عمارت مسعودیه، گنجینه ای از تاریخ و فرهنگ تهران
فواد شمس
تهرانگردی، می‌تواند یکی از تفریحات جالب توجه و البته کم خرج برای ساکنان پایتخت باشد. از طرف دیگر ساکنان دیگر مناطق ایران نیز با معرفی جاذبه‌های تهران می‌توانند یک تصویر متفاوت از شهر دود و ترافیک داشته باشند. پس بهتر است به آنان نیز پیشنهاد کنیم، برای هر کاری که به تهران می‌آیند سری هم به عمارت‌های تهران که یکی از دیدنی‌ترین جاذبه‌های گردشگری این شهر بزرگ است بزنند. امسال در ایام تعطیلات نوروزی باغ عمارت مسعودیه - یکی از عمارت‌های قدیمی تهران - به منظور بازدید مهمانان نوروزی و ساکنان تهران بازگشایی شد. این امر به همت بخش خصوصی با همکاری سازمان میراث فرهنگی محقق شد - هرچند هنوز بازسازی این مکان به پایان نرسیده است و بنا به گفته مسوولان پروژه اگر این بازسازی تمام شود این عمارت به صورت دائم برای بازدید عموم علاقه‌مندان باز خواهد بود- در حال حاضر این عمارت در ایام تعطیل پذیرای علاقه‌مندان و گردشگران است. باغ عمارت مسعودیه به وسعت 4 هزار متر در دوران قاجاریه به درخواست مسعودمیرزا -که لقب ظل‌السلطان‌ را از پدرش یعنی ناصرالدین شاه‌ دریافت کرده بود- در سال 1295 هجری قمری به همت کارگران و نظارت رضاقلی خان معروف به سراج الملک ساخته شد. این عمارت شامل: عمارت دیوانخانه‌، عمارت سفره‌خانه -که وام گرفته از مشابه آن در کاخ گلستان است-، حیاط سیدجوادی‌، عمارت سیدجوادی‌، حیاط مشیری‌، عمارت مشیرالدوله‌، حیاط خلوت‌، عمارت حیاط خلوت، عمارت سردر پیاده‌رو، عمارت سردر کالسکه‌رو، باغ دیوان‌خانه است. همچنین به این دلیل که در سال‌های گذشته از باغ عمارت مسعودیه به‌عنوان یکی از ادارات وزارت آموزش و پرورش و بعدها سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استفاده می‌شد. برخی ساختمان‌های جدیدالتاسیس نیز در این مجموعه دیده می‌شود از جمله: ساختمان آجری یک طبقه مرکب از قسمت کارت‌زنی‌، حراست‌، نگهبانی‌، بانک ملی‌، پست برق‌،گل‌خانه‌ و نیز ساختمان سه طبقه آجری که در آن کار‌های اداری مربوط به آموزش و پرورش صورت می‌گرفت. تاریخ عمارت مسعودیه یک تاریخ پر فراز و نشیب بوده و وقایع مهم تاریخی در این عمارت رخ داده است. در جریان انقلاب و جنبش مشروطه این عمارت به دلیل آنکه صاحب آن یعنی ظل‌السطان با برادرش مظفرالدین شاه که پادشاه وقت بود، اختلاف نظر داشت و نزدیکی آن به میدان بهارستان تبدیل به یکی از پایگاه‌های مهم مشروطه‌خواهان و مخالفان تبدیل محمدعلیشاه شد، اما شاید نام این عمارت در تاریخ با یک واقعه مهم عجین شده باشد. درسال 1287 در نزدیکی همین عمارت بود که بمبی دست‌ساز توسط حیدرعمواوغلو از سوسیالیست‌های مخالف حکومت استبدادی شاه قاجار زیر کالسکه محمدعلیشاه انداخته شد. همین واقعه تبدیل به بهانه‌ای شد که محمد علی‌شاه به کمک کلنل لیاخوف روس تزاری مجلس را به توپ بندد. در ادامه این وقایع بود که عمارت مسعودیه نیز توسط عوامل استبداد به رگبار گلوله بسته شد و برخی از مشروطه‌خواهان پناه آورده به آن کشته یا زخمی شدند. اما بعد از پایان دوران استبداد محمد علی شاه و آغاز مشروطه بسیاری از ساختمان‌های این عمارت صرف کارهای فرهنگی شد. در سال 1304 به همت انجمن معارف اولین کتابخانه رسمی که در واقع پدر جد کتابخانه ملی فعلی بوده است، در این عمارت تاسیس شد. چندسال پس از آن نیز یکی دیگر از اتاق‌های عمارت مسعودیه تبدیل به محل نگهداری آثار تاریخی و عتیقه‌های باستانی شد که از چهار گوشه سرزمین پهناور ایران به آن جا آورده می‌شدند. درحقیقت عمارت مسعودیه جایگاه تاسیس اولین کتابخانه ملی و اولین موزه رسمی در ایران بود. فراز و نشیب‌های این عمارت به اینجا پایان نگرفته است؛ در دوسال 1342 و 1343 شمسی‌، در محل باغ عمارت مسعودیه به مدت کوتاهی دانشکده افسری برپا شد، اما بعد از مدتی به دلیل جدا شدن وزارت آموزش‌وپرورش از وزارتخانه فرهنگ وهنر، باغ عمارت مسعودیه در سال 1345 به وزارت آموزش وپرورش داده شد و به این ترتیب کارکرد فرهنگی این عمارت ادامه یافت. بعد از انقلاب اسلامی سال 1357، این عمارت همچنان کارکردی فرهنگی داشت، اما درنهایت در تاریخ 27 دی ماه 1377 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. البته پس از این ثبت نیز هنوز در برخی از مراسم‌های فرهنگی و هنری از این عمارت استفاده می‌شود، به صورتی که در تاریخ 25 شهریورسال 1390 میزبان پانزدهمین جشن خانه سینما بود. در حال حاضر به کمک بخش خصوصی بخش‌های عمده‌ای از این عمارت بازسازی شده است و بخش‌های دیگر آن نیز در دست بازسازی است. هم‌اکنون علاوه بر این که در برخی اتاق‌های آن نمایشگاهی از عکس‌های تاریخی مربوط به خود عمارت برپا است، در بخش دیگری از عمارت، موزه‌ای از آثار و عتیقه‌جات به چشم می‌خورد. همچنین یک فروشگاه صنایع دستی در گوشه‌ای از عمارت تعبیه شده است. اما شاید یکی از مفرح‌ترین و قابل‌توجه‌ترین بخش‌های عمارت که می‌تواند یک بعدازظهر زیبای بهاری را برای شما رقم بزند کافی شاپ مستقر در آن است که می‌توانید برای چند دقیقه در این محیط بنشینید، چیزی بخورید و بنوشید تا یک روز زیبای بهاری را در یکی از تاریخی‌ترین و فرهنگی‌ترین عمارت‌ها و ساختمان‌های تهران تجربه کنید. برای دسترسی به این عمارت کار ساده‌ای دارید، کافی است که از ایستگاه مترو بهارستان قدم‌زنان اندکی به سمت خیابان اکباتان بروید و با دادن یک ورودی اندک به این عمارت که خود گنجینه‌ای از تاریخ و فرهنگ شهر تهران و ایران است،وارد شوید.