلبانه و تشویق به اختصاص بخشی از درآمد و وقت به کارهای خیریه هدفمند است. به‌گفته رحیمی، سازمانهای مردمی از چنین فرصت‌هایی برای ارتباط چهره به چهره با مردم استفاده می‌کنند. در این ارتباط، مردم تلاش سمن‌ها را از نزدیک لمس می‌کنند، در فضای همکاری قرار می‌گیرند و روح عشق و همدلی را حس می‌کنند.
جذب نیروهای تازه‌نفس در بهار
مدیرعامل جمعیت امام علی می‌گوید خیلی از مردم نمی‌دانند چگونه و در کجا می‌توانند فعالیت‌های داوطلبانه داشته باشند؛ بازارچه‌ها فرصتی برای جذب آنهاست. به گفته او در بازارچه‌ها گاه تعداد قابل‌توجهی عضوِ جدیدِ پای کار به سمن‌ها می‌پیوندد. البته باید به یاد داشت بخشی از شرکت‌کنندگان از سر کنجکاوی به برنامه‌های نوروزی سمن‌ها می‌آیند، پس احتمال ریزش شماری از کسانی که به عضویت علاقه نشان داده‌اند، همواره هست.
جذب حامیان مالی در جشن‌های نوروزی
برنامه‌های نوروزی برای سمن‌ها فضایی است برای ایجاد ارتباط و پیوند برای دریافت حمایت‌های مالی و معنوی بعدی؛ فرصتی برای جلب توجه خیران و علاقه‌مندان به حمایت مالی از فعالیت‌های آینده سمن‌ها؛ همان‌طور که به گفته رحیمی، جمعیت امام علی در بازارچه اخیر خود موفق شده نیکوکارانی را جذب کند که هزینه هدایای نوروزی به خانواده‌های زیر پوشش جمعیت را برعهده بگیرند.
اطلاع‌رسانی عمومی؛ یک پیش‌شرط
به گفته قربانی، استفاده از ظرفیت برنامه‌های نوروزی در صورتی ممکن است که اطلاع‌رسانی عمومی درباره برنامه‌ها صورت بگیرد. دسترسی نداشتن به فضای تبلیغاتی شهری گاه موجب محدودیت اطلاع‌رسانی و در نتیجه محدود شدن بازدیدکنندگان و مخاطبان بازارچه‌ها به حلقه‌های کوچکی از اعضای سمن، دوستان و آشنایان آنها، دانشجویان، روشنفکران یا خیران باسابقه می‌شود. در این صورت، امکان جذب مردم عادی و خیرین سنتی که کمک‌های خود را به شیوه‌های سنتی غیرهدفمند ارائه می‌دهند، میسر نمی‌شود.
شادی و همدلیِ دم عیدی
برگزاری برنامه در آستانه نوروز که برای مردم ایران تحولی بیرونی و درونی است، فضایی برای تقویت حس همدلی جمعی و احساسات اجتماعی و تجربه نوشدن اجتماعی به دست می‌دهد. معمولا در جشن‌های آخرِ سالِ سمن‌ها، مددجویان، خانواده‌شان، اعضای محله سمن، مردم و داوطلبان جدید و قدیم و... دور هم جمع می‌شوند، در این گردهم‌آیی شادی جمعی‌ای رخ می‌دهد که انرژی‌بخش است.
تجربه دلگرمیِ با هم بودن
در برنامه‌های نوروزی، تجربه فضای مشترک، انجام کار گروهی و تبادل تجربه، قوت تازه‌ای به فعالان و اعضای سازمانهای مردم‌نهاد در کارهای پیش‌رویشان می‌دمد؛ رحیمی با اشاره به تجربه رضایت‌بخش «جشنواره بوی عیدی» جمعیت امام علی (ع) می‌گوید: بازارچه برای داوطلبان خودمان هم خیلی خوب بود، آنها هر کدام در محله و دفتر خود مشغول کارند، اما وقتی یک‌جا جمع می‌شوند و فعالیت‌های همدیگر را به چشم می‌بینیم، هم ایده می‌گیرند و هم از اینکه تنها نیستند، دلگرم می‌شوند. ساناز قربانی بر اساس تجربه پیشین فعالیت‌های داوطلبانه‌اش می‌گوید: در برنامه‌های نوروزی تبادل اطلاعات و نظر داریم که باعث همبستگی می‌شود، نظراتمان به هم نزدیک می‌شود و این در کارهای بعدی انگیزه و انرژی ایجاد می‌کند.
نوروز، تلاش دوباره برای توانمندسازی
برگزاری برنامه‌های نوروزی معمولا برای مددجویان و مخاطبان هدف نیز مزایای زیادی دارد. رحیمی در این باره می‌گوید: نه تنها کودکان کار و زنان سرپرست خانوار زیرپوشش جمعیت امام علی (ع) از درآمد حاصل از فروش محصولات دست‌ساز خود در بازارچه بهره بردند، بلکه فروش باعث شد آنها با جدیت بیشتری به تولیدات خود به عنوان منبعی برای درآمد نگاه کنند. این توانمندسازی از اولویت‌های جمعیت است، به‌ویژه در مورد کودکان که کار در خیابان به روح و جسم آنها صدمه زده و آنها را با انواع بزه آشنا می‌کند.
قربانی با در حوزه کودکان فعالیت داوطلبانه داشته اشاره می‌کند یکی از مزیتهای برنامه‌های نوروزی به‌ویژه در سمن‌های متمرکز بر کودکان، آموزش هدفمند است. معمولا برنامه نوروزی سمن‌ها با همکاری مددجویان و نظارت تسهیلگران انجام می‌شود و به ایجاد اعتماد به نفس، خلاقیت و ابتکار در در مددجویان تاثیر می‌گذارد.
همکاری‌های بینا‌سمنی
فعالیت‌های نوروزی همچنین بهانه‌ای برای تعامل میان سازمانهای مردم‌نهاد است؛ معمولا اعضای یک سمن در جشنواره‌های و بازارچه‌های نوروزی دیگر سمن‌ها حاضر می‌شوند. همچنین بخشی از وظیفه اطلاع‌رسانی درباره برنامه‌های نوروزی یک سازمان بر عهده اعضای سازمانهای دیگر است. فعالان اجتماعی بیشتر با استفاده از فرصت‌های فناورانه دوستان و آشنایان خود را به برنامه نوروزی سمن‌ها دعوت می‌کنند. در آستانه نوروز همچنین برخی از سازمانهای مردمی دارای توانایی مالی بیشتر، امکانات خود را در شکل بسته‌های هدیه شامل پوشاک نوروزی، مواد غذایی یا کتاب و... در اختیار سمن‌های کوچک‌تر می‌گذارند. این همکاری همچنین به شکل پیوند دادن خیران آشنای یک سمن به دیگری در مناسبت‌ها است. چنین همکاری‌ها و حمایت‌هایی ضروری است، زیرا معمولا سمن‌های کوچک‌تر و کمتر شناخته‌شده که به امکانات محدودتری هم دسترسی دارند، تعاملی با سازمان‌ها و نهادها برای گرفتن مکان ندارند یا از نداشتن نیروی داوطلبی سازماندهیشده رنج می‌برند، نمی‌توانند از مزایای بازارچه نوروزی یا جشن‌های عمومی استفاده کنند و مجبورند فعالیت‌های خود را به برنامه‌های داخلی محدود کنند. قربانی پیشنهاد می‌دهد سمن‌های بزرگ‌تر در آستانه نوروز در بازارچه‌های خود فضایی را به سمن‌های کوچک‌تر اختصاص بدهند تا آنها ضمن کسب اعتماد به خود، بتوانند قسمتی از نیازهای مددجویانشان را تامین کنند. به عنوان نمونه چنین همکاری‌هایی می‌توان به دعوت جمعیت امام علی (ع) از سمن‌ها، توزیع بروشور برنامه‌های نوروزی دیگر سمن‌ها در بازارچه و همچنین اختصاص شش میز از بازارچه به سمن‌های همکار اشاره کرد.
جای خالی فضاها و امکانات عمومی
به نظر می‌رسد اگر سازمان‌ها و نهادهای دولتی‌ای که وظیفه نگهداری از فضاهای عمومی مانند پارک‌ها، فرهنگسراها و سالن همایش‌های عمومی را بر عهده دارند، با سمن‌ها همکاری بیشتری می‌کردند، آنها می‌توانستند برنامه‌های مناسبتی خود را راحت‌تر و بهتر اجرا کنند. در مواردی نهادهای عمومی با دریافت پول در برابر اختصاص فضا، اعمال‌نظرهای سلیقه‌ای یا بی‌برنامه‌گی سمن‌ها را از استفاده از این امکانات عمومی شهری ناامید می‌کنند. اکنون اطلاع‌رسانی درباره برنامه‌های نوروزی سمن‌ها بیشتر از راه اینترنت صورت می‌گیرد که مخاطبان سمن‌ها را به کاربران فعال اینترنت محدود می‌کند. پیشنهاد قربانی برای گسترش و تنوع مخاطبان این است که نهادهای عمومی اجازه اطلاع‌رسانی در فضاهای شهری مانند مترو یا میدان‌های شهر را به سمن‌ها بدهند. استفاده از رسانه‌هایی با مخاطب عام و گسترده مانند تلویزیون نیز می‌تواند در این زمینه موثر باشد.
پیش به سوی آینده
در فضای محدود کنونی هم البته سمن‌ها همچنان می‌کوشند با ابتکارها و روش‌هایی از سد کمبودها بگذرند و از فرصت نوروز برای پی‌گیری دغدغه‌هایشان بهره ببرند. از این ابتکارات می‌توان به سیاست فروش تعداد زیادی محصول با قیمت ارزان در بازارچه امسال جمعیت امام علی(ع) - با توجه به پایین آمدن قدرت اقتصادی مردم- اشاره کرد. رحیمی می‌گوید باید بکوشیم محصولات بازارچه‌ها به خودی خود کاربردی و باکیفیت باشد تا بر اساس ارزش خود به فروش برود. در این میان به اهمیت تنوع هرساله برنامه‌های نوروزی و گنجاندن فعالیت‌ها و تجربه‌های جدید برای استفاده از این فرصت اشاره می‌شود. قربانی می‌گوید فعالان اجتماعی باید مراقب باشند فعالیت‌های نوروزی به یک عادت صرفِ هرساله تبدیل نشود، بلکه با روزآمدی، استفاده از نیروی جوان و کاربرد خلاقیت از این فرصت بهترین استفاده‌ها بشود. بُرد سمن‌ها در این است که در مراسم نوروزی به آموزش و فرهنگ‌سازی در راستای ماموریت‌هایشان نیز بپردازند.
این تدبیرها که اندیشیده شود، آنگاه که سال نو می‌شود و زمین نفس می‌کشد، می‌بینیم نوروز به در و دیوار سمن‌ها و قلب فعالان آنها هم رسیده و در کنار فعالیت‌های شبانه‌روزی و خستگی‌ناپذیرشان اتفاقات کوچک اما تاثیرگذاری رخ داده که سازمانهای مردم‌نهاد را هرچه بیشتر به کارکرد و ماهیت خود نزدیک می‌کند.
* andishe.shamsi@gmail.com
* اخبار وبلاگ سازمانهای غیردولتی ایران: http://iranngonews.persianblog.ir/
ارسال نظر